Τα ψυχοφάρμακα ως μηχανισμός λογοκρισίας ...
 |
| Itineraire psychiatrique [Ψυχιατρική διαδρομή] |
Βιώματα απώλειας και ναρκισσιστικά πλήγματα συσσωρεύτηκαν στην προσωπική ζωή της Έμμα Σάντος και περιέπλεξαν την προσωπικότητα της: πρόωρη απώλεια της σωματικής της υγείας και της παιδικότητάς της, απόρριψη από τον άνθρωπο που αγάπησε, οδυνηρές εκτρώσεις και αποτυχημένες εγκυμοσύνες, απώλεια των κοινωνικών της σχέσεων, απομόνωση και μοναξιά.
Η Έμμα θέλησε να μιλήσει για όλα αυτά, να φωνάξει το παράπονό της, την οδύνη και το θυμό της, την επιθυμία της. Όμως οι ψυχίατροι της δεν είχαν μάθει να ακούνε και δεν είχαν χρόνο γι' αυτό: «Ο ψυχίατρος όπως όλοι οι ψυχίατροι δεν θέλει να την ακούσει για πολύ, στέλνει φάρμακα τηλεφωνικώς. Ένας αρχιερέας ντυμένος στα χρυσά που μοιράζει ευλογίες στα πεινασμένα παιδιά.»[1] / «Ο ψυχίατρος είναι δίπλα μου. Είναι ήρεμος και καλοβαλμένος … Ετοιμάζει τα χαρτιά για την κλινική χωρίς να με ρωτήσει γιατί πήρα 90 χάπια … Σε μια στιγμή που αισθάνομαι γελοία και ζωντανή τον ρωτάω. Τον ρωτάω σε τι χρησιμεύει η ψυχιατρική. Από το 1967 'μου κάνουν θεραπεία'. Η ερώτησή μου τον εξοργίζει. Το βλέπω στις κινήσεις του και στο νευρικό του γράψιμο … Γράφει την συνταγή.» [2]
Η απάντηση της ψυχιατρικής, η λύση που προτείνει είναι πάντα η συνταγογράφηση ψυχοφαρμάκων ή ακόμη περισσότερων φαρμάκων όταν η
συναισθηματική διεκδίκηση μεγαλώσει, όταν η φωνή της ασθενούς γίνεται κραυγή απελπισμένη ή ουρλιαχτό. «Καμιά φορά μια φωνή ουρλιάζει τον πόνο της, τη σταματάνε με φάρμακα και την κοιμίζουν.»[3]
Για την Έμμα Σάντος, όπως και για το αντιψυχιατρικό κίνημα της εποχής της, τα φάρμακα είχαν ως μόνο στόχο -και αποτέλεσμα- να επιβάλλουν στο άτομο την σιωπή, να εμποδίσουν την έκφραση των επιθυμιών και των συναισθημάτων του, να "κοιμίσουν" το υποκείμενο. «Με τα φάρμακα είναι το δικαίωμα να ουρλιάξεις, να κραυγάσεις που απειλείται. Με τα φάρμακα οι λυπημένες φωνές, οι αγανακτισμένες φωνές, 'οι φωνές των ομοίων μου', όπως έγραφε η Εμμα Σάντος, 'των μικρών μου αδελφών, των ψυχικά αρρώστων, των
διανοητικά αναπήρων, των καθυστερημένων, των διαφορετικών' απωθούνται γιατί τα φάρμακα υπάρχουν μόνο και μόνο για να προγραμματίσουν τη λήθη.» [4]
... Η λογοτεχνία ως μέσο αντίστασης
 |
| J'ai tué Emma S. ou l’écriture colonisée |
Η Έμμα Σάντος αρνιόταν την λήθη, αρνιόταν τη σιωπή. "Πως μπορεί", αναρωτιόταν, "να ζήσει κανείς όλη του τη ζωή σιωπηλός;"[5]
Και έτσι, αφού η ψυχιατρική αρνιόταν να την ακούσει, κατέφευγε στη γραφή. Έγραφε επειδή δεν ήθελε να ξεχάσει, έγραφε για να αφηγηθεί στον εαυτό της ό,τι οι ψυχίατροι της δεν ήθελαν και δεν μπορούσαν να ακούσουν. Έγραφε επίσης για να καταγγείλει την αδιαφορία και τη βία της ψυχιατρικής, την μιζέρια των ψυχιατρικών ιδρυμάτων, το σταμάτημα μέσα σ' αυτά της ροής του χρόνου, της έκφρασης και της επιθυμίας.
Οι ψυχίατροι θα εκλάβουν ως απειλή την επιθυμία της για γράψιμο. Θα την κατατάξουν στα συμπτώματα της ψυχικής της ασθένειάς και θα προσπαθήσουν να την αποτρέψουν. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των νοσηλειών της θα της ζητήσουν επίμονα, και ενίοτε απειλητικά, να σταματήσει να γράφει και κάποιες φορές θα τις αφαιρέσουν βίαια τα μέσα γι' αυτό. Στην αντιπαράθεση αυτή η Έμμα Σάντος μερικές φορές ένιωσε εντελώς νικημένη: «Έγινα τυπικά τρελή. Δεν φωνάζω πια. Δεν γράφω…»[6] Έβρισκε όμως πάντα τη δύναμη να συνεχίσει, τουλάχιστον μέχρι το 1978, όπως η ίδια με κάποια υπερηφάνεια και ίσως και κάποια έκπληξη σημείωνε: «Γράφω μετά από επτά χρόνια στο νοσοκομείο, με νευροληπτικά και ηλεκτροσόκ. Γράφω. Γράφω ακόμη».[7]
 |
| Η Έμμα Σάντος επί σκηνής |
… και το θέατρο επίσης
Μια ιδιαίτερη στιγμή στην ψυχιατρική και στη λογοτεχνική ζωή της ήταν το πέρασμά της από το θέατρο. Το 1976, με παρότρυνση του πρωτοποριακού σκηνοθέτη Κλωντ Ρεζύ (Claude Régy) έγραψε έναν αυτοβιογραφικό θεατρικό μονόλογο και "υποδύθηκε" η ίδια επί σκηνής τον εαυτό της σε μια σειρά δραματικών παραστάσεων[8a]. Η παρουσία της πάνω στη σκηνή, η παρουσία της "αληθινής" τρέλας και όχι της υπόδυσής της, δίχασε βέβαια κριτικούς και κοινό και κάποιους τους φόβισε[8b]. Για την Έμμα Σάντος όμως, η ώρα της παράστασης ήταν "μιάμιση ώρα ελευθερίας"... και για τον τότε ψυχίατρο της μια νοσηρή συμπεριφορά επιδειξιμανίας.
Επίλογος
Η Έμμα Σάντος αυτοκτόνησε το 1983. Η γραφή δεν μπόρεσε να εμποδίσει τελικά τον θάνατο. Την βοήθησε όμως να επιβιώσει για πάνω από δέκα χρόνια μέσα στο ψυχιατρικό σύστημα χωρίς να πάψει να μιλά με τον δικό της λόγο, χωρίς να αδρανοποιηθεί από τον "χημικό ζουρλομανδύα" των ψυχοφαρμάκων.Στα "ξεχασμένα" βιβλία της είναι ο λόγος της "άλλης πλευράς" που ακούγεται· ο λόγος του ασθενούς, του έγκλειστου, της υποκειμενικότητας. Η Έμμα Σάντος, όπως υπογραμμίζει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Λιέγης Φρανσουάζ Τιλκέν (Françoise Tilkin), αποκαλύπτει μέσα από τα προσωπικά της βιώματα και τον υποκειμενικό της λόγο τη διαχρονική σκληρότητα της ψυχιατρικής και την κοινότοπη ηθικολογία της, καθώς και τη συστημική της αδυναμία να οικοδομήσει με τους ασθενείς της "πραγματικές", ισότιμες και ειλικρινείς, ανθρώπινες σχέσεις.
«Η ψυχιατρική είναι γεμάτη άγνωστες κομπίνες των ψυχιάτρων που είναι απόμακροι, απρόσιτοι, όταν περνάνε βιαστικά για την επίσκεψη των ασθενών. Οι νοσοκόμοι αποφασίζουν για όλα και αποφαίνονται: πάει καλύτερα, είναι πιο ήρεμη. Τα φάρμακα αναλαμβάνουν τα υπόλοιπα. Είναι το μόνο πράγμα στο οποίο πιστεύει η ψυχιατρική.»[9]
Σημειώσεις
2. Σκότωσα την Έμμα Σ., ό.π., σελ. 23.
3. ό.π., σελ. 36.
4. Sarah-Anaïs Crevier Goulet, «"Malcastrée" et "médiquée": Emma Santos, entre folie et dépression» ["Κακοευνουχισμένη" και "χαπακωμένη": Η Έμμα Σάντος ανάμεσα στην τρέλα και την κατάθλιψη], σελ. 38, Frontières, vol. 21, n° 2, 2009.
5. Σκότωσα την Έμμα Σ., ό.π., σελ. 11.
6. ό.π., σελ. 27.
7. ό.π., σελ. 67.
8. Archives du Théâtre 140:
a. • Psychotherapie ou psychodrame? Si tu t'arrêtes d'écrire, tu sais que tu es seule.
• Emma Santos au Théâtre 140: la petite fille modelée.
b. • Au Théâtre 140, Emma Santos.
9. Σκότωσα την Έμμα Σ., ό.π., σελ. 82.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου