 |
| Γουίλλιαμ Χόγκαρθ, "Η πορεία του ασώτου VIII: Το φρενοκομείο" (1734) Sir John Soane's Museum |
"Το φρενοκομείο" ["The madhouse"] είναι ο τελευταίος πίνακας μιας σειράς οκτώ ελαιογραφιών που φιλοτέχνησε μεταξύ 1733 και 1735 ο Άγγλος ζωγράφος και χαράκτης Γουίλλιαμ Χόγκαρθ (William Hogarth, 1697-1764).
Οι πίνακες, που είναι γνωστοί με τον γενικό τίτλο "Η πορεία του ασώτου", βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Σερ Τζον Σόαν του Λονδίνου [Sir John Soane's Museum][1]: Διηγούνται τη σταδιακή ηθική και διανοητική εξαθλίωση -με τελική κατάληξη το φρενοκομείο- τού Τομ Ρέικγουελ (Tom Rakewell), ενός πλούσιου νεαρού άνδρα απερίσκεπτου, σπάταλου και διεφθαρμένου, και χρησίμευσαν ως πρότυπο για την αντίστοιχη και ομώνυμη σειρά χαλκογραφιών που έκαναν γρήγορα γνωστό τον Χόγκαρθ σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Οι γκραβούρες με τις λεζάντες που τις συνοδεύουν, αν και μικρότερες σε μέγεθος από τους πίνακες, περιέχουν ωστόσο περισσότερες λεπτομέρειες -ενώ εμφανίζουν και κάποιες μικροδιαφορές μεταξύ τους στις διαδοχικές τους ανατυπώσεις.[2]
"Η πορεία του ασώτου" ["A Rake's Progress"]
 |
| "Η πορεία του ασώτου 1: Ο κληρονόμος" (1735) The Metropolitan Museum of Art (MET) |
Η ιστορία αρχίζει όταν ο Τόμ Ρέικγουέλ κληρονομεί τον απελπιστικά φιλάργυρο αλλά πάμπλουτο έμπορα πατέρα του. Ενθουσιασμένος ξεκινά την ανακαίνιση τού απαρχαιωμένου και μίζερου πατρικού σπιτιού -ανακαίνιση που θα αποκαλύψει έναν θησαυρό χρυσών νομισμάτων σε μια κρύπτη ψηλά στον τοίχο-, παραγγέλλει καινούργια πολυτελή ενδύματα και διαλύει χωρίς ενδοιασμούς τον αρραβώνα του με την Σάρα Γιανγκ που της είχε υποσχεθεί γάμο και την είχε αφήσει έγκυο. (Σκηνή πρώτη)
 |
| "Η πορεία του ασώτου 2: Η δεξίωση" (1735) The Metropolitan Museum of Art (MET) |
Ο Τομ αρχίσει να ζει πλουσιοπάροχα, ξοδεύει τα χρήματα του χωρίς φειδώ, περιστοιχισμένος πάντα από κόλακες, αργόσχολους και απατεώνες που του πωλούν πανάκριβα αντικείμενα και έργα τέχνης αμφίβολης αισθητικής αξίας. (Σκηνή δεύτερη)
 |
| "Η πορεία του ασώτου 3: Τα όργια" (1735) The Metropolitan Museum of Art (MET) |
Συχνάζει σε ταβέρνες, ύποπτα καταγώγια και πορνεία, πίνει, γλεντοκοπά και επιδίδεται σε κάθε λογής όργια. (Σκηνή τρίτη)
 |
| "Η πορεία του ασώτου 4: Η σύλληψη" (1735) The Metropolitan Museum of Art (MET) |
Όμως, τα χρήματα της κληρονομιάς γρήγορα εξανεμίζονται και ο Τομ, καταχρεωμένος και μην μπορώντας να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις, συλλαμβάνεται στη μέση του δρόμου μπροστά σε μια καθισμένη στο πεζοδρόμιο παρέα ζητιάνων -από τους οποίους άλλοι φαίνονται να διασκεδάζουν με το όλον θέαμα και άλλοι πλήρως να αδιαφορούν. Η Σάρα Γιανγκ, που εξακολουθεί να τον αγαπά και που για να επιβιώσει αυτή και το παιδί το οποίο γέννησε εργάζεται ως μοδίστρα, σπεύδει να τον βοηθήσει προσφέροντας μάταια τα ελάχιστα χρήματά της. Στο βάθος του ουρανού μια μακρινή καταιγίδα προμηνύει τα δεινά που έρχονται. (Σκηνή τέταρτη)
 |
| "Η πορεία του ασώτου 5: Ο γάμος" (1735) The Metropolitan Museum of Art (MET) |
Για να γλυτώσει από τους δανειστές αλλά και για να συνεχίσει την σπάταλη και ακόλαστη ζωή του, ο Τομ παντρεύεται μια άσχημη πλούσια γεροντοκόρη με αντάλλαγμα ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Κατά τη διάρκεια της γαμήλιας τελετής δύο γυναίκες απομακρύνουν βίαια τη Σάρα που προσπαθεί να μπει και αυτή μέσα στην εκκλησία. (Σκηνή πέμπτη)
 |
| "Η πορεία του ασώτου 6: Η χαρτοπαικτική λέσχη" (1735) The Metropolitan Museum of Art (MET) |
Ο Τομ που δεν αργεί να κατασπαταλήσει την προίκα και την περιουσία της γυναίκας του, το ρίχνει τώρα στο χαρτοπαίγνιο προσπαθώντας να ρεφάρει, αλλά χάνει τελικά όλα του τα χρήματα. Απελπισμένος πέφτει στα γόνατα, με την περούκα να του έχει φύγει από το κεφάλι. Οι καπνοί μιας αρχόμενης πυρκαγιάς κάνουν στο βάθος την εμφάνισή τους -ένα δεύτερο προμήνυμα των αναπότρεπτων δεινών, πολύ πιο κοντινό αυτή τη φορά. (Σκηνή έκτη)
 |
| "Η πορεία του ασώτου 7: Η φυλακή" (1735) The Metropolitan Museum of Art (MET) |
Ο Τομ κλείνεται στη φυλακή μέχρι να μπορέσει να εξοφλήσει τους δανειστές του, πράγμα όμως πρακτικά αδύνατο, αφού ούτε η γυναίκα του ούτε φυσικά η Σάρα μπορούν πλέον να τον βοηθήσουν. Κάθε διέξοδος έχει αποκλειστεί. (Σκηνή έβδομη)
"Στο φρενοκομείο"
 |
| "Η πορεία του ασώτου 8: Το τρελλοκομείο" (1735) The Metropolitan Museum of Art (MET) |
Στην τελευταία σκηνή ("In the madhouse") βλέπουμε τον άσωτο και σπάταλο Τομ αλυσοδεμένο και σχεδόν γυμνό, σε πλήρη εξαθλίωση πεσμένο κατάχαμα στο δάπεδο του Μπέντλαμ [Bedlam],του περίφημου Λονδρέζικου ψυχιατρικού ασύλου. Η πάντα πιστή και πονόψυχη Σάρα έρχεται να τον επισκεφθεί φέρνοντάς του μια ζεστή σούπα -που παραμένει όμως ανέγγιχτη- και προσπαθεί χωρίς αποτέλεσμα να τον παρηγορήσει. Ο Τομ φαίνεται να την αγνοεί εντελώς: Βρίσκεται ήδη αλλού, σε έναν δικό του τρομερό και απρόσιτο κόσμο. Γύρω τους βρίσκονται άλλοι τρελοί: ένας "επίσκοπος" με χάρτινη μίτρα στο κεφάλι και ποιμαντορική ράβδο, ένας "μουσικός" που φορά για καπέλο ένα βιβλίο με νότες, ένας "αστρονόμος" με ένα ψεύτικο τηλεσκόπιο, ένας μαθηματικός που προσπαθεί σκαλίζοντας στον τοίχο σύμβολα και αριθμούς να λύσει το δυσεπίλυτο για την εποχή πρόβλημα τού "εν πλω προσδιορισμού του γεωγραφικού μήκους"[3]. Στα πίσω κελιά ένας "βασιλιάς" γυμνός με μια χάρτινη κορόνα και ένα ξύλινο σκήπτρο, και παραδίπλα ένας θρησκόληπτος αλυσοδεμένος "ερημίτης". Δύο κυρίες της υψηλής κοινωνίας έχουν έρθει να δουν από κοντά τους τρελούς και να διασκεδάσουν με τα καμώματα τους, (προσφιλής συνήθεια της αστικής τάξης της εποχής που -επί πληρωμή- επισκεπτόταν τα φρενοκομεία, όπως άλλωστε και τους ζωολογικούς κήπους, για να παρατηρήσει διασκεδάζοντας αυτά τα αλλόκοτα και επίφοβα πλάσματα).[4]
• • • • •
• Η σειρά των χαλκογραφιών του Χόγκαρθ ενέπνευσε στον Ιγκόρ Στραβίνσκι την ομώνυμη όπερα του: "A Rake's Progress", 1951.[5]
Χρήστος Μπελόπουλος, Χρήστος Αμπελάς
1. Sir John Soane's Museum Collection Online: http://collections.soane.org/object-p40
2. Για μια αντιπαραβολή μεταξύ πινάκων και χαλκογραφιών βλέπε το σχετικό άρθρο της αγγλικής Βικιπαίδειας: "A Rake's Progress".
3. Philippe Despoix, Le monde mesuré: dispositifs de l'exploration à l'âge des Lumière, p.66, Librairie Droz, 2005.
4. Το 1770, αρκετά χρόνια μετά, αφότου ο Χόγκαρθ ζωγράφισε τον πίνακά του, καταργήθηκε η επί πληρωμή επίδειξη των έγκλειστων τρελών -πρακτική συνηθισμένη σε όλα τα φρενοκομεία της εποχής-, από την οποία η διοίκηση του Μπέντλαμ συγκέντρωνε ετησίως ένα σεβαστό χρηματικό ποσό. (Claude Quetel, "Histoire de la folie: De l'Antiquité à nos jours", p.233, édit. Thalladier, 2012.)
5. "The Rake's Progress" του Igor Stravinsky: https://www.youtube.com/watch?v=_JzdLqesAKk (με γαλλικούς υπότιτλους)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου