 |
Κόκκινος καβαλάρης (Red rider) / λεπτομέρεια
Else Blankenhorn. Συλλογή Prinzhorn |
Η
Έλζε Μπλάνκενχορν [Else Blankenhorn] γεννήθηκε στην Καρλσρούη της Γερμανίας το 1873 . Ήταν κόρη ενός πλούσιου γαιοκτήμονα, η οικογένεια του οποίου διατηρούσε σχέσεις με την αυτοκρατορική αυλή, και έλαβε μια παραδοσιακή αλλά υψηλού επιπέδου εκπαίδευση.
Μετά το τέλος της εφηβείας της εμφάνισε σημεία "νευρικής κατάπτωσης"
("νευρασθένειας", σύμφωνα με το νοσολογικό σύστημα της εποχής) και άρχισε να υποφέρει από υποχονδριακές ιδέες και νυχτερινούς εφιάλτες. Το 1899, σε ηλικία 26 χρόνων, νοσηλεύτηκε για πρώτη φορά στην περίφημη ιδιωτική ψυχιατρική κλινική "
Μπελβύ"[1] στο Κροϊτσλίνγκεν της Ελβετίας. Η πολυτελέστατη αυτή κλινική, καταφύγιο της ευρωπαϊκής μεγαλοαστικής τάξης, ανήκε στην οικογένεια Binswanger και από το 1910 μέχρι το 1956 διευθυνόταν από τον Λούντβιχ Μπινσβάνκγερ τον ιδρυτή της υπαρξιακής ψυχανάλυσης
(daseinsanalyse).
 |
| Else Blankenhorn. Συλλογή Prinzhorn |
Το 1902 η Έλσα εξήλθε από την κλινική ως "αποθεραπευθείσα", αλλά μερικά χρόνια αργότερα (το 1906) ξανανοσηλεύτηκε, αυτή τη φορά με τη διάγνωση της "πρόωρης άνοιας" (σχιζοφρένειας): Έλεγε ότι ο "άλλος της εαυτός" ήταν η
Else von Hohenzollern, "πνευματική σύζυγος" του αυτοκράτορα Γουλιέλμου Β΄, του τελευταίου αυτοκράτορα της Γερμανίας. Ως σύζυγος του Κάιζερ ήταν υπεύθυνη για τη φροντίδα των πεθαμένων εραστών που επρόκειτο να αναστηθούν. Προς το σκοπό αυτό σχεδίασε και ζωγράφισε με ψυχαναγκαστική εμμονή, σχεδόν καθημερινά την περίοδο της δεύτερης νοσηλείας της, μεγάλο αριθμό φανταστικών χαρτονομισμάτων, πάνω στα οποία αποτύπωνε τη μορφή της και ανέγραφε σ' αυτά, κάποιες φορές, αστρονομικά ποσά, μέχρι και πενήντα δισεκατομμύρια μάρκα(!).
• • • • •
 |
| Else Blankenhorn. Συλλογή Prinzhorn |
Η Μπλάνκενχορν, έχοντας πάρει τα κατάλληλα εφόδια κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής της, προσπάθησε από πολύ νωρίς να δημιουργήσει και να εκφραστεί μέσω της τέχνης. Ασχολήθηκε με το κέντημα και τη φωτογραφία, τραγουδούσε, έπαιζε και συνέθετε μουσική, έγραφε και μετέφραζε ποιήματα -κυρίως ποιήματα του Τέννυσον-, ενώ από το 1908 και μέχρι το θάνατό της αφιερώθηκε συστηματικά στη ζωγραφική. Εκτός από τα πολυάριθμα "χαρτονομίσματά" της, παρήγαγε και έναν σημαντικό αριθμό από υδατογραφίες και ελαιογραφίες, στις οποίες απεικονίζεται η φαντασιωτική της ζωή ως "σύζυγος" του Κάιζερ -αν και η ίδια η Μπλάνκενχορν δεν έδειχνε εύκολα και δεν εξηγούσε ποτέ το περιεχόμενο των έργων της. Σύμφωνα με τον Τόμας Ρέσκε (Thomas Röske), ιστορικό τέχνης και διευθυντή της
Συλλογής Πρίντσχορν[2], στους πίνακες τής Μπλάνκενχορν θα μπορούσε κανείς να διακρίνει όχι μόνο την επίδραση τού μοντερνισμού, αλλά και ειδικότερα του
"Γαλάζιου Καβαλάρη", της εξπρεσιονιστικής δηλαδή ομάδας του Μονάχου.
[3]
 |
| Else Blankenhorn. Συλλογή Prinzhorn |
Αλλά και το έργο της Μπλάνκενχορν φαίνεται πως άσκησε κάποια επίδραση σε άλλους εξπρεσιονιστές: Το 1917, όταν ο ζωγράφος Έρνστ Κίρχνερ νοσηλεύτηκε και αυτός με κατάθλιψη στην κλινική Bellevue,
[4] ο Λούντβιχ Μπινσβάνκγερ τού έδειξε πίνακες της Μπλάνκενχορν, μεταξύ των οποίων και τον "Κόκκινο καβαλάρη".
(Ο τίτλος είναι μεταγενέστερος, η Μπλάνκεχορν δεν συνήθιζε να τιτλοφορεί τα έργα της.) Ο Κίρχνερ εντυπωσιάστηκε και επηρεάστηκε ως ένα βαθμό, όπως προκύπτει άλλωστε από τις σημειώσεις που κράτησε με περιγραφές των έργων της Μπλάνκενχορν και από μια επιστολή που ο ίδιος έστειλε την ίδια χρονιά στον Χένρι βαν ντε Βέλντε.
[5]
Η Else Blankenhorn πέθανε το 1920 (σε ηλικία 47 χρονών), πάντα έγκλειστη στην κλινική του Μπινσβάνκγερ. Το σύνολο σχεδόν των έργων της βρίσκεται σήμερα στη Συλλογή Πρίντσχορν της Χαϊδελβέργης.
Χρήστος Αμπελάς
 |
| Ένα από τα χαρτονομίσματα της Else Blankenhorn |
Σημειώσεις
1. Η ιδιωτική κλινική Μπελβύ
(Privatsanatorium Bellevue), στις όχθες της λίμνης Κονστάνς, ιδρύθηκε το 1857 από τον Ludwig Binswanger (τον πρεσβύτερο) και λειτούργησε μέχρι το 1990. Η πελατεία της προερχόταν από την μεγαλοαστική τάξη της Ευρώπης. Μεταξύ των διάσημων που νοσηλεύτηκαν κατά καιρούς εκεί συγκαταλέγεται η ασθενής του Γίοζεφ Μπρόιερ Μπέρτα Παπενχάιμ (Bertha Pappenheim) -η "Αννα Ο." των γραπτών του Φρόιντ-, ο Βασλάφ Νιζίνσκι, ο ζωγράφος Ερνστ Κίρχνερ, ο ιστορικός τέχνης Άμπυ Βάρμπουργκ κ.ά.
 |
Else Blankenhorn.
Συλλογή Prinzhorn |
2. Η
Συλλογή Πρίντσχορν (Sammlung Prinzhorn), με εικαστικά έργα νοσηλευόμενων ψυχιατρικών ασθενών, ιδρύθηκε το 1919 από τον ιστορικό τέχνης και ψυχίατρο Χανς Πρίντσχορν (1886-19330) με εντολή της Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής της Χαϊδελβέργης. Αρχικός της πυρήνας ήταν μια μικρή συλλογή που είχε ιδρύσει ο Έμιλ Κρέπελιν το 1895 για διδακτικούς λόγους. Ο Πρίντσχορν ζήτησε με επιστολές του προς όλα τα ψυχιατρεία της Γερμανίας να αποστείλουν στην Χαϊδελβέργη τα έργα των εγκλείστων ασθενών τους (σχέδια, ζωγραφιές, γλυπτά, έργα από ύφασμα κ.τ.λ.). Μέχρι το 1922, όταν ο ίδιος εγκατέλειψε την ψυχιατρική κλινική, είχαν συγκεντρωθεί 5.000 έργα. Σήμερα η συλλογή περιλαμβάνει πάνω από 12.000 και εμπλουτίζεται συνεχώς.
3. Thomas Röske, "
Expressionism and Insanity"
, Raw Vision Magazine, #45 (2003).
4. Όταν ξέσπασε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ο Eρνστ Κίρχνερ, όπως και ο Όττο Ντιξ, κατατάχθηκε εθελοντικά στο στρατό. Μπροστά στην ανείπωτη φρίκη του πολέμου και στη σκληρή ζωή και πειθαρχία του στρατεύματος ο ενθουσιασμός του γρήγορα κατέπεσε, και λίγους μήνες μετά την κατάταξή του αποστρατεύθηκε με συμπτώματα "νευρωτικής κατάθλιψης". Το 1917-1918, με την κατάθλιψη να συνεχίζει να τον βασανίζει, νοσηλεύτηκε για κάποιο διάστημα στην κλινική του Binswanger. Ό Κίρχνερ αυτοκτόνησε το 1938 λίγους μήνες αφότου οι ναζί χαρακτηρίζοντας τα έργα του, όπως και όλων των άλλων εξπρεσιονιστών, "εκφυλισμένη τέχνη" κατέστρεψαν ένα μεγάλο μέρος από αυτά.
5. Αναφέρεται σε μνημονευόμενο από τη Monika Jagfeld
("From Gugging to Chandigarh") άρθρο του Thomas Röske.
 |
| Else Blankenhorn. Prinzhorn Collection |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου