Το 1494, την ημέρα του καρναβαλιού, εκδόθηκε στη Βασιλεία "Το πλοίο των τρελών" (Das Narrenschiff)[1], το σημαντικότερο έργο του γερμανόφωνου Αλσατού λογίου Σεμπάστιαν Μπραντ (Sebastian Brant ή Brandt, 1457-1521).[2]
Πρόκειται για ένα εκτενές σατιρικό και ηθικοδιδακτικό ποίημα 7000 περίπου στίχων, γραμμένο σε ιαμβικούς οκτασύλλαβους στη δημώδη γερμανική γλώσσα της εποχής. Κατά τον 16ο αιώνα υπήρξε το πιο πολυδιαβασμένο (μετά την Αγία Γραφή) βιβλίο όχι μόνον στη Γερμανία αλλά και σε άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες (όπως η Γαλλία και η Ολλανδία), και ορισμένοι το συνέκριναν με τα έργα του Δάντη (1265-1321) και του Πετράρχη (1304-1374).
Ο Μπραντ φαντάζεται ένα καράβι στο οποίο έχουν μπαρκάρει διάφοροι τύποι "τρελών", δηλαδή ανόητων ή ασεβών ανθρώπων, που απερίσκεπτα ξανοίγονται στο πέλαγος με προορισμό τη μυθική Ναρραγονία [Narragonie < narr = τρελός], τη Νήσο της Τρέλας, στην οποία όμως δεν θα φθάσουν ποτέ. Το πλοίο, παρασυρομένο από μια σφοδρή καταιγίδα (που "ταυτίζεται με την καταστροφή των κόσμων"[3]) θα ναυαγήσει και οι τρελοί επιβάτες του θα χαθούν, όπως ήταν (ηθικά) αναπόφευκτο.
Το ποίημα χωρίζεται σε 116 κεφάλαια (άσματα)· στο καθένα από αυτά στηλιτεύεται και διακωμωδείται μια ανθρώπινη "τρέλλα", δηλαδή ένα ανθρώπινο ελάττωμα ή πάθος, ένα ηθικό παραστράτημα που "είναι αντίθετο με το θείο νόμο και την κοινωνική τάξη". Στιγματίζονται έτσι και μαστιγώνονται αδιακρίτως όχι μόνον τα θανάσιμα αμαρτήματα, αλλά και οι ελαφριές ή επιπόλαιες παρεκτροπές που έρχονται όμως σε αντίθεση με την αυστηρή χριστιανική ηθική της εποχής: πάθος για παιχνίδια, μανία της μόδας, μανία για ταξίδια, κατάχρηση αλκοόλ, επαιτεία, αχαριστία, αλαζονεία, ζήλια, συκοφαντία, κουτσομπολιό, φιλαργυρία, απάτη, τοκογλυφία, μοιχεία, εκτός γάμου συμβίωση, αγένεια, βλασφημία, παρορμητικότητα κ.τ.λ.[4]
Ο Μπραντ θέλει, όπως λέει ο ίδιος στον έμμετρο πρόλογο του ποιήματος, "το πλοίο των τρελών" του να είναι ο καθρέφτης μέσα στον οποίο ο καθένας θα μπορούσε να αναγνωρίσει τη δικιά του προσωπική "τρέλα", το δικό του ελάττωμα που τον καταστρέφει ηθικά, και συνειδητοποιώντας το να προσπαθήσει να απαλλαγεί από αυτό.
Σχεδόν κάθε κεφάλαιο εικονογραφείται με μια γκραβούρα (ξυλοτυπία) στην οποία απεικονίζεται η αδυναμία ή η αμαρτία που στιγματίζεται σ' αυτό. Αναμφιβόλως, οι καλαίσθητες αυτές γκραβούρες, πολλές από τις οποίες φιλοτέχνησε ο νεαρός τότε Άλμπρεχτ Ντύρερ (Albrecht Dürer, 1471-1528), συνετέλεσαν στη μεγάλη δημοτικότητα του ποιήματος.[5]
Το 1497, τρία μόλις χρόνια μετά την πρωτότυπη γερμανική έκδοση, "Το πλοίο των τρελών" μεταφράσθηκε στα λατινικά με τίτλο "Stultifera Navis" [6] από τον Βαυαρό ουμανιστή φιλόλογο Γιάκομπ Λόχερ (Jakob Locher, 1471-1528), μαθητή και φίλο του Σεμπάστιαν Μπραντ. Η λατινική μετάφραση-μεταγραφή στόχευε το καλλιεργημένο κοινό της Ευρώπης και αποτέλεσε τη βάση για τις μεταφράσεις, τις διασκευές και τις παραποιήσεις που ακολούθησαν πολύ σύντομα στα γαλλικά, ολλανδικά και αγγλικά.
"Το πλοίο των τρελών" επηρέασε διαχρονικά ένα σημαντικό αριθμό λογίων και λογοτεχνών από την Αναγέννηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή· από τον Josse Bade (σύγχρονο του Μπραντ) μέχρι την Αμερικανίδα συγγραφέα Κάθριν Ανν Πόρτερ (Katherine Anne Porter), το μυθιστόρημα της οποίας ("Το πλοίο των τρελών")[7] γυρίστηκε σε ταινία το 1965 από τον Στάνλεϊ Κρέιμερ.
Στο ευρύτερο κοινό της σημερινής εποχής το έργο του Σεμπάστιαν Μπραντ έγινε γνωστό κυρίως μέσα από την "Ιστορία της τρέλας στην Κλασική Εποχή" -ένα από τα σημαντικότερα έργα του Γάλλου φιλοσόφου Μισέλ Φουκώ που η δημοσίευσή του το 1961 απετέλεσε εκδοτικό γεγονός.
5. Οι γκραβούρες της αρχικής έκδοσης του Narrenschiff είναι προσπελάσιμες στην Ψηφιακή βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Χιούστον: University of Huston, Digital Library.
• Γκραβούρες από διαδοχικές εκδόσεις του "Πλοίου των τρελών" στον ιστότοπο: Éloge de la folle gravure.
6. Sebastian Brant - Jacob Locher, Stultifera navis, έκδοση 1497 (φωτοτυπημένη):
Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Ντάρμστατ [Technische Universität Darmstadt]
ή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βαλανσιέν [Bibliothèque numérique de Valenciennes]
7. Katherine Anne Porter, Το πλοίο των τρελών, εκδ. Δαρεμά (;).
 |
| "Narrenschiff" |
Ο Μπραντ φαντάζεται ένα καράβι στο οποίο έχουν μπαρκάρει διάφοροι τύποι "τρελών", δηλαδή ανόητων ή ασεβών ανθρώπων, που απερίσκεπτα ξανοίγονται στο πέλαγος με προορισμό τη μυθική Ναρραγονία [Narragonie < narr = τρελός], τη Νήσο της Τρέλας, στην οποία όμως δεν θα φθάσουν ποτέ. Το πλοίο, παρασυρομένο από μια σφοδρή καταιγίδα (που "ταυτίζεται με την καταστροφή των κόσμων"[3]) θα ναυαγήσει και οι τρελοί επιβάτες του θα χαθούν, όπως ήταν (ηθικά) αναπόφευκτο.
Το ποίημα χωρίζεται σε 116 κεφάλαια (άσματα)· στο καθένα από αυτά στηλιτεύεται και διακωμωδείται μια ανθρώπινη "τρέλλα", δηλαδή ένα ανθρώπινο ελάττωμα ή πάθος, ένα ηθικό παραστράτημα που "είναι αντίθετο με το θείο νόμο και την κοινωνική τάξη". Στιγματίζονται έτσι και μαστιγώνονται αδιακρίτως όχι μόνον τα θανάσιμα αμαρτήματα, αλλά και οι ελαφριές ή επιπόλαιες παρεκτροπές που έρχονται όμως σε αντίθεση με την αυστηρή χριστιανική ηθική της εποχής: πάθος για παιχνίδια, μανία της μόδας, μανία για ταξίδια, κατάχρηση αλκοόλ, επαιτεία, αχαριστία, αλαζονεία, ζήλια, συκοφαντία, κουτσομπολιό, φιλαργυρία, απάτη, τοκογλυφία, μοιχεία, εκτός γάμου συμβίωση, αγένεια, βλασφημία, παρορμητικότητα κ.τ.λ.[4]
 |
| "Narrenschiff" |
Ο Μπραντ θέλει, όπως λέει ο ίδιος στον έμμετρο πρόλογο του ποιήματος, "το πλοίο των τρελών" του να είναι ο καθρέφτης μέσα στον οποίο ο καθένας θα μπορούσε να αναγνωρίσει τη δικιά του προσωπική "τρέλα", το δικό του ελάττωμα που τον καταστρέφει ηθικά, και συνειδητοποιώντας το να προσπαθήσει να απαλλαγεί από αυτό.
Σχεδόν κάθε κεφάλαιο εικονογραφείται με μια γκραβούρα (ξυλοτυπία) στην οποία απεικονίζεται η αδυναμία ή η αμαρτία που στιγματίζεται σ' αυτό. Αναμφιβόλως, οι καλαίσθητες αυτές γκραβούρες, πολλές από τις οποίες φιλοτέχνησε ο νεαρός τότε Άλμπρεχτ Ντύρερ (Albrecht Dürer, 1471-1528), συνετέλεσαν στη μεγάλη δημοτικότητα του ποιήματος.[5]
 |
| "Narrenschiff" - Ο ναυαγός |
"Το πλοίο των τρελών" επηρέασε διαχρονικά ένα σημαντικό αριθμό λογίων και λογοτεχνών από την Αναγέννηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή· από τον Josse Bade (σύγχρονο του Μπραντ) μέχρι την Αμερικανίδα συγγραφέα Κάθριν Ανν Πόρτερ (Katherine Anne Porter), το μυθιστόρημα της οποίας ("Το πλοίο των τρελών")[7] γυρίστηκε σε ταινία το 1965 από τον Στάνλεϊ Κρέιμερ.
Στο ευρύτερο κοινό της σημερινής εποχής το έργο του Σεμπάστιαν Μπραντ έγινε γνωστό κυρίως μέσα από την "Ιστορία της τρέλας στην Κλασική Εποχή" -ένα από τα σημαντικότερα έργα του Γάλλου φιλοσόφου Μισέλ Φουκώ που η δημοσίευσή του το 1961 απετέλεσε εκδοτικό γεγονός.
© Χρήστος Μπελόπουλος
(Απόσπασμα από τη σελίδα: Το πλοίο των τρελών στην ποίηση και τη ζωγραφική της Αναγέννησης)
• Das Narrenschiff· φωτοτυπημένη παρουσίαση: Bibliothèque numérique Internationale
Ο Σεβαστιανός Μπραντ γεννήθηκε στο Στρασβούργο το 1457. Σπούδασε νομικά στη Βασιλεία, στο Πανεπιστήμιο της οποίας
διετέλεσε αργότερα καθηγητής του αστικού και κανονικού δικαίου. Παράλληλα ασχολήθηκε με τις κλασικές σπουδές και άρχισε να γράφει ποιήματα, αρχικά στα λατινικά και αργότερα στα γερμανικά, τη μητρική του γλώσσα. Το 1494 εκδόθηκε στη Βασιλεία το σημαντικότερο ποιητικό του έργο, το Narrenschiff (το τρελοκάραβο), ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα τον 16ο αιώνα. Το 1501 επέστρεψε στη γενέθλια πόλη, κατάλαβε διάφορα τιμητικά αξιώματα και πέθανε το 1521.
• (Raymond Matzen, Sebastian Brant - Sa vie et son œuvre [Σεμπάστιαν Μπραντ. Η ζωή και το έργο του], Centre Régional de Documentation Pédagogique de l’Académie de Strasbourg, 2011.)
3. Στο 112ο κεφάλαιο (άσμα) που περιγράφει το ναυάγιο του Πλοίου των Τρελών, κυρίως οι στίχοι 21-22 και 57 αναφέρονται ρητά στα εδάφια 13 και 20 της Αποκάλυψης, σημειώνει ο Michel Foucault. (Μισέλ Φουκώ, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, σελ. 45, εκδ. Καλέντης, 2006)
4. R. Matzen, ό.π.2. Σεμπάστιαν Μπραντ (Sebastian Brant ή Brandt)
 |
| "Narrenschiff" - εξώφυλλο από έκδοση του 1610 |
3. Στο 112ο κεφάλαιο (άσμα) που περιγράφει το ναυάγιο του Πλοίου των Τρελών, κυρίως οι στίχοι 21-22 και 57 αναφέρονται ρητά στα εδάφια 13 και 20 της Αποκάλυψης, σημειώνει ο Michel Foucault. (Μισέλ Φουκώ, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, σελ. 45, εκδ. Καλέντης, 2006)
5. Οι γκραβούρες της αρχικής έκδοσης του Narrenschiff είναι προσπελάσιμες στην Ψηφιακή βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Χιούστον: University of Huston, Digital Library.
• Γκραβούρες από διαδοχικές εκδόσεις του "Πλοίου των τρελών" στον ιστότοπο: Éloge de la folle gravure.
6. Sebastian Brant - Jacob Locher, Stultifera navis, έκδοση 1497 (φωτοτυπημένη):
Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Ντάρμστατ [Technische Universität Darmstadt]
ή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βαλανσιέν [Bibliothèque numérique de Valenciennes]
7. Katherine Anne Porter, Το πλοίο των τρελών, εκδ. Δαρεμά (;).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου