Το 1498, ο ουμανιστής Φλαμανδός τυπογράφος και εκδότης Josse Bade (Γιόσσε Μπάντε ή Ζος Μπαντ)[1], επηρεασμένος από την ανάγνωση του Narrenschiff του Σεμπάστιαν Μπαρτ, έγραψε στα λατινικά ένα σχετικά μικρό (40 περίπου σελίδες) πρωτότυπο αλληγορικό έργο με τίτλο "Stultiferae naves" [=Τα πλοία των τρελλών].[2]
Ο Bade φαντάζεται ένα στολίσκο πέντε πλοιαρίων, το καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μία από τις πέντε αισθήσεις και έχει ως κυβερνήτη μια τρελή γυναίκα. Ένα έκτο καράβι αποτελεί τη ναυαρχίδα του στόλου με καπετάνισσα την πρωτόπλαστη Εύα, την αιτία της ανθρώπινης πτώσης και δυστυχίας. Πρόθεσή του ήταν να καυτηριάσει τη ροπή του γυναικείου φύλου προς τις σαρκικές ηδονές και την ακολασία, δηλαδή προς την αμαρτία και την παραφροσύνη.[3]
Στο κείμενο εναλλάσσεται ο πεζός με τον έμμετρο λόγο. Στα πεζά τμήματα το ύφος είναι διδακτικό: ο αφηγητής-συγγραφέας σχολιάζει, υιοθετώντας τις αυστηρές ηθικολογικές αρχές της εποχής, τις απολαύσεις που συνδέονται με τις διάφορες αισθήσεις. Στα έμμετρα τμήματα, αντίθετα, είναι η φωνή των τρελών καραβιών που ακούγεται, η σαγηνευτική φωνή των προσωποποιημένων αισθήσεων που επιδιώκει να ξυπνήσει τις ευαισθησίες και τον αισθησιασμό του αναγνώστη. Όπως γράφει η πανεπιστημιακός και συγγραφέας O. A. Duhl, αν οι χριστιανικές αξίες εξαναγκάζουν τον Bade να καυτηριάσει τη σύνδεση που ενώνει αισθήσεις, ηδονή και αμαρτία, η ουμανιστική νέο-πλατωνική του αισθητική τού επιβάλλει αντιθέτως να εξυμνήσει αυτές τις ίδιες αισθήσεις ως κίνητρα της ποιητικής δημιουργίας.[4]
Το κείμενο συνοδεύεται από έξι γκραβούρες. Στην πρώτη απεικονίζεται η Εύα γυμνή να δείχνει προκλητικά στον Αδάμ το απαγορευμένο δένδρο (το δένδρο του καλού και του κακού)· στις υπόλοιπες απεικονίζονται τα καράβια των τρελών αισθήσεων. Το πλήρωμά τους απαρτίζεται από γυναίκες που φορούν σκουφιά με κουδούνια και αυτιά γαϊδάρου -χαρακτηριστικό στοιχείο των τρελών στην εικονογραφία της εποχής.
Το ποίημα του Josse Bade θεωρείται ένα από τα σημαντικά κείμενα του πρώιμου ουμανισμού, δεν είχε όμως την απήχηση στο ευρύ κοινό που είχε το έργο του Σεβαστιανού Μπραντ και γρήγορα ξεχάσθηκε. Θεωρείται πάντως βέβαιο ότι ο Έρασμος το είχε υπ' όψιν του όταν, το 1509, έγραφε το "Μωρίας εγκώμιον", το σημαντικότερο ίσως έργο του· άλλωστε ο Bade ήταν φίλος και εκδότης του στη Γαλλία[5].
 |
| "Stultiferae Naves" Το καράβι της Εύας |
Ο Bade φαντάζεται ένα στολίσκο πέντε πλοιαρίων, το καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μία από τις πέντε αισθήσεις και έχει ως κυβερνήτη μια τρελή γυναίκα. Ένα έκτο καράβι αποτελεί τη ναυαρχίδα του στόλου με καπετάνισσα την πρωτόπλαστη Εύα, την αιτία της ανθρώπινης πτώσης και δυστυχίας. Πρόθεσή του ήταν να καυτηριάσει τη ροπή του γυναικείου φύλου προς τις σαρκικές ηδονές και την ακολασία, δηλαδή προς την αμαρτία και την παραφροσύνη.[3]
Στο κείμενο εναλλάσσεται ο πεζός με τον έμμετρο λόγο. Στα πεζά τμήματα το ύφος είναι διδακτικό: ο αφηγητής-συγγραφέας σχολιάζει, υιοθετώντας τις αυστηρές ηθικολογικές αρχές της εποχής, τις απολαύσεις που συνδέονται με τις διάφορες αισθήσεις. Στα έμμετρα τμήματα, αντίθετα, είναι η φωνή των τρελών καραβιών που ακούγεται, η σαγηνευτική φωνή των προσωποποιημένων αισθήσεων που επιδιώκει να ξυπνήσει τις ευαισθησίες και τον αισθησιασμό του αναγνώστη. Όπως γράφει η πανεπιστημιακός και συγγραφέας O. A. Duhl, αν οι χριστιανικές αξίες εξαναγκάζουν τον Bade να καυτηριάσει τη σύνδεση που ενώνει αισθήσεις, ηδονή και αμαρτία, η ουμανιστική νέο-πλατωνική του αισθητική τού επιβάλλει αντιθέτως να εξυμνήσει αυτές τις ίδιες αισθήσεις ως κίνητρα της ποιητικής δημιουργίας.[4]
 |
| "Stultiferae Naves" Το πλοίο της τρελής όσφρησης |
Το κείμενο συνοδεύεται από έξι γκραβούρες. Στην πρώτη απεικονίζεται η Εύα γυμνή να δείχνει προκλητικά στον Αδάμ το απαγορευμένο δένδρο (το δένδρο του καλού και του κακού)· στις υπόλοιπες απεικονίζονται τα καράβια των τρελών αισθήσεων. Το πλήρωμά τους απαρτίζεται από γυναίκες που φορούν σκουφιά με κουδούνια και αυτιά γαϊδάρου -χαρακτηριστικό στοιχείο των τρελών στην εικονογραφία της εποχής.
Το ποίημα του Josse Bade θεωρείται ένα από τα σημαντικά κείμενα του πρώιμου ουμανισμού, δεν είχε όμως την απήχηση στο ευρύ κοινό που είχε το έργο του Σεβαστιανού Μπραντ και γρήγορα ξεχάσθηκε. Θεωρείται πάντως βέβαιο ότι ο Έρασμος το είχε υπ' όψιν του όταν, το 1509, έγραφε το "Μωρίας εγκώμιον", το σημαντικότερο ίσως έργο του· άλλωστε ο Bade ήταν φίλος και εκδότης του στη Γαλλία[5].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου