"Παιδιά με σμαραγδένια μάτια" (ή "Παιδιά με πέτρινα μάτια" -όπως μεταφράσθηκε ελληνικά)[1], είναι ο τίτλος του πρώτου βιβλίου που δημοσίευσε η Mira Rothenberg[2], Αμερικανίδα παιδοψυχολόγος και πρωτοπόρος στη θεραπεία αυτιστικών και ψυχωτικών παιδιών. (Αυτισμός και Ψύχωση)
Στο βιβλίο, το οποίο κατά κάποιο τρόπο είναι ένας απολογισμός του έργου της, η Μίρα Ρόθενμπεργκ περιγράφει τις εμπειρίες της με τα ορφανά εβραιόπουλα που επέζησαν των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης και με τις έφηβες τροφίμους μιας φυλακής ανηλίκων, και αφηγείται με έντονα βιωματικό τρόπο την θεραπευτική πορεία οκτώ αυτιστικών ή σχιζοφρενικών παιδιών -χωρίς να παραλείψει να αναφέρει τα λάθη και τις αποτυχίες της. Μεταξύ αυτών είναι και η ιστορία του Ντάνυ, ενός ιδιαίτερα διαταραγμένου παιδιού, του πρώτου αυτιστικού παιδιού που ανέλαβε και, όπως ομολογεί η ίδια, αγάπησε πιο πολύ απ' όλα, αλλά δεν μπόρεσε τελικά να σώσει: Οι γονείς του κουρασμένοι και απελπισμένοι από τις αλλεπάλληλες υποτροπές του απεφάσισαν κάποια στιγμή, νικημένοι, να τον κλείσουν σε ένα ψυχιατρικό ίδρυμα.
Η Μίρα Ρόθενμπεργκ προσπαθούσε πάντοτε να βρει με κάθε τρόπο, ας ήταν και "ανορθόδοξος", μια δίοδο επικοινωνίας με τα παιδιά που αναλάμβανε που θα της επέτρεπε να κατανοήσει την "τρέλα" τους, να αντιληφθεί το βαθύτερο νόημα και τη λογική της παράξενης συμπεριφοράς τους.
Περνούσε πολλές ώρες της ημέρας με κάθε παιδί, μερικές φορές χωρίς να κάνει φαινομενικά τίποτα, παρατηρώντας μόνο και δηλώνοντας με τη διαρκή και ουσιαστική της παρουσία τη διαθεσιμότητα και το ενδιαφέρον της. «Τρείς ολόκληρους μήνες», γράφει, «παρατηρούσα [τον Ντάνυ], … ανακάλυψα τον τρόπο που ζούσε και έμαθα να τον αγαπώ. Στο διάστημα αυτό βεβαιώθηκα [ότι] έπρεπε να του δώσουμε όλο το χρόνο που του χρειαζότανε για να με τεστάρει, μετά να με πλησιάσει. […] Αυτό το κατακερματισμένο παιδί, το τσακισμένο, που δεν μπορούσε να επιβεβαιώσει την ύπαρξή του παρά μόνο μέσα από την έλξη του θανάτου και τη διαρκή του πρόκληση, αυτό το παιδί είχε το δικαίωμα να το σεβόμαστε. […] αυτό το αυτοκαταστρεφόμενο αγόρι -αυτός ήταν ο μοναδικός Ντάνυ που εκείνος γνώρισε και πίστεψε ίσαμε τότε, αυτόν τον Ντάνυ ήθελε [πρώτα] να γνωρίσουμε και να αγαπήσουμε. […]»[3]
Άλλοτε πάλι άφηνε τα παιδιά να ξεσπάσουν όλη την απελπισία και την οργή τους πάνω της, ελπίζοντας πως έτσι θα μπορούσαν να νιώσουν ότι ο θυμός τους δεν είχε πλέον νόημα, «αφού δεν ήταν πια αναγκασμένα να αμύνονται» -μια σχέση εμπιστοσύνης θα μπορούσε τότε να γεννηθεί.
Η Μίρα Ρόθενμπεργκ δεν δίσταζε επίσης να πάρει κάποιο παιδί στο σπίτι της για να ζήσει μαζί του μερικές ημέρες ή εβδομάδες ή και μήνες κάποια φορά. Μπόρεσε έτσι να αντιληφθεί τις πρακτικές δυσκολίες αλλά κυρίως την ψυχική οδύνη και πίεση που υφίστανται οι γονείς των αυτιστικών ή ψυχωτικών παιδιών και γι' αυτό δεν υπήρξε ποτέ έντονα επικριτική απέναντί τους, όπως συνέβαινε με άλλους ψυχοθεραπευτές της εποχής της. «Έμαθα», λέει ή ίδια, «να μην [τους] κρίνω τόσο εύκολα και να μην τους κατηγορώ βιαστικά, με τόση λίγη κατανόηση. […] έμαθα, τουλάχιστον εν μέρει, τι υποφέρουν οι γονείς των παιδιών αυτών.»[4]
Η Μίρα Ρόθενμπεργκ δεν υπήρξε θεωρητικός του αυτισμού ή της παιδικής ψύχωσης και, όπως προκύπτει από την ανάγνωση του βιβλίου της, δεν φαίνεται να ενδιαφέρθηκε να συμμετάσχει ενεργά στις επιστημονικές διαμάχες (μεταξύ ψυχανάλυσης και βιολογικής ψυχιατρικής) για τη φύση του παιδικού αυτισμού και τη σχέση του με την ψύχωση. Για την ανθρωπιστική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που εφάρμοζε αυτό που είχε σημασία ήταν μόνο ή ιδιαιτερότητα του κάθε συγκεκριμένου παιδιού, η υποκειμενικότητά του, πέρα από την όποια ψυχιατρική διάγνωση και τις θεωρητικές διαμάχες.
«Το τρελό παιδί φοβάται, πληγώνεται, μανιάζει και κλαίει, όπως και το φυσιολογικό παιδί. Κι αυτό αμύνεται μέσα από τη μανία, την επίθεση ή τη φυγή. Η διαφορά είναι πως οι αντιδράσεις του είναι πιο σφοδρές. […]
Η φαινομενική έλλειψη λογικής στην τρέλα κρύβει στην πραγματικότητα μια τέλεια λογική στα πλαίσια που κινείται το τρελό παιδί. Κάθε ατομική τρέλα είναι, γι' αυτόν που την έχει, μια δημιουργία δομημένη με λογική και ευαισθησία, που θα τον προφυλάξει απ' αυτό που φοβάται θανάσιμα.»[5]
Και συνεχίζει η Μίρα Ρόθενμπεργκ με φρασεολογία που μερικές φορές μας παραπέμπει στον Μπρούνο Μπετελχάιμ[6]: «Κάθε παιδί χτίζει το δικό του φρούριο. Και, καθώς όλα τα παιδιά είναι διαφορετικά το ένα από το άλλο, είναι και τα φρούρια τους διαφορετικά, όπως διαφορετικές είναι και οι γέφυρες που πρέπει να ρίξουμε για να μπούμε μέσα στο οχυρό. Το κάθε παιδί αμύνεται με το δικό του τρόπο εναντίον της εισβολής του φόβου. Όμως όλα τους αμύνονται εναντίον του ίδιου φόβου -του αφανισμού τους- και διεξάγουν την ίδια μάχη για την επιβίωσή τους.»[7]
«Καμιά τρέλα δεν είναι αθεράπευτη», καταλήγει η Μίρα Ρόθενμπεργκ, «απλώς υπάρχουν μερικές περιπτώσεις που δεν ξέρουμε πώς να τις θεραπεύσουμε. Καμιά τρέλα δεν είναι τόσο τρομερή ώστε να μην τολμήσουμε να την αγγίξουμε, δηλαδή να είναι αγιάτρευτη.»[8]
1. Mira Rothenberg, Children with Emerald Eyes: Histories of Extraordinary Boys and Girls [Παιδιά με σμαραγδένια μάτια: Ιστορίες εξαίσιων αγοριών και κοριτσιών], 1970.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1983 στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Κέδρος που υιοθέτησαν τον τίτλο -όπως και το εξώφυλλο- της Γαλλικής έκδοσης: "Des enfants au regard de pierre" [Παιδιά με πέτρινα μάτια]. Αποδίδοντας όμως το "emerald eyes" με ''πέτρινα μάτια" και όχι με "σμαραγδένια μάτια" απέκλιναν μάλλον από την πρόθεση της συγγραφέως να προϊδεάσει θετικά τον αναγνώστη.
• Ένα ακόμη βιβλίο της Μίρα Ρόθενμπεργκ, αμετάφραστο στα Ελληνικά, είναι το The Children of Raquette Lake: One Summer That Helped Change the Course of Treatment for Autism [Τα παιδιά της Ράκετ Λέικ: Ένα καλοκαίρι που συνετέλεσε στην αλλαγή της θεραπείας του αυτισμού].
Το δεύτερο αυτό βιβλίο της είναι ένα χρονικό των ημερών που πέρασε η ίδια μαζί με δύο άλλους θεραπευτές και ένδεκα αυτιστικά και σχιζοφρενικά παιδιά σε μια κατασκήνωση το καλοκαίρι του 1958 -ένα καλοκαίρι που έμελλε να ανοίξει νέους δρόμους στην θεραπευτική προσέγγιση των παιδιών αυτών. Αμέσως μετά η Ρόθενμπεργκ και οι συνεργάτες της αξιοποιώντας την εποικοδομητική εμπειρία που απέκτησαν ίδρυσαν στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης ένα εξειδικευμένο κέντρο θεραπείας και εκπαίδευσης σχιζοφρενικών και αυτιστικών παιδιών που περιελάμβανε σχολείο, οικοτροφείο, παιδικό σταθμό και καλοκαιρινή κατασκήνωση. Διευθύντρια του κέντρου παράμεινε για αρκετά χρόνια η Μίρα Ρόθενμπεργκ.
Σπούδασε ψυχολογία και παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και στο Πανεπιστήμιο Γεσίβα, το εβραϊκό πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, και ειδικεύτηκε στη θεραπεία αυτιστικών, ψυχωτικών και δυσπροσάρμοστων παιδιών. Διετέλεσε καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονγκ Άιλαντ και διευθύντρια ενός ειδικευμένου κέντρου στην θεραπεία ψυχωτικών παιδιών που συν-ίδρυσε μαζί με τον σύζυγό της και άλλους θεραπευτές. (βλέπε σημ. 2)
3. Μίρα Ρόθενμπεργκ, Παιδιά με πέτρινα μάτια, σελ. 53-54, εκδ. Κέδρος, 1983.
4. ό.π., σελ. 92.
5. ό.π., σελ. 27-29.
Διετέλεσε καθηγητής παιδαγωγικών και ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και διευθυντής (από το 1944 έως το 1973) του εξαρτώμενου από το πανεπιστήμιο σχολείου για ψυχικά διαταραγμένα παιδιά, μεταξύ των οποίων και παιδιά με αυτισμό ή σχιζοφρένεια. Εφάρμοσε ανάλογες παιδαγωγικές μεθόδους με αυτές που εφάρμοζε ο Αλεξάντερ Νηλ στο Σάμμερχιλ, αν και μετά τον θάνατο του (την αυτοκτονία του για την ακρίβεια) ήρθαν στο φως της δημοσιότητας μαρτυρίες πρώην ασθενών του που τον παρουσίαζαν ως αυταρχική και άκαμπτη προσωπικότητα.
Ο Μπρούνο Μπετελχάιμ δημοσίευσε πολλά βιβλία, συχνά εκλαϊκευμένα, που τον έκαναν ευρύτατα γνωστό στις δεκαετίες του 1960 και 1970. Μεταξύ αυτών και το "Η γοητεία των παραμυθιών: Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση" (που κυκλοφορεί και στα Ελληνικά) και "Το άδειο οχυρό" [The empty fortress], όπου περιγράφει και αναλύει τρεις περιπτώσεις αυτιστικών παιδιών. Η φράση "άδειο οχυρό" καθιερώθηκε έκτοτε ως η μεταφορική έννοια που συνοψίζει την ψυχική κατάσταση των παιδιών αυτών.
7. Μίρα Ρόθενμπεργκ, ό.π., σελ. 29.
8. ό.π., σελ. 30.
 |
| Mira Rothenberg "Παιδιά με πέτρινα μάτια" [Children with Emerald Eyes] |
Η θεραπευτική "μέθοδος" της Μίρα Ρόθενμπεργκ
Η Μίρα Ρόθενμπεργκ προσπαθούσε πάντοτε να βρει με κάθε τρόπο, ας ήταν και "ανορθόδοξος", μια δίοδο επικοινωνίας με τα παιδιά που αναλάμβανε που θα της επέτρεπε να κατανοήσει την "τρέλα" τους, να αντιληφθεί το βαθύτερο νόημα και τη λογική της παράξενης συμπεριφοράς τους.
Περνούσε πολλές ώρες της ημέρας με κάθε παιδί, μερικές φορές χωρίς να κάνει φαινομενικά τίποτα, παρατηρώντας μόνο και δηλώνοντας με τη διαρκή και ουσιαστική της παρουσία τη διαθεσιμότητα και το ενδιαφέρον της. «Τρείς ολόκληρους μήνες», γράφει, «παρατηρούσα [τον Ντάνυ], … ανακάλυψα τον τρόπο που ζούσε και έμαθα να τον αγαπώ. Στο διάστημα αυτό βεβαιώθηκα [ότι] έπρεπε να του δώσουμε όλο το χρόνο που του χρειαζότανε για να με τεστάρει, μετά να με πλησιάσει. […] Αυτό το κατακερματισμένο παιδί, το τσακισμένο, που δεν μπορούσε να επιβεβαιώσει την ύπαρξή του παρά μόνο μέσα από την έλξη του θανάτου και τη διαρκή του πρόκληση, αυτό το παιδί είχε το δικαίωμα να το σεβόμαστε. […] αυτό το αυτοκαταστρεφόμενο αγόρι -αυτός ήταν ο μοναδικός Ντάνυ που εκείνος γνώρισε και πίστεψε ίσαμε τότε, αυτόν τον Ντάνυ ήθελε [πρώτα] να γνωρίσουμε και να αγαπήσουμε. […]»[3]
Άλλοτε πάλι άφηνε τα παιδιά να ξεσπάσουν όλη την απελπισία και την οργή τους πάνω της, ελπίζοντας πως έτσι θα μπορούσαν να νιώσουν ότι ο θυμός τους δεν είχε πλέον νόημα, «αφού δεν ήταν πια αναγκασμένα να αμύνονται» -μια σχέση εμπιστοσύνης θα μπορούσε τότε να γεννηθεί.
Η Μίρα Ρόθενμπεργκ δεν δίσταζε επίσης να πάρει κάποιο παιδί στο σπίτι της για να ζήσει μαζί του μερικές ημέρες ή εβδομάδες ή και μήνες κάποια φορά. Μπόρεσε έτσι να αντιληφθεί τις πρακτικές δυσκολίες αλλά κυρίως την ψυχική οδύνη και πίεση που υφίστανται οι γονείς των αυτιστικών ή ψυχωτικών παιδιών και γι' αυτό δεν υπήρξε ποτέ έντονα επικριτική απέναντί τους, όπως συνέβαινε με άλλους ψυχοθεραπευτές της εποχής της. «Έμαθα», λέει ή ίδια, «να μην [τους] κρίνω τόσο εύκολα και να μην τους κατηγορώ βιαστικά, με τόση λίγη κατανόηση. […] έμαθα, τουλάχιστον εν μέρει, τι υποφέρουν οι γονείς των παιδιών αυτών.»[4]
• • • • •
 |
| "Το αουτσάιντερ" της Αυστραλής αυτιστικής καλλιτέχνιδος Ντόνα Γουίλιαμς (Donna Williams) |
«Το τρελό παιδί φοβάται, πληγώνεται, μανιάζει και κλαίει, όπως και το φυσιολογικό παιδί. Κι αυτό αμύνεται μέσα από τη μανία, την επίθεση ή τη φυγή. Η διαφορά είναι πως οι αντιδράσεις του είναι πιο σφοδρές. […]
Η φαινομενική έλλειψη λογικής στην τρέλα κρύβει στην πραγματικότητα μια τέλεια λογική στα πλαίσια που κινείται το τρελό παιδί. Κάθε ατομική τρέλα είναι, γι' αυτόν που την έχει, μια δημιουργία δομημένη με λογική και ευαισθησία, που θα τον προφυλάξει απ' αυτό που φοβάται θανάσιμα.»[5]
Και συνεχίζει η Μίρα Ρόθενμπεργκ με φρασεολογία που μερικές φορές μας παραπέμπει στον Μπρούνο Μπετελχάιμ[6]: «Κάθε παιδί χτίζει το δικό του φρούριο. Και, καθώς όλα τα παιδιά είναι διαφορετικά το ένα από το άλλο, είναι και τα φρούρια τους διαφορετικά, όπως διαφορετικές είναι και οι γέφυρες που πρέπει να ρίξουμε για να μπούμε μέσα στο οχυρό. Το κάθε παιδί αμύνεται με το δικό του τρόπο εναντίον της εισβολής του φόβου. Όμως όλα τους αμύνονται εναντίον του ίδιου φόβου -του αφανισμού τους- και διεξάγουν την ίδια μάχη για την επιβίωσή τους.»[7]
«Καμιά τρέλα δεν είναι αθεράπευτη», καταλήγει η Μίρα Ρόθενμπεργκ, «απλώς υπάρχουν μερικές περιπτώσεις που δεν ξέρουμε πώς να τις θεραπεύσουμε. Καμιά τρέλα δεν είναι τόσο τρομερή ώστε να μην τολμήσουμε να την αγγίξουμε, δηλαδή να είναι αγιάτρευτη.»[8]
© Χρήστος Μπελόπουλος
(Βλέπε επίσης: "Εικονικός αυτισμός" και διαταραχές αυτιστικού φάσματος)
Σημειώσεις
• Ένα ακόμη βιβλίο της Μίρα Ρόθενμπεργκ, αμετάφραστο στα Ελληνικά, είναι το The Children of Raquette Lake: One Summer That Helped Change the Course of Treatment for Autism [Τα παιδιά της Ράκετ Λέικ: Ένα καλοκαίρι που συνετέλεσε στην αλλαγή της θεραπείας του αυτισμού].
2. Η Μίρα Ρόθενμπεργκ (Mira Rothenberg, 1922-1993)
Εβραία γεννημένη στην Πολωνία, εγκατέλειψε λόγω τη ναζιστικής απειλής σε νεαρή ηλικία την πατρίδα της λίγο πριν την έναρξη του β' Παγκοσμίου Πολέμου και εγκαταστάθηκε στην Νέα Υόρκη.Σπούδασε ψυχολογία και παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και στο Πανεπιστήμιο Γεσίβα, το εβραϊκό πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, και ειδικεύτηκε στη θεραπεία αυτιστικών, ψυχωτικών και δυσπροσάρμοστων παιδιών. Διετέλεσε καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονγκ Άιλαντ και διευθύντρια ενός ειδικευμένου κέντρου στην θεραπεία ψυχωτικών παιδιών που συν-ίδρυσε μαζί με τον σύζυγό της και άλλους θεραπευτές. (βλέπε σημ. 2)
3. Μίρα Ρόθενμπεργκ, Παιδιά με πέτρινα μάτια, σελ. 53-54, εκδ. Κέδρος, 1983.
4. ό.π., σελ. 92.
5. ό.π., σελ. 27-29.
6. Μπρούνο Μπετελχάιμ (Bruno Bettelheim, 1903-1990)
Ο Μπρούνο Μπετελχάιμ (1903-1990) σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και ξεκίνησε την προσωπική του ανάλυση με ψυχαναλυτή τον Ρίτσαρντ Στέρμπα (Richard Sterba), η οποία όμως δεν συνεχίστηκε για πολύ λόγω των γεγονοτων που επακουλούθησαν. Το 1938 συνελήφθη από την Γκεστάπο μαζί με άλλους Αυστριακούς Εβραίους και οδηγήθηκε αρχικά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου και αργότερα στο στρατόπεδο Μπούχενβαλντ. Την επόμενη χρονιά αφέθηκε ελεύθερος και κατέφυγε στις Ηνωμένες Πολιτείες.Διετέλεσε καθηγητής παιδαγωγικών και ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και διευθυντής (από το 1944 έως το 1973) του εξαρτώμενου από το πανεπιστήμιο σχολείου για ψυχικά διαταραγμένα παιδιά, μεταξύ των οποίων και παιδιά με αυτισμό ή σχιζοφρένεια. Εφάρμοσε ανάλογες παιδαγωγικές μεθόδους με αυτές που εφάρμοζε ο Αλεξάντερ Νηλ στο Σάμμερχιλ, αν και μετά τον θάνατο του (την αυτοκτονία του για την ακρίβεια) ήρθαν στο φως της δημοσιότητας μαρτυρίες πρώην ασθενών του που τον παρουσίαζαν ως αυταρχική και άκαμπτη προσωπικότητα.
Ο Μπρούνο Μπετελχάιμ δημοσίευσε πολλά βιβλία, συχνά εκλαϊκευμένα, που τον έκαναν ευρύτατα γνωστό στις δεκαετίες του 1960 και 1970. Μεταξύ αυτών και το "Η γοητεία των παραμυθιών: Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση" (που κυκλοφορεί και στα Ελληνικά) και "Το άδειο οχυρό" [The empty fortress], όπου περιγράφει και αναλύει τρεις περιπτώσεις αυτιστικών παιδιών. Η φράση "άδειο οχυρό" καθιερώθηκε έκτοτε ως η μεταφορική έννοια που συνοψίζει την ψυχική κατάσταση των παιδιών αυτών.
7. Μίρα Ρόθενμπεργκ, ό.π., σελ. 29.
8. ό.π., σελ. 30.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου