Το πιάνο με γάτες, το "γατόπιανο"(!), ήταν ένα βάρβαρο μουσικό όργανο, επινόηση μιας εποχής με διαφορετικές ευαιθησίες, το οποίο αντί για χορδές περιελάμβανε καμιά δεκαριά γάτες ακινητοποιημένες μέσα σε κουτιά με τις ουρές τους τεντωμένες κάτω από ένα πληκτρολόγιο. Όταν ένα πλήκτρο πατιόταν, η ουρά τής αντίστοιχης γάτας τραβιόταν με δύναμη ή χτυπιόταν με μια βελόνα κάνοντας τη γάτα να ουρλιάξει από πόνο και θυμό.
Η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη αυτού του παράξενου μουσικού οργάνου προέρχεται από τον Ισπανό χρονικογράφο του 16ου αιώνα Juan Cristóbal Calvete de Estrella. Περιγράφοντας τις γιορτές που οργανώθηκαν το 1549 στις Βρυξέλλες για να τιμηθεί η επίσκεψη του βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππου του Β΄, αναφέρει πως σε μια από τις πομπές συμμετείχε ένα άρμα πάνω στο οποίο μια αρκούδα "έπαιζε" ένα αλλόκοτο εκκλησιαστικό όργανο: Αντί για σωλήνες, περιελάμβανε καμιά εικοσαριά στενά κουτιά μέσα στα οποία βρισκόταν ακινητοποιημένος ένας αντίστοιχος αριθμός γατιών. Η ουρά τους προεξείχε και με ένα σπάγκο συνδεόταν με κάποιο πλήκτρο. Το πλήκτρο πατιόταν, η ουρά της γάτας τραβιόταν με δύναμη και αυτή ούρλιαζε από πόνο. Οι γάτες είχαν επιλεγεί, προσθέτει ο χρονικογράφος, με βάση τον διαφορετικό τόνο της φωνής τους ώστε να παράγεται μεγάλη ποικιλία μουσικών φθόγγων.[1]
Μερικές δεκαετίες αργότερα, σ' ένα βιβλίο με τίτλο Emblemata saecularia που εξέδωσε το 1596 στην Φραγκφούρτη ο Γερμανός χαράκτης και εκδότης Γιόχαν Τέοντορ ντε Μπρυ (Johann Theodor de Bry), απεικονίζεται για πρώτη φορά το αλλόκοτο μουσικό όργανο: Μια γκραβούρα δείχνει έναν εν ευθυμία δήθεν μουσικό να κάνει πως παίζει ένα γατόπιανο μέσα σ' ένα φανταστικό διονυσιακό περιβάλλον. Στη θέση των πλήκτρων βρίσκονται τα πόδια των ακινητοποιημένων γατιών. Οι ουρές τους προεξέχουν από την αντίθετη μεριά, όπου ένας άλλος εύθυμος άνδρας τις τραβά με δύναμη κάνοντάς τες να νιαουρίσουν.[2] (εικ. 1)
Ένα πανομοιότυπο "γατόπιανο" απεικονίζεται και σε μιαν άλλη, με πιο φανταστικό περιεχόμενο, γκραβούρα της ίδιας εποχής -και της ίδιας τεχνοτροπίας. Την περιγράφει ο συνθέτης και μουσικολόγος του 19ου αιώνα Τζωρτζ Καστνέρ (Georges Kastner) στο βιβλίο του Μουσική παροιμιολογία [Parémiologie musicale].[3] (εικ. 2)
Το γατόπιανο μνημονεύεται ξανά τον επόμενο αιώνα από τον Γερμανό ιησουίτη λόγιο Αθανάσιο Κίρχερ (Athanasius Kircher) στο έργο του Musurgia universalis (1650). "Δεν πέρασε πολύς καιρός, γράφει, που ένας σπουδαίος και πολυμήχανος καλλιτέχνης κατασκεύασε ένα τέτοιο όργανο για να απαλλάξει έναν μεγάλο Πρίγκιπα από την μελαγχολία του. Μάζεψε γάτες διαφόρων μεγεθών (για να διαφέρουν στον τόνο της φωνής) και τις έκλεισε μέσα σ' ένα ειδικά κατασκευασμένο κοφίνι με τέτοιο τρόπο ώστε οι ουρές τους να προεξέχουν. Έδεσε τις ουρές και τις ακινητοποίησε μέσα σε σωλήνες. Από πάνω προσέθεσε πλήκτρα που στο κάτω μέρος τους έφεραν αιχμηρές βελόνες… Παίζοντας επιδέξια τα πλήκτρα παραγόταν μια αστεία μελωδία που έκανε τους ανθρώπους να ξεκαρδίζονται και θα μπορούσε να κάνει ακόμη και τα ποντίκια να χορεύουν."
Την ιστορία αναπαράγει και ο μαθητής και συνεργάτης τού Κίχνερ Γκασπάρ Σοτ (Gaspar Schott) στο βιβλίο του Magia Universalis (1657) μαζί με μια τυπική εικόνα ενός "γατόπιανου".[4] (εικ. 3)
Τέλος, ο Γερμανός γιατρός του 18ου/19ου αιώνος Γιόχαν Κρίστιαν Ράιλ (Johann Christian Reil), ο οποίος το 1808 επινόησε και τον όρο "ψυχιατρική", θεωρούσε το γατόπιανο κατάλληλο για τη θεραπεία των σοβαρών μορφών μελαγχολίας. Στο σύγγραμμά του "Ραψωδίες για τη χρήση της ψυχικής θεραπείας στις ψυχικές διαταραχές"[5] προσθέτει ότι για μεγαλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα ο ασθενής θα πρέπει να τοποθετείται σε τέτοια θέση ώστε να απολαμβάνει τις φυσιογνωμίες και τις γκριμάτσες των άτυχων βασανιζόμενων ζώων!
Χρησιμοποιήθηκε πράγματι το όργανο αυτό για τη θεραπεία της μελαγχολίας; Η απάντηση είναι αβέβαιη. Αν όντως υπήρξαν κάποιες απόπειρες (κατά τον 17ο ή 18ο αιώνα), σίγουρα παρέμειναν μεμονωμένες.
Σημειώσεις
1. Jean-Baptiste Weckerlin, Musiciana: extraits d'ouvrages rares ou bizarres, anecdotes, lettres, etc, "Musique diabolique". p.349, Ed.Garnier, 1877.
2. Johann Theodor de Bry & Johann Israel de Bry, Emblemata saecularia, mira et jucunda varietate saeculi huius mores ita exprimentia ..., Frankfurt, 1596.
3. Georges Kastner, Parémiologie musicale de la langue française…, p. 22-23, 1866.
4. Claude Quetel & Pierre Morel, Les fous et leurs médecins de la Renaissance au XXe siècle, p. 51-52, ed. Hachette, 1979.
5. Johann Christian Reil, Rhapsodies sur l'emploi d'une méthode de cure psychique dans les dérangements de l'esprit [Rhapsodieen über die Anwendung der psychischen Curmethode auf Geisteszerrüttungen (1803)]. édit. Champ social, 2006.
 |
| Εικ. 1: Η πρώτη απεικόνιση του "γατόπιανου", J. Theodor de Bry (1596) |
 |
| Εικ. 2: Η γκραβούρα που περιγράφεται από τον Georges Kastner |
Ένα πανομοιότυπο "γατόπιανο" απεικονίζεται και σε μιαν άλλη, με πιο φανταστικό περιεχόμενο, γκραβούρα της ίδιας εποχής -και της ίδιας τεχνοτροπίας. Την περιγράφει ο συνθέτης και μουσικολόγος του 19ου αιώνα Τζωρτζ Καστνέρ (Georges Kastner) στο βιβλίο του Μουσική παροιμιολογία [Parémiologie musicale].[3] (εικ. 2)
• • • • • • •
 |
| Εικ. 3: Από το βιβλίο του Gaspar Schott "Magia Universalis" (1657) |
Την ιστορία αναπαράγει και ο μαθητής και συνεργάτης τού Κίχνερ Γκασπάρ Σοτ (Gaspar Schott) στο βιβλίο του Magia Universalis (1657) μαζί με μια τυπική εικόνα ενός "γατόπιανου".[4] (εικ. 3)
 |
| Εικ. 4 |
Χρησιμοποιήθηκε πράγματι το όργανο αυτό για τη θεραπεία της μελαγχολίας; Η απάντηση είναι αβέβαιη. Αν όντως υπήρξαν κάποιες απόπειρες (κατά τον 17ο ή 18ο αιώνα), σίγουρα παρέμειναν μεμονωμένες.
© Χρήστος Μπελόπουλος
Σημειώσεις
2. Johann Theodor de Bry & Johann Israel de Bry, Emblemata saecularia, mira et jucunda varietate saeculi huius mores ita exprimentia ..., Frankfurt, 1596.
3. Georges Kastner, Parémiologie musicale de la langue française…, p. 22-23, 1866.
4. Claude Quetel & Pierre Morel, Les fous et leurs médecins de la Renaissance au XXe siècle, p. 51-52, ed. Hachette, 1979.
5. Johann Christian Reil, Rhapsodies sur l'emploi d'une méthode de cure psychique dans les dérangements de l'esprit [Rhapsodieen über die Anwendung der psychischen Curmethode auf Geisteszerrüttungen (1803)]. édit. Champ social, 2006.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου