Εφήμερες ψυχικές ασθένειες (transient mental illness) ονομάζει ο Καναδός φιλόσοφος και ιστορικός των επιστημών Ίαν Χάκινγκ[1] τις ψυχικές διαταραχές οι οποίες εμφανίζονται μέσα σε ένα ορισμένο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο, αναπτύσσονται εκθετικά, αποκτώντας μερικές φορές επιδημικά χαρακτηριστικά, και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα σταδιακά εξασθενούν και τελικά εξαφανίζονται. Το φαινόμενο είναι σχετικά σύντομο· δεν διαρκεί πάνω από μερικές δεκαετίες.
Δύο τέτοιες "εφήμερες ψυχικές ασθένειες" πραγματεύθηκε ο Ίαν Χάκινγκ στα βιβλία του "Η επανεγγραφή της ψυχής"[2] και "Οι τρελοί ταξιδευτές"[3], τα οποία δημοσιεύτηκαν τη δεκαετία του 1990 στα πλαίσια ενός ευρύτερου ερευνητικού προγράμματος που διεξήγαγε (εν μέρει επηρεασμένος από το έργο του Μισέλ Φουκώ) για το πώς οι ταξινομήσεις και οι θεωρίες των ανθρωπιστικών επιστημών επιδρούν και διαμορφώνουν την αυτοσυνείδηση των ανθρώπων.[4]
Στο πρώτο ("Η επανεγγραφή της ψυχής") ο Χάκινγκ εξετάζει τη διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας[5] η οποία, αν και είχε σχεδόν εξαφανισθεί για πενήντα χρόνια από τα ψυχιατρικά χρονικά, επανεμφανίσθηκε δυναμικά γύρω στο 1970 στη Βόρεια Αμερική, απέκτησε επιδημικές διαστάσεις τις επόμενες δεκαετίες (1980 και 1990), πριν αρχίσει και πάλι (από το 2005 περίπου και μετά) σταδιακά να υποχωρεί. Στο δεύτερο ("Οι τρελοί ταξιδευτές") εξετάζεται η μικρότερης έντασης "επιδημία" διαγνώσεων παθολογικής φυγής[6] που από το 1880 απασχόλησε το γαλλικό ψυχιατρικό κατεστημένο για μια περίπου εικοσιπενταετία.
Η διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας παρέμεινε μια σχεδόν αποκλειστικά βορειοαμερικανική υπόθεση. Εκτός από τις ΗΠΑ, τον Καναδά (και, αργότερα, την Αυστραλία), σε καμιά άλλη χώρα δεν καταγράφηκε σημαντικός αριθμός διαγνώσεων πολλαπλής προσωπικότητας -με εξαίρεση ίσως την Ολλανδία όπου οι συνεχείς επισκέψεις των απεσταλμένων της αμερικανικής ψυχιατρικής εταιρείας και των στελεχών του "κινήματος για την αναγνώριση της πολλαπλής προσωπικότητας" φαίνεται πως έπεισαν κάποιους Ολλανδούς ψυχιάτρους για την ύπαρξη και τη σπουδαιότητα της νέας ασθένειας.[7] Αντιθέτως, η "παθολογική φυγή" υπήρξε μια γαλλική υπόθεση: ελάχιστα μόνον περιστατικά διαγνώσθηκαν στη Γερμανία και σχεδόν κανένα στις αγγλοσαξονικές χώρες.[8]
Πως γίνεται, διερωτάται ο Ίαν Χάκινγκ, μια ψυχική διαταραχή να εμφανίζεται σε μια χρονική περίοδο, να εξαφανίζεται μετά από κάποιο σχετικά σύντομο διάστημα και να επανεμφανίζεται μερικές δεκαετίες αργότερα -όπως συνέβη με την πολλαπλή προσωπικότητα, μια πρώτη "επιδημία" της οποίας καταγράφηκε από το 1885 μέχρι περίπου το 1920 πρώτα στη Γαλλία και μετά στις ΗΠΑ; Πως εξηγείται μια ψυχική διαταραχή να εμφανίζεται σε μια συγκεκριμένη χώρα, σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, και σχεδόν να αγνοείται στις γειτονικές της; Οι "εφήμερες" ψυχικές διαταραχές, συμπεραίνει ο Χάκινγκ, δεν μπορούν προφανώς να θεωρηθούν αληθινές ασθένειες με την ακριβή ιατρική σημασία του όρου: δεν έχουν δηλαδή κάποια οργανική η βιολογική αιτία· αντίθετα, είναι καθαρά προϊόντα των κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών μιας δεδομένης εποχής.
Εκτός από τη διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας, ο Χάκινγκ τοποθετεί στις "εφήμερες ψυχικές ασθένειες" την ψυχογενή ανορεξία, την προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή, τη διαταραχή μετατραυματικής ψυχοπίεσης (στρες), τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας[9] και (με κάποια αμφιβολία) την κατάθλιψη και τις υποκλινικές μορφές του αυτισμού. Οι "ασθένειες" αυτές, υποστηρίζει, θα εξαφανισθούν αργά ή γρήγορα (όπως στο παρελθόν εξαφανίσθηκε η "νευρασθένεια" και η "παθολογική φυγή") όταν εκλείψει το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον (η "οικολογική φωλεά") μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν.
Μεταφράζοντας τα λόγια του Χάκινγκ θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι "εφήμερες ψυχικές ασθένειες" είναι παραδείγματα κοινωνικών κατασκευών[10] -αν και ο ίδιος αποφεύγει τη χρήση αυτού του όρου θεωρώντας ότι λόγω πολυχρησίας έχει χάσει την επεξηγηματική του δύναμη[11] και έχει καταντήσει ασαφής. (Όταν για παράδειγμα κάποιος λέει ότι η κατάθλιψη είναι κοινωνική κατασκευή αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι παρατάσεις που έχουμε για την κατάθλιψη αλλάζουν ανάλογα με την εποχή και τη χώρα, ή ότι η ασθένεια είναι αποτέλεσμα κοινωνικών παραγόντων, ή ότι ο ορισμός και η συμπτωματολογία της είναι αποτέλεσμα κάποιας σύμβασης ή κάποιου συμβιβασμού.[12])
Σε κάθε εποχή η ψυχολογική δυσφορία ή η ψυχολογική κατάπτωση που δεν σχετίζεται με κάποια βιολογική αιτία εκφράζεται μέσα από τις συμπτωματολογικές γλώσσες που είναι κοινωνικά διαθέσιμες και επικυρωμένες.[14] Οι δαιμονισμένοι του άλλοτε, ο Λουί Βιβέ (Louis Vivet) του 19ου αιώνα (το πρώτο περιστατικό που διαγνώσθηκε με "πολλαπλή προσωπικότητα"), οι πολυάριθμοι νευρασθενικοί ασθενείς (στην πλειοψηφία τους γυναίκες) των αρχών του 20ου αιώνα θα "επέλεγαν" σήμερα μια άλλη συμπτωματολογική γλώσσα για να εκφράσουν την προσωπική τους οδύνη ή την υπαρξιακή τους αγωνία. Θα επέλεγαν ενδεχομένως (με την βοήθεια των ψυχιάτρων και των ψυχοθεραπευτών τους) τη γλώσσα της κατάθλιψης, ή της διασχιστικής διαταραχής, ή κάποιου άλλου ψυχιατρικού συνδρόμου που η πανίσχυρη επικοινωνιακά φαρμακευτική βιομηχανία προωθεί καθημερινά σε γιατρούς και ευρύ κοινό.
Το θετικό σ' αυτήν την υπόθεση είναι ότι "επιλέγοντας" κανείς ένα από τα διαθέσιμα στην κοινωνία που ζει μοντέλα έκφρασης της ψυχικής οδύνης, έναν αποδεκτό δηλαδή κοινωνικά και πολιτισμικά τρόπο έκφρασής της, επιλέγει ταυτόχρονα και τη θεραπευτική διαδικασία που συνδέεται μ' αυτό: Οι εξορκιστές και οι σαμάνοι των παραδοσιακών και των προκαπιταλιστικών κοινωνιών είχαν την ίδια δυνατότητα "θεραπείας" των δυστυχισμένων και διαταραγμένων ανθρώπων της εποχής τους μ' αυτήν που έχουν οι ψυχίατροι και οι ψυχοθεραπευτές απέναντι στους σύγχρονους εθελούσια ψυχιατρικοποιημένους ασθενείς τους.[15] Όπως έλεγε ο Νίκολας Σπανός, σχετικά με την αμερικανική μορφή της διαταραχής πολλαπλής προσωπικότητας, οι γιατροί κατασκευάζοντας την ασθένεια κατασκεύασαν ταυτόχρονα και τη δυνητική της θεραπεία.[17]
Χρήστος Μπελόπουλος
Στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο του "Αναπαριστώντας και παρεμβαίνοντας" (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, 2002).
2. Ian Hacking, Rewriting the Soul: Multiple Personality and the Sciences of Memory [Η επανεγγραφή της ψυχής: Η πολλαπλή προσωπικότητα και οι επιστήμες της μνήμης], Princeton University Press, 1995.
(Γαλλική μετάφραση: L'Âme réécrite, Les Empêcheurs de penser en rond, 1998.)
3. Ian Hacking, Mad Travellers: Reflections on the Reality of Transient Mental Illness [Τρελοί ταξιδευτές: Σκέψεις για την πραγματικότητα των εφήμερων ψυχικών ασθενειών], University of Virginia Press, 1998.
(Γαλλική μετάφραση: Les Fous voyageurs, Les Empêcheurs de penser en rond, 2002.)
4. "Renégocier la réalité" (συνέντευξη με τον Ian Hacking), Libération, 11/7/2002:
http://next.liberation.fr/livres/2002/07/11/renegocier-la-realite_409903
5. Η Αμερικανική ψυχιατρική εταιρεία μετονόμασε το 1994 (DSM 4) τη διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας σε διασχιστική διαταραχή της ταυτότητας.
• Στην ψυχιατρική η μετονομασία μιας νοσολογικής κατηγορίας δεν είναι σχεδόν ποτέ ουδέτερη: υποκρύπτει ή επιβάλλει και κάποια, μικρή ή μεγάλη, μετατόπιση του νοήματος και της συμπτωματολογίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μανιοκατάθλιψη και η διπολική διαταραχή.
6. Η παθολογική φυγή μετονομάσθηκε αργότερα σε ψυχογενή φυγή και στις μέρες μας σε διασχιστική φυγή.
• Με τον όρο διάσχιση αποδίδεται σήμερα στα ελληνικά ο γαλλικός (και αγγλικός) όρος dissociation, ο οποίος καθιερώθηκε στην ψυχιατρική από τον Πιέρ Ζανέ (Pierre Janet, 1859-1947), τον μεγάλο Γάλλο ψυχίατρο και επιστημονικό αντίπαλο του Φρόυντ. Παλαιότερα είχε αποδοθεί και ως αποσύνδεση ή ψυχοαποσύνδεση. Η υστερία ψυχοαποσυνδετικού τύπου αντιστοιχεί στις διασχιστικές διαταραχές της σύγχρονης ψυχιατρικής. (Στην ψυχανάλυση εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται οι παλαιότερες ονομασίες, αυτές που χρησιμοποιούσε και η ψυχιατρική μέχρι το 1980.)
7. Ian Hacking, L'Âme réécrite, p. 27.
8. "La construction de la maladie mentale"(συνέντευξη με τον Ian Hacking), Sciences Humaines N˚ 136, Mars 2003:
https://www.scienceshumaines.com/la-construction-de-la-maladie-mentale_fr_3005.html
9. Το σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, διερωτάται ο Χάκινγκ, για το οποίο σε εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά στην Αμερική συνταγογραφείται ριταλίνη, είναι μια πραγματική ψυχική διαταραχή ή ένα τέχνημα της ψυχιατρικής, αποτέλεσμα μιας κουλτούρας που επιζητεί να ιατρικοποιήσει κάθε συμπεριφορά που ενοχλεί τους γονείς, τους δασκάλους και τους οδηγούς των σχολικών λεωφορείων.
(Liberation, 11/7/2002: http://next.liberation.fr/livres/2002/07/11/de-la-fuite-dans-les-idees_409904)
10. Ο όρος "κοινωνική κατασκευή" καθιερώθηκε στις κοινωνικές επιστήμες από το 1966 με το βιβλίο των Peter Berger και Thomas Luckmann "Η κοινωνική κατασκευή της παραγματικότητας" (εκδόσεις Νήσος, 2003).
11. Ian Hacking, The Social Construction of What? Harvard University Press, 1999.
(Γαλλική μετάφραση: Entre science et réalité : La construction sociale de quoi ? La Découverte, 2001.)
12. "La construction de la maladie mentale" [Η κατασκευή της ψυχικής ασθένειας -συνέντευξη με τον Ίαν Χάκινγκ], Sciences Humaines N˚ 136, Mars 2003. (βλέπε σημ.8)
13. H. Bourru & P. Burot, Variations de la personnalité [Παραλλαγές της προσωπικότητας], Paris, 1888. https://archive.org/details/b28087513
14. Ian Hacking, L'Âme réécrite, p. 121.
15. Christos Belopoulos, Les démoniaques et le thaumaturge Saint-Gerassimos [Οι δαιμονισμένοι και ο θαυματουργός Άγιος Γεράσιμος], Paris, 1978.
16. Paul Richer, Études cliniques sur la grande hysterie ou hystero-epilepsie [Κλινικές μελέτες για την υστερική κρίση ή υστερο-επιληψία], Paris 1885.
17. Nicholas Spanos, Multiple Identities and False Memories: A Sociocognitive Perspective [Πολλαπλές ταυτότητες και ψευδείς αναμνήσεις: Μια κονωνικογνωστική προσέγγιση], American Psychological Association, 1996.
18. "Renégocier la réalité" (συνέντευξη με τον Ian Hacking), Libération, 11/7/2002. (βλέπε σημ. 4)
Δύο τέτοιες "εφήμερες ψυχικές ασθένειες" πραγματεύθηκε ο Ίαν Χάκινγκ στα βιβλία του "Η επανεγγραφή της ψυχής"[2] και "Οι τρελοί ταξιδευτές"[3], τα οποία δημοσιεύτηκαν τη δεκαετία του 1990 στα πλαίσια ενός ευρύτερου ερευνητικού προγράμματος που διεξήγαγε (εν μέρει επηρεασμένος από το έργο του Μισέλ Φουκώ) για το πώς οι ταξινομήσεις και οι θεωρίες των ανθρωπιστικών επιστημών επιδρούν και διαμορφώνουν την αυτοσυνείδηση των ανθρώπων.[4]
Διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας και "Παθολογική φυγή"
 |
| Ian Hacking "Η επανεγγραφή της ψυχής" |
Η διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας παρέμεινε μια σχεδόν αποκλειστικά βορειοαμερικανική υπόθεση. Εκτός από τις ΗΠΑ, τον Καναδά (και, αργότερα, την Αυστραλία), σε καμιά άλλη χώρα δεν καταγράφηκε σημαντικός αριθμός διαγνώσεων πολλαπλής προσωπικότητας -με εξαίρεση ίσως την Ολλανδία όπου οι συνεχείς επισκέψεις των απεσταλμένων της αμερικανικής ψυχιατρικής εταιρείας και των στελεχών του "κινήματος για την αναγνώριση της πολλαπλής προσωπικότητας" φαίνεται πως έπεισαν κάποιους Ολλανδούς ψυχιάτρους για την ύπαρξη και τη σπουδαιότητα της νέας ασθένειας.[7] Αντιθέτως, η "παθολογική φυγή" υπήρξε μια γαλλική υπόθεση: ελάχιστα μόνον περιστατικά διαγνώσθηκαν στη Γερμανία και σχεδόν κανένα στις αγγλοσαξονικές χώρες.[8]
 |
| Ian Hacking "Τρελλοί ταξιδευτές" |
Εφήμερες ψυχικές ασθένειες και κοινωνική κατασκευή
Εκτός από τη διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας, ο Χάκινγκ τοποθετεί στις "εφήμερες ψυχικές ασθένειες" την ψυχογενή ανορεξία, την προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή, τη διαταραχή μετατραυματικής ψυχοπίεσης (στρες), τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας[9] και (με κάποια αμφιβολία) την κατάθλιψη και τις υποκλινικές μορφές του αυτισμού. Οι "ασθένειες" αυτές, υποστηρίζει, θα εξαφανισθούν αργά ή γρήγορα (όπως στο παρελθόν εξαφανίσθηκε η "νευρασθένεια" και η "παθολογική φυγή") όταν εκλείψει το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον (η "οικολογική φωλεά") μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν.
 |
| Φωτογραφίες αντιπροσωπευτικές υποτίθεται των εναλλακτικών προσωπικο- τήτητων του Louis Vivet [13] |
• • • •
Μια ψυχική ασθένεια -όπως η ανορεξία, η κατάθλιψη ή η πολλαπλή προσωπικότητα-, μπορεί μεν να μην είναι αληθινή ασθένεια ή να είναι κοινωνικά κατασκευασμένη, αλλά η ψυχική δυσφορία, η αγωνία και η οδύνη των ανορεκτικών, των καταθλιπτικών ή των εχόντων πολλαπλή προσωπικότητα είναι απόλυτα πραγματικές. Όπως απόλυτα πραγματική ήταν η αγωνία, η φρίκη και ο τρόμος των δαιμονισμένων μιας άλλης εποχής που πίστευε τότε στην πραγματικότητα της δαιμονοπληξίας ή σε άλλες καταστάσεις που σήμερα φαντάζουν απίθανες ή γραφικές. Σε κάθε εποχή η ψυχολογική δυσφορία ή η ψυχολογική κατάπτωση που δεν σχετίζεται με κάποια βιολογική αιτία εκφράζεται μέσα από τις συμπτωματολογικές γλώσσες που είναι κοινωνικά διαθέσιμες και επικυρωμένες.[14] Οι δαιμονισμένοι του άλλοτε, ο Λουί Βιβέ (Louis Vivet) του 19ου αιώνα (το πρώτο περιστατικό που διαγνώσθηκε με "πολλαπλή προσωπικότητα"), οι πολυάριθμοι νευρασθενικοί ασθενείς (στην πλειοψηφία τους γυναίκες) των αρχών του 20ου αιώνα θα "επέλεγαν" σήμερα μια άλλη συμπτωματολογική γλώσσα για να εκφράσουν την προσωπική τους οδύνη ή την υπαρξιακή τους αγωνία. Θα επέλεγαν ενδεχομένως (με την βοήθεια των ψυχιάτρων και των ψυχοθεραπευτών τους) τη γλώσσα της κατάθλιψης, ή της διασχιστικής διαταραχής, ή κάποιου άλλου ψυχιατρικού συνδρόμου που η πανίσχυρη επικοινωνιακά φαρμακευτική βιομηχανία προωθεί καθημερινά σε γιατρούς και ευρύ κοινό.
 |
| "Δαιμονοπληξία" [16] |
• • • •
Θα πρέπει πάντως να επισημανθεί ότι ο Ίαν Χάκινγκ δεν θεωρεί όλες τις ψυχικές ασθένειες κατασκευές. Υπάρχουν λέει και "αληθινές" ψυχικές ασθένειες, όπως η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή, που πρέπει να έχουν βιολογική αιτία -παρόλο που η ψυχιατρική δεν μπόρεσε μέχρι τώρα να την εντοπίσει με επιστημονική βεβαιότητα.[18] (Για μια αντίθετη άποψη σχετικά με την σχιζοφρένεια βλέπε: Robert Barrett, "Η ψυχιατρική ομάδα και η κοινωνική κατασκευή της σχιζοφρένειας".) Χρήστος Μπελόπουλος
---------------------
Σχετική ανάρτηση:
Ian Hacking: Αυτισμός. Τί ξέρουμε; Τί πρέπει να μάθουμε; Τί μπορούμε να περιμένουμε;Σημειώσεις
1. Ο Ίαν Χάκινγκ γεννήθηκε το 1936 στο Βανκούβερ του Καναδά. Διετέλεσε για πολλά χρόνια καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και από το 2001 έως το 2006 στο Κολλέγιο της Γαλλίας. (Ian Hacking - College de France: http://www.college-de-france.fr/site/ian-hacking/index.htm#content.htm)Στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο του "Αναπαριστώντας και παρεμβαίνοντας" (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, 2002).
2. Ian Hacking, Rewriting the Soul: Multiple Personality and the Sciences of Memory [Η επανεγγραφή της ψυχής: Η πολλαπλή προσωπικότητα και οι επιστήμες της μνήμης], Princeton University Press, 1995.
(Γαλλική μετάφραση: L'Âme réécrite, Les Empêcheurs de penser en rond, 1998.)
3. Ian Hacking, Mad Travellers: Reflections on the Reality of Transient Mental Illness [Τρελοί ταξιδευτές: Σκέψεις για την πραγματικότητα των εφήμερων ψυχικών ασθενειών], University of Virginia Press, 1998.
(Γαλλική μετάφραση: Les Fous voyageurs, Les Empêcheurs de penser en rond, 2002.)
4. "Renégocier la réalité" (συνέντευξη με τον Ian Hacking), Libération, 11/7/2002:
http://next.liberation.fr/livres/2002/07/11/renegocier-la-realite_409903
5. Η Αμερικανική ψυχιατρική εταιρεία μετονόμασε το 1994 (DSM 4) τη διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας σε διασχιστική διαταραχή της ταυτότητας.
• Στην ψυχιατρική η μετονομασία μιας νοσολογικής κατηγορίας δεν είναι σχεδόν ποτέ ουδέτερη: υποκρύπτει ή επιβάλλει και κάποια, μικρή ή μεγάλη, μετατόπιση του νοήματος και της συμπτωματολογίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μανιοκατάθλιψη και η διπολική διαταραχή.
6. Η παθολογική φυγή μετονομάσθηκε αργότερα σε ψυχογενή φυγή και στις μέρες μας σε διασχιστική φυγή.
• Με τον όρο διάσχιση αποδίδεται σήμερα στα ελληνικά ο γαλλικός (και αγγλικός) όρος dissociation, ο οποίος καθιερώθηκε στην ψυχιατρική από τον Πιέρ Ζανέ (Pierre Janet, 1859-1947), τον μεγάλο Γάλλο ψυχίατρο και επιστημονικό αντίπαλο του Φρόυντ. Παλαιότερα είχε αποδοθεί και ως αποσύνδεση ή ψυχοαποσύνδεση. Η υστερία ψυχοαποσυνδετικού τύπου αντιστοιχεί στις διασχιστικές διαταραχές της σύγχρονης ψυχιατρικής. (Στην ψυχανάλυση εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται οι παλαιότερες ονομασίες, αυτές που χρησιμοποιούσε και η ψυχιατρική μέχρι το 1980.)
7. Ian Hacking, L'Âme réécrite, p. 27.
8. "La construction de la maladie mentale"(συνέντευξη με τον Ian Hacking), Sciences Humaines N˚ 136, Mars 2003:
https://www.scienceshumaines.com/la-construction-de-la-maladie-mentale_fr_3005.html
9. Το σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, διερωτάται ο Χάκινγκ, για το οποίο σε εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά στην Αμερική συνταγογραφείται ριταλίνη, είναι μια πραγματική ψυχική διαταραχή ή ένα τέχνημα της ψυχιατρικής, αποτέλεσμα μιας κουλτούρας που επιζητεί να ιατρικοποιήσει κάθε συμπεριφορά που ενοχλεί τους γονείς, τους δασκάλους και τους οδηγούς των σχολικών λεωφορείων.
(Liberation, 11/7/2002: http://next.liberation.fr/livres/2002/07/11/de-la-fuite-dans-les-idees_409904)
10. Ο όρος "κοινωνική κατασκευή" καθιερώθηκε στις κοινωνικές επιστήμες από το 1966 με το βιβλίο των Peter Berger και Thomas Luckmann "Η κοινωνική κατασκευή της παραγματικότητας" (εκδόσεις Νήσος, 2003).
11. Ian Hacking, The Social Construction of What? Harvard University Press, 1999.
(Γαλλική μετάφραση: Entre science et réalité : La construction sociale de quoi ? La Découverte, 2001.)
12. "La construction de la maladie mentale" [Η κατασκευή της ψυχικής ασθένειας -συνέντευξη με τον Ίαν Χάκινγκ], Sciences Humaines N˚ 136, Mars 2003. (βλέπε σημ.8)
13. H. Bourru & P. Burot, Variations de la personnalité [Παραλλαγές της προσωπικότητας], Paris, 1888. https://archive.org/details/b28087513
14. Ian Hacking, L'Âme réécrite, p. 121.
15. Christos Belopoulos, Les démoniaques et le thaumaturge Saint-Gerassimos [Οι δαιμονισμένοι και ο θαυματουργός Άγιος Γεράσιμος], Paris, 1978.
16. Paul Richer, Études cliniques sur la grande hysterie ou hystero-epilepsie [Κλινικές μελέτες για την υστερική κρίση ή υστερο-επιληψία], Paris 1885.
17. Nicholas Spanos, Multiple Identities and False Memories: A Sociocognitive Perspective [Πολλαπλές ταυτότητες και ψευδείς αναμνήσεις: Μια κονωνικογνωστική προσέγγιση], American Psychological Association, 1996.
18. "Renégocier la réalité" (συνέντευξη με τον Ian Hacking), Libération, 11/7/2002. (βλέπε σημ. 4)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου