Το φαινόμενο πλασέμπο (ή "φαινόμενο εικονικού φαρμάκου") αναφέρεται στη δυνατότητα που έχουν τα εικονικά φάρμακα (φάρμακα χωρίς δραστική φαρμακευτική ουσία) να προκαλούν σε ορισμένους ασθενείς θεραπευτικά αποτελέσματα ανάλογα με αυτά των πραγματικών φαρμάκων.
Η λέξη placebo είναι μέλλοντας του λατινικού ρήματος placere. Σημαίνει "δίνω ευχαρίστηση ή αρέσω" και έγινε γνωστή στις χώρες της Δύσης από έναν ψαλμό της Βουλγάτα [λατινική μετάφραση της Βίβλου]: placebo Domino in regione vivorum [θα ευχαριστήσω τον Κύριο στο βασίλειο των ζωντανών]. Με την πάροδο του χρόνου η σημασία της λέξης μετατοπίσθηκε και άρχισε να σημαίνει τον υποκριτή, τον κόλακα, αυτόν που προσπαθεί να αρέσει και να ευχαριστήσει τους ευγενείς και τους άρχοντες με σκοπό να επωφεληθεί από αυτούς. Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα στη Γαλλία η λέξη χρησιμοποιείτο ακόμη με την παραπλήσια έννοια του υπερβολικά ή υποκριτικά ευγενικού, του γαλίφη.[1]
Στο ιατρικό λεξιλόγιο εισήλθε περί τα τέλη του 18ου αιώνα, πρώτα στις Ηνωμένες Πολιτείες και μετά στην Βρετανία, και κατέληξε να σημαίνει το εικονικό σκεύασμα που έδινε ο γιατρός στον ασθενή του (όταν δεν είχε κάτι άλλο να προτείνει), όχι για να τον θεραπεύσει αλλά μόνον για να τον ευχαριστήσει και να τον καθησυχάσει. Σταδιακά όμως οι γιατροί θα συνειδητοποιήσουν ότι το πλασέμπο μπορεί να έχει πραγματικά και μετρήσιμα θεραπευτικά αποτελέσματα. (φαινόμενο πλασέμπο)
Το 1945 δημοσιεύθηκε η πρώτη επιστημονική μελέτη που προσπαθούσε να εξηγήσει με ψυχολογικούς όρους την αποτελεσματικότητα του εικονικού φαρμάκου. Έκτοτε προτάθηκαν διάφορες θεωρίες και το φαινόμενο πλασέμπο συσχετίστηκε συχνά με το φαινόμενο της υποβολής. Όπως υποστηρίζει ο Αμερικανός καθηγητής ψυχολογίας και ειδικός σε θέματα πλασέμπο Ίρβινγκ Κιρς (Irving Kirsch), όταν ένας ασθενής λαμβάνει ένα οποιοδήποτε φάρμακο, γεννιέται μέσα του η ελπίδα ότι η κατάστασή του θα καλυτερεύσει. Η προσδοκία ίασης, που είναι ανάλογή και με το βαθμό εμπιστοσύνης που ο ασθενής τρέφει προς το γιατρό του, μπορεί με τη σειρά της να κινητοποιήσει ή να επιταχύνει φυσιολογικούς μηχανισμούς που συνδέονται με την άμβλυνση ή εξάλειψη των συμπτωμάτων. Η τελική αποτελεσματικότητα του κάθε φαρμάκου είναι, κατά συνέπεια, συνισταμένη της δραστικότητας των φαρμακευτικών ουσιών (που αυτό περιέχει) και του φαινομένου πλασέμπο.
Η ένταση του φαινομένου δεν είναι ομοιόμορφη. Εξαρτάται από την προσωπικότητα του κάθε ασθενή και από το είδος του συμπτώματος και της ασθένειας στην οποία αυτό εντάσσεται: σε ορισμένες παθήσεις είναι μηδαμινή, ενώ σε άλλες (όπως οι ψυχικές παθήσεις) ιδιαίτερα υψηλή.[2] Ο Ίρβινγκ Κιρς, για παράδειγμα, απέδειξε με μια σειρά ερευνών κατά τη δεκαετία του 2000 ότι το θεραπευτικό αποτέλεσμα των αντικαταθλιπτικών οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στο φαινόμενο πλασέμπο και όχι στη χημική τους σύσταση -απαξιώνοντας έτσι ένα βασικό επιχείρημα της θεωρίας της χημικής ανισορροπίας σύμφωνα με την οποία η κατάθλιψη σχετίζεται με την έλλειψη σεροτονίνης ή κάποιου άλλου νευροδιαβιβαστή στον εγκέφαλο[3].
1. Patrick Lemoine, Le mystère du placebo [Το μυστήριο του πλασέμπο], p. 136-138, ed. Odile Jacob, 1996.
2. J.J. Aulas, "L'effet placebo et ses paradoxes" [Το φαινόμενο πλασέμπο και τα παράδοξα του], Science et pseudosciences, n° 252, p.8-23, mai 2002.
3. I. Kirsch, The emperor’s new drugs. Exploding the antidepressant myth, ed. The Bodley Head, 2009. (Βλέπε:Το φαινόμενο πλασέμπο και η κατασκευή του μύθου των αντικαταθλιπτικών)
Η λέξη placebo είναι μέλλοντας του λατινικού ρήματος placere. Σημαίνει "δίνω ευχαρίστηση ή αρέσω" και έγινε γνωστή στις χώρες της Δύσης από έναν ψαλμό της Βουλγάτα [λατινική μετάφραση της Βίβλου]: placebo Domino in regione vivorum [θα ευχαριστήσω τον Κύριο στο βασίλειο των ζωντανών]. Με την πάροδο του χρόνου η σημασία της λέξης μετατοπίσθηκε και άρχισε να σημαίνει τον υποκριτή, τον κόλακα, αυτόν που προσπαθεί να αρέσει και να ευχαριστήσει τους ευγενείς και τους άρχοντες με σκοπό να επωφεληθεί από αυτούς. Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα στη Γαλλία η λέξη χρησιμοποιείτο ακόμη με την παραπλήσια έννοια του υπερβολικά ή υποκριτικά ευγενικού, του γαλίφη.[1]
Το 1945 δημοσιεύθηκε η πρώτη επιστημονική μελέτη που προσπαθούσε να εξηγήσει με ψυχολογικούς όρους την αποτελεσματικότητα του εικονικού φαρμάκου. Έκτοτε προτάθηκαν διάφορες θεωρίες και το φαινόμενο πλασέμπο συσχετίστηκε συχνά με το φαινόμενο της υποβολής. Όπως υποστηρίζει ο Αμερικανός καθηγητής ψυχολογίας και ειδικός σε θέματα πλασέμπο Ίρβινγκ Κιρς (Irving Kirsch), όταν ένας ασθενής λαμβάνει ένα οποιοδήποτε φάρμακο, γεννιέται μέσα του η ελπίδα ότι η κατάστασή του θα καλυτερεύσει. Η προσδοκία ίασης, που είναι ανάλογή και με το βαθμό εμπιστοσύνης που ο ασθενής τρέφει προς το γιατρό του, μπορεί με τη σειρά της να κινητοποιήσει ή να επιταχύνει φυσιολογικούς μηχανισμούς που συνδέονται με την άμβλυνση ή εξάλειψη των συμπτωμάτων. Η τελική αποτελεσματικότητα του κάθε φαρμάκου είναι, κατά συνέπεια, συνισταμένη της δραστικότητας των φαρμακευτικών ουσιών (που αυτό περιέχει) και του φαινομένου πλασέμπο.
Η ένταση του φαινομένου δεν είναι ομοιόμορφη. Εξαρτάται από την προσωπικότητα του κάθε ασθενή και από το είδος του συμπτώματος και της ασθένειας στην οποία αυτό εντάσσεται: σε ορισμένες παθήσεις είναι μηδαμινή, ενώ σε άλλες (όπως οι ψυχικές παθήσεις) ιδιαίτερα υψηλή.[2] Ο Ίρβινγκ Κιρς, για παράδειγμα, απέδειξε με μια σειρά ερευνών κατά τη δεκαετία του 2000 ότι το θεραπευτικό αποτέλεσμα των αντικαταθλιπτικών οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στο φαινόμενο πλασέμπο και όχι στη χημική τους σύσταση -απαξιώνοντας έτσι ένα βασικό επιχείρημα της θεωρίας της χημικής ανισορροπίας σύμφωνα με την οποία η κατάθλιψη σχετίζεται με την έλλειψη σεροτονίνης ή κάποιου άλλου νευροδιαβιβαστή στον εγκέφαλο[3].
Χρήστος Μπελόπουλος
1. Patrick Lemoine, Le mystère du placebo [Το μυστήριο του πλασέμπο], p. 136-138, ed. Odile Jacob, 1996.
2. J.J. Aulas, "L'effet placebo et ses paradoxes" [Το φαινόμενο πλασέμπο και τα παράδοξα του], Science et pseudosciences, n° 252, p.8-23, mai 2002.
3. I. Kirsch, The emperor’s new drugs. Exploding the antidepressant myth, ed. The Bodley Head, 2009. (Βλέπε:Το φαινόμενο πλασέμπο και η κατασκευή του μύθου των αντικαταθλιπτικών)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου