Το φαινόμενο πλασέμπο, τα τεχνάσματα της φαρμακοβιομηχανίας και η κατασκευή του μύθου των αντικαταθλιπτικών (Irving Kirsch)

Παρουσίαση του βιβλίου του Irving Kirsch
"The emperor’s new drugs. Exploding the antidepressant myth"[1]
[Τα νέα φάρμακα του αυτοκράτορα - Διαλύοντας τον μύθο των αντικαταθλιπτικών]

    Σύμφωνα με την περίφημη "θεωρία της χημικής ανισορροπίας" η αιτία της κατάθλιψης βρίσκεται στον εγκέφαλο: Είναι, μας λένε, ένα βιολογικό φαινόμενο που οφείλεται σε ανεπάρκεια σεροτονίνης, νοραδρεναλίνης ή, ίσως, και κάποιου άλλου νευροδιαβιβαστή. Τα αντικαταθλιπτικά, υποτίθεται, συμβάλλουν στην άμβλυνση ή στην εξάλειψη των καταθλιπτικών συμπτωμάτων αποκαθιστώντας τη διαταραγμένη χημική ισορροπία του εγκεφάλου.

    Όλα αυτά, υποστηρίζει σε μια σειρά άρθρων και βιβλίων του ο καθηγητής Ίρβινγκ Κιρς (Irving Kirsch), είναι ένας σύγχρονος ψευδο-επιστημονικός μύθος τον οποίο προωθεί χάριν των δικών της συμφερόντων η φαρμακευτική βιομηχανία χειραγωγώντας τον χρηματοδοτούμενο από αυτήν ιατρικό τύπο και εξασφαλίζοντας την ανοχή -και συνενοχή- των ελεγκτικών μηχανισμών. Τα αντικαταθλιπτικά, μας διαβεβαιώνει έχοντας αναλύσει τις κρυφές έρευνες των ίδιων των φαρμακευτικών εταιρειών, δεν είναι στην πραγματικότητα περισσότερο αποτελεσματικά από τα πλασέμπο, τα εικονικά δηλαδή φάρμακα που δεν περιέχουν καμιά δραστική φαρμακευτική ουσία. Όπερ και  σημαίνει ότι η διατυμπανιζόμενη αποτελεσματικότητα των αντικαταθλιπτικών δεν οφείλεται στις φαρμακευτικές δραστικές ουσίες που αυτά περιέχουν, αλλά αποκλειστικά και μόνο σε ένα ψυχολογικό φαινόμενο, στο λεγόμενο "φαινόμενο πλασέμπο".

    Σε αντίθεση όμως με τα πλασέμπο που είναι ακίνδυνα για τον οργανισμό, τα αντικαταθλιπτικά προκαλούν σοβαρές παρενέργειες στο μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων που τα λαμβάνει:  Οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι, ιδιαίτερα σε παιδιά, εφήβους και νεαρούς ενήλικες, ξεπερνούν κατά πολύ τα όποια οφέλη της κατανάλωσης τους. (Βλέπε: Η μαύρη λίστα των αντικαταθλιπτικών)

• • • • •

• Το φαινόμενο πλασέμπο
• Η μεροληπτική υπέρ του φαρμάκου μεθοδολογία των κλινικών δοκιμών
• Η χειραγώγηση της επιστημονικής πληροφόρησης
• Η αμφισβητούμενη ανεξαρτησία των Οργανισμών Φαρμάκου
• Η απομυθοποίηση των αντικαταθλιπτικών 

Έντβαρντ Μουνκ (Edvard Munch), "Μελαγχολία", 1911

     • Το φαινόμενο πλασέμπο

  Πατήστε ΕΔΩ για να ανοίξει η ενότητα σε νέο παράθυρο 

    Το φαινόμενο πλασέμπο αναφέρεται στη δυνατότητα που έχουν τα εικονικά φάρμακα (φάρμακα χωρίς δραστική φαρμακευτική ουσία) να προκαλούν σε ορισμένους ασθενείς θεραπευτικά αποτελέσματα ανάλογα με αυτά των πραγματικών φαρμάκων.

    Η λέξη placebo είναι μέλλοντας του λατινικού ρήματος placere. Σημαίνει "δίνω ευχαρίστηση ή αρέσω" και έγινε γνωστή στις χώρες της Δύσης από έναν ψαλμό της Βουλγάτα [λατινική μετάφραση της Βίβλου]: placebo Domino in regione vivorum [θα ευχαριστήσω τον Κύριο στο βασίλειο των ζωντανών]. Με την πάροδο του χρόνου η σημασία της λέξης μετατοπίσθηκε και άρχισε να σημαίνει τον υποκριτή, τον κόλακα, αυτόν που προσπαθεί να αρέσει και να ευχαριστήσει τους ευγενείς και τους άρχοντες με σκοπό να επωφεληθεί από αυτούς. Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα στη Γαλλία η λέξη χρησιμοποιείτο ακόμη με την παραπλήσια έννοια του υπερβολικά ή υποκριτικά ευγενικού, του γαλίφη.

    Στο ιατρικό λεξιλόγιο εισήλθε περί τα τέλη του 18ου αιώνα, πρώτα στις Ηνωμένες Πολιτείες και μετά στην Βρετανία, και κατέληξε να σημαίνει το εικονικό σκεύασμα που έδινε ο γιατρός στον ασθενή του (όταν δεν είχε κάτι άλλο να προτείνει), όχι για να τον θεραπεύσει αλλά μόνον για να τον ευχαριστήσει και να τον καθησυχάσει. Σταδιακά όμως οι γιατροί θα συνειδητοποιήσουν ότι το πλασέμπο μπορεί να έχει πραγματικά και μετρήσιμα θεραπευτικά αποτελέσματα. (φαινόμενο πλασέμπο)

    Το 1945 δημοσιεύθηκε η πρώτη επιστημονική μελέτη που προσπαθούσε να εξηγήσει με ψυχολογικούς όρους την αποτελεσματικότητα του εικονικού φαρμάκου. Έκτοτε προτάθηκαν διάφορες θεωρίες και το φαινόμενο πλασέμπο συσχετίστηκε συχνά με το φαινόμενο της υποβολής. Όπως υποστηρίζει ο  Ίρβινγκ Κιρς, όταν ένας ασθενής λαμβάνει ένα οποιοδήποτε φάρμακο, γεννιέται μέσα του η ελπίδα ότι η κατάστασή του θα καλυτερεύσει. Η προσδοκία ίασης, που είναι ανάλογή και με το βαθμό εμπιστοσύνης που ο ασθενής τρέφει προς το γιατρό του, μπορεί με τη σειρά της να κινητοποιήσει ή να επιταχύνει φυσιολογικούς μηχανισμούς που συνδέονται με την άμβλυνση ή εξάλειψη των συμπτωμάτων. Η τελική αποτελεσματικότητα του κάθε φαρμάκου είναι, κατά συνέπεια, συνισταμένη της δραστικότητας των φαρμακευτικών ουσιών (που αυτό περιέχει) και του φαινομένου πλασέμπο.

    Η ένταση του φαινομένου δεν είναι ομοιόμορφη. Εξαρτάται από την προσωπικότητα του κάθε ασθενή και από το είδος του συμπτώματος και της ασθένειας στην οποία αυτό εντάσσεται: σε ορισμένες παθήσεις είναι μηδαμινή, ενώ σε άλλες (όπως οι ψυχικές παθήσεις) ιδιαίτερα υψηλή.

• • • • •

     • Η ευνοϊκή υπέρ του φαρμάκου μεθοδολογία των κλινικών δοκιμών - Η φαλκίδευση των αποτελεσμάτων

    Προκειμένου να εγκριθεί η κυκλοφορία ενός νέου αντικαταθλιπτικού (όπως και κάθε άλλου φαρμάκου) η φαρμακευτική εταιρεία που το παράγει οφείλει να προσκομίσει στις αρμόδιες αρχές αξιόπιστα ερευνητικά αποτελέσματα που να αποδεικνύουν ότι το προς έγκριση φάρμακο είναι περισσότερο αποτελεσματικό από ότι ένα πλασέμπο (ένα εικονικό δηλαδή φάρμακο).

    Σύμφωνα με την καθιερωμένη μεθοδολογία (τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές"), οι εθελοντές ασθενείς χωρίζονται τυχαία σε δύο ομάδες: στη μία χορηγείται το προς έγκριση αντικαταθλιπτικό ("πειραματική ομάδα") και στην άλλη ένα πανομοιότυπο στην εμφάνιση πλασέμπο ("ομάδα πλασέμπο"). Οι συμμετέχοντες ενημερώνονται ότι μόνον οι μισοί από αυτούς θα λάβουν το πραγματικό φάρμακο, αλλά ούτε αυτοί ούτε οι γιατροί που χορηγούν τα σκευάσματα γνωρίζουν ποιος ανήκει σε ποια ομάδα ("διπλή-τυφλή μελέτη"). Το γνωρίζουν, υποτίθεται, μόνο οι οργανωτές της έρευνας.

    Οι ασθενείς ενημερώνονται επίσης για τις ενδεχόμενες παρενέργειες τού αντικαταθλιπτικού φαρμάκου. Όμως, λόγω ακριβώς αυτών των παρενεργειών, μετά από κάποιες ημέρες το 80% των πασχόντων (και το 87% των γιατρών που τους παρακολουθούν) μαντεύουν σωστά σε ποια ομάδα ανήκουν.[2] Αυτό έχει ως συνέπεια να αυξάνονται οι προσδοκίες ίασης σ' αυτούς που αντιλαμβάνονται ότι ανήκουν στην ομάδα του πραγματικού φαρμάκου και να μειώνονται σε όσους μαντεύουν ότι ανήκουν στην ομάδα του ψευδο-φαρμάκου. Η ελπίδα θεραπείας λειτουργεί έτσι σαν εκπληρούμενη προφητεία επαυξάνοντας και επιταχύνοντας το θεραπευτικό αποτέλεσμα. (Φαινόμενο πλασέμπο)

    Η στρέβλωση των ερευνητικών αποτελεσμάτων υπέρ του φαρμάκου θα μπορούσε βέβαια να αποφευχθεί αν αντί του αδρανούς χρησιμοποιόταν ένα ενεργό πλασέμπο, δηλαδή ένα ψευτοφάρμακο που περιέχει όμως συστατικά ικανά να προκαλέσουν παρόμοιες παρενέργειες με αυτές που προκαλεί το προς έλεγχο φάρμακο -τεχνική που κατά κανόνα αποφεύγεται (για ευνόητους λόγους) από τις φαρμακευτικές εταιρείες.

    Η μεροληψία υπέρ του φαρμάκου ενισχύεται περαιτέρω και από τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η επιλογή των ασθενών που θα συμμετάσχουν τελικά στην έρευνα: παραδείγματος χάριν, αποκλείονται κατά κανόνα οι ασθενείς που ανταποκρίνονται θετικά στα εικονικά φάρμακα αλλά και οι ασθενείς που σύμφωνα με το ιατρικό τους ιστορικό εμφανίζουν μικρή ανταπόκριση στα αντικαταθλιπτικά. Αυξάνεται έτσι τεχνικά η πιθανότητα να αποδειχθεί το προς έλεγχο φάρμακο περισσότερο αποτελεσματικό από ότι είναι στην πραγματικότητα.[3] Οι κλινικές δοκιμές μοιάζουν να είναι περισσότερο ελεγχόμενες παρά "τυχαιοποιημένες"!

• • • • •

     • Η χειραγώγηση της επιστημονικής πληροφόρησης

    Υπολογίζεται ότι το 40-50% των ερευνών που διεξάγονται για την αποτελεσματικότητα των αντικαταθλιπτικών δεν δημοσιεύονται ποτέ. Ο συνήθης λόγος της μη-δημοσίευσής τους είναι ότι δεν αποδεικνύουν την (προσδοκώμενη) υπεροχή του φαρμάκου έναντι του πλασέμπο.[4]

    Δημιουργείται έτσι μια στρεβλή εντύπωση, επειδή το 94% των δημοσιευμένων ερευνών συμπεραίνουν ότι τα αντικαταθλιπτικά είναι σε σημαντικό βαθμό πιο αποτελεσματικά από τα πλασέμπο. Το ποσοστό όμως αυτό θα έπεφτε στο 51% αν συνυπολογιζόταν και οι μη δημοσιευμένες έρευνες.[5] Και θα ήταν ασφαλώς ακόμη χαμηλότερο αν βρισκόταν τρόπος να μην περιλαμβάνονται στους υπολογισμούς οι μελέτες-αντίγραφα, δηλαδή οι μελέτες που ξαναδημοσιεύονται από τις φαρμακευτικές εταιρείες ως δήθεν πρωτότυπες στα επιστημονικά περιοδικά που οι ίδιες ελέγχουν αλλάζοντας απλώς τα ονόματα των ερευνητών ή τροποποιώντας ελαφρά τα ερευνητικά δεδομένα μιας ήδη δημοσιευμένης παλαιότερης έρευνας![6] 

• • • • •

     • Η αμφισβητούμενη ανεξαρτησία των Οργανισμών Φαρμάκου

    Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ προκειμένου να δώσει άδεια κυκλοφορίας σ' ένα νέο φάρμακο απαιτεί από τις εταιρείες να του υποβάλλουν όλες τις κλινικές μελέτες που έχουν κάνει γι' αυτό, είτε έχουν δημοσιευθεί είτε όχι. Το φάρμακο εγκρίνεται όταν δύο από αυτές αποδεικνύουν ότι είναι πιο αποτελεσματικό από το πλασέμπο. Περιέργως, οι αρνητικές μελέτες δεν λαμβάνονται υπόψη ακόμη και αν είναι πολλαπλάσιες.

    Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του αντικαταθλιπτικού Celexa (Cipramil). Η εταιρεία που το παράγει πραγματοποίησε επτά κλινικές δοκιμές, από τις οποίες μόνο δύο έδειχναν μια μικρή υπεροχή του φαρμάκου έναντι του πλασέμπο. Παρόλα αυτά το Celexa έλαβε άδεια κυκλοφορίας επειδή, σύμφωνα με το πόρισμα της επιτροπής ελέγχου: "πάνω από μία κλινικές μελέτες (δηλαδή δύο!) δείχνουν ότι η σιταλοπράμη ( η δραστική ουσία του Celexa) έχει αντικαταθλιπτικό αποτέλεσμα".[7]

    Αυτή η ευνοϊκή υπέρ των εταιρειών μεταχείριση εξηγείται βέβαια αν λάβουμε υπόψη ότι ένα μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης του Αμερικανικού Οργανισμού Φαρμάκων προέρχεται από τις φαρμακευτικές εταιρείες που ο ίδιος καλείται να ελέγξει. Το ίδιο συμβαίνει άλλωστε και με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκου: η φαρμακευτική βιομηχανία καλύπτει το 70% της χρηματοδότησής του. Ελεγκτές και ελεγχόμενοι έχουν κοινά συμφέροντα.

• • • • •

     Η απομυθοποίηση των αντικαταθλιπτικών. Τα αντικαταθλιπτικά δεν είναι τίποτε άλλο παρά "ενεργά πλασέμπο"

    Γνωρίζοντας τα παραπάνω, ο Ίρβινγκ Κιρς επικαλούμενος τον αμερικανικό νόμο για την ελεύθερη πληροφόρηση υποχρέωσε τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων να του δώσει στοιχεία για όλες τις κλινικές έρευνες (δημοσιευμένες και μη) που είχαν κατατεθεί σ' αυτόν από τις φαρμακευτικές εταιρείες προκειμένου να λάβουν άδεια κυκλοφορίας τα αντικαταθλιπτικά Prozac (Ladose), Paxil (Seroxat), Zoloft (Lustral), Effexor, Celexa (Cipramil) και Serzone (Dutonin).[8] Πρόκειται για αντικαταθλιπτικά της λεγόμενης "δεύτερης γενιάς". Ανήκουν στην κατηγορία των "εκλεκτικών αναστολέων της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης" ή της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης (έχουν δηλαδή την ικανότητα να αυξάνουν τα επίπεδα των παραπάνω νευροδιαβιβαστών), και είναι ακόμη και σήμερα από τα πλέον συνταγογραφούμενα παγκοσμίως, με εξαίρεση το Dutonin (Serzone) η κυκλοφορία του οποίου έχει ανασταλεί σε πολλές χώρες λόγω της μεγάλης υπατοτοξικότητάς του.

Irving Kirsch, "Ο μύθος
των αντικαταθλιπτικών"

    Η μετα-ανάλυση του συνόλου των ερευνών απέδειξε, σε μια πρώτη φάση, ότι όλα τα αντικαταθλιπτικά (ανεξάρτητα από την κύρια δραστική τους ουσία) ήταν στον ίδιο βαθμό αποτελεσματικά έναντι της κατάθλιψης, και ελάχιστα πιο αποτελεσματικά (κυρίως στις βαριές καταθλίψεις) από τα πλασέμπο. Η μέση διαφορά ανάμεσα στα αντικαταθλιπτικά και στα πλασέμπο δεν ξεπερνούσε τους 1,8 βαθμούς στην Κλίμακα Χάμιλτον[9] (HAM-D, ένα ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιείται από τους ερευνητές για να αξιολογήσουν τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της κατάθλιψης) -διαφορά στατιστικά σημαντική μεν, αλλά κλινικά αμελητέα![10]

     Ο Κιρς διαπίστωσε επίσης ότι ακόμη και φάρμακα που δεν θεωρούνται αντικαταθλιπτικά (συνθετική θυρεοειδική ορμόνη, ηρεμιστικά, υπνωτικά, οπιούχα, διεγερτικά ή φάρμακα από βότανα, όπως το βαλσαμόχορτο) αποδεικνυόταν στις έρευνες -ανεξάρτητα από το αν αύξαναν, μείωναν ή δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα στα επίπεδα της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης- εξίσου αποτελεσματικά έναντι της κατάθλιψης και πάντοτε κατά τι πιο αποτελεσματικά από τα πλασέμπο στις βαριές καταθλίψεις.

    Ποιο είναι λοιπόν το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των ετερόκλητων ουσιών στο οποίο θα μπορούσε να αποδοθεί η αντικαταθλιπτική τους δράση, αφού αυτή φαίνεται πως είναι ανεξάρτητη της χημικής τους σύστασης; Το μόνο κοινό τους, λέει ο Κιρς, είναι ότι προκαλούν παρενέργειες για τις οποίες οι συμμετέχοντες στις κλινικές δοκιμασίες ασθενείς ενημερώνονται εκ των προτέρων. Και είναι ακριβώς οι παρενέργειες αυτές που βοηθούν ορισμένους ασθενείς να μαντέψουν σωστά ότι λαμβάνουν το πραγματικό φάρμακο, γεγονός που όπως είδαμε επαυξάνει τις ελπίδες τους, κινητοποιεί τους μηχανισμούς αυτοΐασης και τους σπρώχνει να αναφέρουν θετικά αποτελέσματα. Αυτός είναι ο λόγος άλλωστε που οι έρευνες διαπιστώνουν ότι τα αντικαταθλιπτικά είναι και πιο αποτελεσματικά στην ομάδα των ασθενών με βαριά κατάθλιψη, επειδή ακριβώς στους ασθενείς αυτούς χορηγούνται μεγαλύτερες δόσεις φαρμάκου, και αυξάνεται έτσι η πιθανότητα εμφάνισης και συνειδητοποίησης των παρενεργειών τους.

    Η πρωτότυπη υπόθεση του Ίρβινγκ Κιρς επιβεβαιώνεται και από ανεξάρτητες έρευνες κατά τις οποίες χρησιμοποιούνται -αντί αδρανή- ενεργά πλασέμπο, εικονικά δηλαδή φάρμακα που περιέχουν ουσίες ικανές να προκαλέσουν παρενέργειες ανάλογες με αυτές των αντικαταθλιπτικών: Στις περιπτώσεις αυτές δεν παρατηρείται απολύτως καμιά διαφορά μεταξύ αντικαταθλιπτικών και πλασέμπο. Αν όμως, καταλήγει ο Κιρς, η δράση των αντικαταθλιπτικών δεν διαφέρει από τη δράση των πλασέμπο, τότε και η ιδέα πως η κατάθλιψη οφείλεται σε κάποια χημική ανισορροπία στον εγκέφαλο αποδεικνύεται ένας διαχρονικός ψευδοεπιστημονικός μύθος.

 • • • • •

    Ο Ίρβινγκ Κιρς δημοσιοποίησε τα αποτελέσματα των ερευνών του σε δύο επιστημονικά άρθρα το 2002 και το 2008 αντίστοιχα[11]. Το 2009 δημοσιεύθηκε και το εκλαϊκευμένο βιβλίο του με τίτλο "Τα νέα φάρμακα του αυτοκράτορα. Διαλύοντας τον μύθο των αντικαταθλιπτικών",[12] το οποίο και αποτελεί τη σύνοψη της δεκαπεντάχρονης έρευνας του πάνω στα θέματα των αντικαταθλιπτικών και της βιοψυχιατρικής θεωρίας της κατάθλιψης.

Χρήστος Αμπελάς / Χρήστος Μπελόπουλος 

     Σχετικές αναρτήσεις: 
•  Η μαύρη λίστα των αντικαταθλιπτικών
•  Philippe Pignarre: Πως η κατάθλιψη έγινε επιδημία
•  Κατάθλιψη και "θεωρία της χημικής ανισορροπίας": Μια επιστημονικά αστήρικτη θεωρία (Joanna Moncrieff) 

 

---

 Σημειώσεις

1. Ο Ίρβινγκ Κιρς (Irving Kirsch), γεννημένος το 1943 στη Νέα Υόρκη από Εβραίους γονείς μετανάστες από την Ανατολική Ευρώπη, υπήρξε καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ των ΗΠΑ και αργότερα στα πανεπιστήμια του Πλύμουθ και του Χαλ στη Βρετανία. Συνεργάσθηκε επίσης με το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ σε έρευνες σχετικές με το φαινόμενο πλασέμπο, στο οποίο και θεωρείται ειδικός. Έχει δημοσιεύσει δέκα βιβλία και πάνω από 250 άρθρα σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά.

2. Irving Kirsch, Dépression. Les mensonges des antidépresseurs et les vraies pistes de guérison [Κατάθλιψη: Τα ψέματα για τα αντικαταθλιπτικά και οι αληθινοί τρόποι θεραπείας], σελ. 32-33, edit. Mosaïque-Santé, 2013.
    Τίτλος προτύπου: "The emperor’s new drugs. Exploding the antidepressant myth", ed. The Bodley Head, 2009.

3. Irving Kirsch, ό.π. (Γαλλική μετάφραση), σελ. 104-105.
4. Irving Kirsch, ό.π., σελ. 45.

5. Jean Claude Saint-Onge, L'influence de l'industrie pharmaceutique sur la psychiatrie [Η επίδραση της φαρμακευτικής βιομηχανίας στην ψυχιατρική], p. 154, ed. Écosociété, Montrelal, 2013.

6. Irving Kirsch, ό.π., σελ. 64-65.
7. Irving Kirsch, ό.π., σελ. 76.

8. Οι αντίστοιχες δραστικές ουσίες των αντικαταθλιπτικών πάνω στα οποία διεξήχθη η έρευνα του Irving Kirsch είναι:
    φλουοξετίνη (fluoxetine, Prozac / Ladose)
    παροξετίνη (paroxetine, Paxil / Seroxat)
    σερτραλίνη (sertraline, Zoloft / Lustral)
    βενλαφαξίνη (venlafaxine, Effexor)
    σιταλοπράμη (citalopram, Celexa / Cipramil)
    νεφαζοδόνη (nefazodone, Serzone / Dutonin)

9. Η Κλίμακα Κατάθλιψης του Χάμιλτον (HAM-D)

    Η κλίμακα Χάμιλτον (από το όνομα του  ψυχιάτρου Max Hamilton που τη δημιούργησε) περιλαμβάνει μια λίστα συμπτωμάτων, στα οποία ο γιατρός προσδίδει ένα βαθμό βαρύτητας, αφού λάβει υπ' όψιν του τις απαντήσεις τού ασθενούς σε κατάλληλα στοχευμένες ερωτήσεις.
    Κάθε συμπτώματα βαθμολογείται από 0 έως 4 ανάλογα με την εκτιμούμενη σοβαρότητά του. Παραδείγματος χάριν, στο ερώτημα το σχετικό με τον αυτοκτονικό ιδεασμό: ο βαθμός 0 δίνεται όταν δεν ανιχνεύονται καθόλου σκέψεις αυτοκτονίας· 1,· αν ο ασθενής σκέφτεται ότι τη ζωή δεν αξίζει να τη ζει κανείς· 2, αν προτιμούσε να είχε πεθάνει· 3, αν έχει αυτοκτονικές ιδέες ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές· 4, αν έχει ήδη κάνει απόπειρα αυτοκτονίας.
    Το άθροισμα όλων των βαθμολογιών προσδιορίζει τον βαθμό σοβαρότητας της κατάθλιψης. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία ισχύουν τα κάτωθι:
   • 0-7 βαθμοί, απουσία κατάθλιψης
   • 8-13, ήπια κατάθλιψη
   • 14-18, μέτρια κατάθλιψη
   • 19-22, βαριά κατάθλιψη
   • πάνω από 23, πολύ βαριά κατάθλιψη
    Όλα αυτά βέβαια δεν θα άντεχαν μάλλον σε μια σοβαρή επιστημολογική κριτική. Όπως γράφει με αρκετή δόση ειρωνείας ο Γαλλοκαναδός φιλόσοφος Saint-Onge: Σταματώντας να βηματίζετε τη νύχτα κερδίζετε δύο πόντους και περνάτε από τη βαριά κατάθλιψη στη μέτρια. Αν κοιμάστε καλύτερα μπορείτε να κερδίσετε μέχρι έξι πόντους και να περάσετε από την πολύ βαριά κατάθλιψη στη μέτρια ή από τη μέτρια στην κατηγορία χωρίς κατάθλιψη. Έτσι, παίρνοντας κάθε βράδυ ένα χάπι με ηρεμιστικές ή υπνωτικές ιδιότητες θα κοιμάστε σίγουρα καλύτερα, αλλά η κατάθλιψη που νιώθετε δεν θα έχει περιοριστεί επειδή και μόνο η Κλίμακα Χάμιλτον θα σας εμφανίζει λιγότερο καταθλιπτικό!

10. Κλινική και στατιστική σημαντικότητα

    Ένα αποτέλεσμα είναι στατιστικά σημαντικό όταν είναι υψηλή η πιθανότητα ομοειδείς έρευνες να καταλήξουν στο ίδιο συμπέρασμα. Ένα στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα μπορεί όμως να μην είναι και κλινικά σημαντικό, να μην έχει δηλαδή καμιά επίπτωση στην πραγματική ζωή.
    Αν, παραδείγματος χάριν, λέει ο Κιρς, γινόταν μια υποθετική έρευνα σε 500.000 ανθρώπους και έβρισκε ότι το χαμόγελο αυξάνει το προσδόκιμο ζωής κατά οκτώ δευτερόλεπτα, λόγω του μεγάλου δείγματος το αποτέλεσμα πιθανόν θα ήταν στατιστικά σημαντικό. Αλλά, προφανώς, δεν θα είχε καμιά απολύτως σημασία στο επίπεδο της πραγματικής ζωής· δεν θα ήταν "κλινικά" σημαντικό.

    • Να σημειωθεί επίσης, ότι και αυτές οι ελάχιστες διαφορές που οι έρευνες διακρίνουν μεταξύ αντικαταθλιπτικών και πλασέμπο (κυρίως στις βαριές καταθλίψεις) θα μπορούσαν να είναι αποτέλεσμα απλά και μόνο μειωμένης ταχύτητας ανταπόκρισης στο πλασέμπο. (Iain Ferguson, "Μαρξισμός, πολιτική και ψυχική δυσφορία", σελ. 79, εκδ. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2022.)

11. I.Kirsch, Th. Moore, A. Scoboria and S. Nicholls, "The Emperor's New Drugs: An Analysis of Antidepressant Medication Data Submitted to the U.S. Food and Drug Administration", Prevention & Treatment, Volume 5, 2002.
•   I. Kirsch, B. Deacon, T. Huedo-Medina, A. Scoboria, Th. Moore, B. Johnson, "Initial Severity and Antidepressant Benefits: A Meta-Analysis of Data Submitted to the Food and Drug Administration", 2008.

12. Irving Kirsch, The emperor’s new drugs. Exploding the antidepressant myth, ed. The Bodley Head, 2009.

 ΨυχοΑντιΜαχίες     

---