«Η συγγραφή και η αφήγηση μιας ιστορίας ζωής μας κάνει να υπερβούμε
αυτό που μας υπερέβη,για παράδειγμα μια ψύχωση, γιατί μας δίνει τη
δυνατότητα να ξαναφτάσουμε στον εαυτό μας.»[1]
 |
| Leonora Carrington. El Mundo Mágico de los Mayas (1963) [Ο μαγικός κόσμος των Μάγια] |
Το "Αποκάτω" [Down Below][2] είναι ένα σύντομο χρονικό στο οποίο η υπερρεαλίστρια συγγραφέας και ζωγράφος Λεονόρα Κάρρινγκτον περιγράφει τις συνθήκες μέσα στις οποίες το καλοκαίρι του 1940 άρχισε να εκφράζει παραληρητικές ιδέες εξαιτίας των οποίων λίγο αργότερα κλείσθηκε παρά τη θέλησή της για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ψυχιατρικό άσυλο της Ισπανίας, όπου και υποβλήθηκε δια της βίας σε επώδυνες σπασμοθεραπείες με καρδιαζόλ.[3]
Η Κάρρινγκτον ζούσε την περίοδο εκείνη μαζί με τον Μαξ Ερνστ σε ένα χωριό στη νότια Γαλλία. Με την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο Ερνστ, λόγω της γερμανικής καταγωγής του, συνελήφθη από τις γαλλικές αρχές. Με παρέμβαση του Πωλ Ελυάρ αφέθηκε προσωρινά ελεύθερος, αλλά συνελήφθη και εκ νέου τον Μάιο του 1940. Μετά από μερικές εβδομάδες χωρίς να έχει νέα του, και με τα γερμανικά στρατεύματα να πλησιάζουν ταχέως προς τον νότο, η Κάρρινγκτον μαζί με μια φίλη της κατέφυγαν στην Ισπανία.
Στη Μαδρίτη, ζώντας μέσα στο άγχος και την αβεβαιότητα, οι παράξενες ιδέες της που πρωτοεμφανίσθηκαν μετά τη δεύτερη σύλληψη του Ερνστ εντάθηκαν: Πίστευε πλέον, μεταξύ άλλων, ότι ο Χίτλερ και οι συνεργάτες του είχαν τη δύναμη να υπνωτίζουν τους ανθρώπους καθιστώντας τους υποχείρια τους και ότι ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπισθεί ήταν η προσφυγή σε μεταφυσικές δυνάμεις, κάτοχος των οποίων ήταν και η ίδια. Λίγο αργότερα, όταν απευθύνθηκε στον Βρετανό πρόξενο για να του ανακοινώσει το σχέδιο και τη διαθεσιμότητά της, οδηγήθηκε με αίτημά του στο ψυχιατρείο της Σανταντέρ, στη βόρεια Ισπανία.
Στο άσυλο η Κάρρινγκτον συνέχισε να παραληρεί, να βλέπει οράματα αλλά και να αντιστέκεται στον αυταρχισμό των ψυχιάτρων και των νοσηλευτών παρά τις βίαιες τιμωρητικές "θεραπείες" που υφίστατο. Το 1941 απελευθερώθηκε προσωρινά με αίτημα του πατέρα της για να οδηγηθεί σε ψυχιατρικό άσυλο της Νότιας Αφρικής. Στη Λισσαβώνα κατόρθωσε να ξεφύγει της προσοχής των επιτηρητών της και κατέφυγε στην πρεσβεία του Μεξικού όπου ζήτησε τη βοήθεια τού φίλου της, ποιητή και διπλωμάτη Ρενάτο Λεντούκ. Ο Ρενάτο της πρότεινε να παντρευτούν για να μπορέσει να αποκτήσει άσυλο και αναχώρησαν μαζί για την Αμερική.
Στη Νέα Υόρκη συνάντησε τον αυτοεξόριστο εκεί Αντρέ Μπρετόν που την παρότρυνε να διηγηθεί γραπτά τα "υπερρεαλιστικά" βιώματά της. Η πρώτη αυτή εκδοχή του "Αποκάτω" χάθηκε. Την επόμενη χρονιά η Κάρρινγκτον εγκαταστάθηκε στο Μεξικό, όπου το 1943 συνάντησε έναν άλλο γνώριμο της από το Παρίσι, τον Πιέρ Μαμπίγ (Pierre Mabille, 1904-1952), ο οποίος της χάρισε το βιβλίο του "Ο καθρέφτης του υπερφυσικού" [Le miroir du merveilleux (1940)] και την ενθάρρυνε να προσπαθήσει να ξαναγράψει την ιστορία τής τρέλας της. Ο Μαμπίγ ήταν μέλος της σουρεαλιστικής ομάδας του Παρισιού, γιατρός και βαθύς γνώστης της ψυχανάλυσης, της ιστορίας της τέχνης και του αποκρυφισμού -ήταν οπαδός του αποκρυφιστή Πιέρ Πιόμπ. Θεωρούσε ότι οι οξείες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, όπως και ο ψυχικός αυτοματισμός, οι εκστατικές καταστάσεις και οι μυητικές σαμανιστικές ή μαγικές τελετουργίες ήταν δρόμοι παράλληλοι, σίγουρα επικίνδυνοι δρόμοι που θα μπορούσαν όμως να οδηγήσουν στο υπερφυσικό και την αυτογνωσία.[4]
Η Κάρρινγκτον, όπως και ο Μαξ Ερνστ και πολλοί άλλοι σουρεαλιστές, είχε δείξει ενδιαφέρον για τον εσωτερισμό και τις εναλλακτικές μορφές γνώσης ήδη πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Το βιβλίο του Μαμπίγ της έδωσε το πλαίσιο για να δει ομοιότητες ανάμεσα στους μύθους, τις εικόνες, τα αλχημιστικά σύμβολα που περιέγραφε ο Μαμπίγ και τις εμπειρίες που βίωσε. Διηγούμενη για δεύτερη φορά τις ψυχωτικές της εμπειρίες και ερμηνεύοντάς τες με τη βοήθεια τού βιβλίου τού Μαμπίγ μπόρεσε να τις προσδώσει εκ των υστέρων, και μακριά από το βλέμμα της ψυχιατρικής, ένα συμβολικό (εσωτεριστικό) νόημα -γεγονός που αναμφίβολα συνέβαλε αποφασιστικά στην ίαση της. Πράγματι, η Κάρρινγκτον δεν ξαναβίωσε ποτέ μέχρι το τέλος της ζωής της την οδυνηρή εμπειρία της ψυχικής κατάρρευσης: Ξαναπαντρεύτηκε, απόκτησε δύο παιδιά και συμμετείχε ενεργά στην καλλιτεχνική ζωή και στο Γυναικείο Απελευθερωτικό Κίνημα του Μεξικού.[5]
 |
| Leonora Carrington. Down Below (1940) |
Το "Αποκάτω" δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1944 στο τέταρτο και τελευταίο τεύχος της σουρεαλιστικής επιθεώρησης VVV, και θεωρήθηκε ένα από τα σημαντικότερα βιβλία των σουρεαλιστών του 20ου αιώνα. Όπως αναφέρει η Μαρίνα Γουόρνερ, ο Αντρέ Μπρετόν θαύμαζε την Κάρρινγκτον, επειδή είχε καταφέρει να πραγματοποιήσει μια από τις πιο επιθυμητές φιλοδοξίες τού σουρεαλισμού: το "ταξίδι", τη βύθιση μέσα στο ασυνείδητο και την επιστροφή με το δώρο της τέχνης.[6]
Σ. Κ.
Η βία της ψυχιατρικής μέσα από την αφήγηση της Κάρρινγτον
(αποσπάσματα από το βιβλίο)
«[…] Στη διαδρομή μου έδωσαν τρεις φορές Luminal και μου έκαναν μια ένεση στη σπονδυλική στήλη. […] Με παρέδωσαν σαν πτώμα στον Δρ. Μοράλες, στη Σανταντέρ. […] Ξύπνησα σ' ένα δωμάτιο δίχως εξωτερικά παράθυρα […] -βρισκόμουν υπό παρακολούθηση μιας αποκρουστικής νοσοκόμας, που έμοιαζε σαν ένα τεράστιο μπουκάλι απολυμαντικού. Πονούσα και συνειδητοποίησα ότι τα χέρια και τα πόδια μου ήταν δεμένα με δερμάτινους ιμάντες. Αργότερα, έμαθα ότι είχα κάνει την είσοδό μου σ' αυτό το μέρος, παλεύοντας σαν τίγρισσα και πως το βράδυ της άφιξής μου εκεί, ο Δον Μαριάνο, ο γιατρός που ήταν επικεφαλής, είχε προσπαθήσει να με παρακινήσει να φάω και ότι εγώ τον είχα νυχιάσει. Εκείνος με είχε χαστουκίσει και δέσει, εξαναγκάζοντας με να εισροφήσω τροφή μέσω ρινογαστρικών σωλήνων που είχε εισαγάγει στα ρουθούνια μου. […]
 |
| Χάρτης του ασύλου, Σχέδιο της Κάρρινγκτον[7] |
Ο Δον Λουίς ήρθε στο δωμάτιο να με περιεργαστεί. Έκλαψα με την ψυχή μου και τον ρώτησα γιατί με κρατούσαν φυλακισμένη και μου φερόταν κατ' αυτόν τον τρόπο. Έφυγε αρκετά γρήγορα, χωρίς να μου δώσει απάντηση. […] Δεν ξέρω για πόσον καιρό παρέμεινα δεμένη και γυμνή· κάμποσες μέρες και νύχτες, ξαπλωμένη πάνω στα ίδια μου τα κόπρανα, τα ούρα και τον ιδρώτα, να βασανίζομαι από τα κουνούπια, που τα τσιμπήματά τους έκαναν το κορμί μου αποκρουστικό. […]
Ξαφνικά, ο Χοσέ, ο Σάντος, η Μερσέντες, η Ασεγουράδο κι η Πιαδόσα, βρίσκονταν στο δωμάτιο μου. Καθένας τους γράπωσε κι από ένα μέρος του κορμιού μου, κι είδα το κέντρο όλων των ματιών να καρφώνεται επάνω μου, με ένα αποτρόπαιο βλέμμα. Τα μάτια του Δον Λουίς μού έσκιζαν στα δύο το μυαλό κι εγώ άρχισα να βυθίζομαι προς τα κάτω, σ' ένα πηγάδι… Πολύ μακριά… Ο πάτος εκείνου του πηγαδιού δεν ήταν παρά το σταμάτημα του μυαλού μου για μια αιωνιότητα, εν μέσω απόλυτης αγωνίας. […] Μ' έναν σπασμό του ζωτικού μου κέντρου. ήρθα στην επιφάνεια με τέτοια ταχύτητα που μ' έπιασε ίλιγγος. Για μια ακόμη φορά είδα τα παρατηρητικά, αποτρόπαια μάτια και ούρλιαξα: "Δεν θέλω… Δεν θέλω αυτήν την ακάθαρτη δύναμη". […] Και έτσι βυθίστηκα ξανά σε πανικό …
Έχεις τώρα κάποια ιδέα με τι μοιάζει η Μείζων Επιληπτική Κρίση; Η κρίση αυτή προκαλείται από το Cardiazol. Αργότερα, έμαθα ότι η κατάστασή μου εκείνη κράτησε δέκα λεπτά· είχα σπασμούς, ήμουν αξιοθρήνητα αποκρουστική, μόρφαζα και οι αγωνιώδεις γκριμάτσες μου μορφοποιούνταν κατ' επανάληψη σε όλο μου το κορμί. […] Όταν συνήλθα ήμουν γυμνή και ξαπλωμένη στο δάπεδο. […] Ομολόγησα στον εαυτό μου ότι ένα ον αρκούντως ισχυρό ώστε να πετύχει ένα τέτοιο βασανιστήριο, ήταν ισχυρότερο από μένα· παραδέχθηκα την ήττα, τόσο την προσωπική μου όσο και την ήττα του κόσμου, δίχως καμιά ελπίδα για απελευθέρωση. Με είχαν καθυποτάξει… ήμουν υπάκουη σαν βόδι.»
 |
| Leonora Carrington. The Dogs of the Sleeper (1942) |
|
|
|
Σημειώσεις
1. Wilma Boenvik, "Επιβίωση, η τέχνη της ζωής...", στο συλλογικό τόμο: "Αντί της ψυχιατρικής - εναλλακτικά μοντέλα συνάντησης με τον ψυχικό πόνο [Statt Psychiatrie...], σελ. 86, εκδ. Νησίδες, 2012.
2. Leonora Carrington, Αποκάτω, εκδ. Ars Nocturna, 2020.
(Μετάφραση Νικόλας Γκόγκος, επίμετρο Δημήτρης Βανέλλης, Κώστας Ξ. Γιαννόπουλος)
3. Σπασμοθεραπεία προκαλούμενη με χορήγηση cardiazol
Η μέθοδος αυτή είχε προταθεί το 1935 από τον ουγγρικής καταγωγής ψυχίατρο Λάντισλας Μεντούνα (Ladislas Joseph Meduna), ο οποίος είχε ανακαλύψει ότι ισχυρές δόσεις χορήγησης καρδιαζόλ προκαλούσαν επιληπτικές κρίσεις. Με δεδομένο ότι η ψυχιατρική της εποχής εκείνης πίστευε ότι η ψύχωση και η επιληψία ήταν ανταγωνιστικές καταστάσεις, οι φαρμακοεπαγόμενες με χορήγηση καρδιαζόλ επιληπτικές κρίσεις θεωρήθηκαν η ενδεικνυόμενη "θεραπεία" για τις "ανθεκτικές ψυχώσεις". Η μέθοδος του εγκαταλείφθηκε προς το τέλος της δεκαετίας του 1940 εξαιτίας του άγχους και των σοβαρών παρενεργειών που συνεπαγόταν και αντικαταστάθηκε από την εξίσου βάρβαρη μέθοδο της ηλεκτοσπασμοθεραπείας, η οποία εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα σε πολλά ψυχιατρεία.
4. Kristoffer Noheden, "Leonora Carrington, Surrealism, and Initiation. Symbolic Death and Rebirth in Little Francis and Down Below". Correspondences, 2.1 (2014).
5. Joanna Walsh, "'I have no delusions. I am playing' - Leonora Carrington's Madness and Art". Verso Books
6. Kristoffer Noheden, ό.π..
7. O "χάρτης" του ασύλου της Σαντατέρ σχεδιάσθηκε από της Κάρρινγτον ως παράρτημα στο "Αποκάτω". Το φέρετρο με την εντός του καθηλωμένη δικέφαλη ανθρώπινη μορφή συμβολίζει το κτήριο της ραδιογραφίας, όπου η Κάρρινγτον καθηλωμένη από τους νοσηλευτές υφίστατο δια της βίας τις επώδυνες και αγχογόνες "θεραπείες" με καρδιαζόλ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου