 |
| • Τζωρτζ Κρούκσανκ (George Cruikshank), "Γουίλλιαμ Νόρρις, ένας Αμερικανός παράφρονας", 1815. Βρετανικό Μουσείο [British Museum] • Αμπρουάζ Ταρντιέ (Ambroise Tardieu), "Ανδρας δεμένος στο κρεβάτι του" (ο Νόρρις στο Μπέντλαμ) [a], 1838. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας (BnF) Έργα βασισμένα σε σχέδιο (1814) του George Arnald |
Ο Τζέιμς (ή Γουίλλιαμ) Νόρρις ήταν ένας σαραντάχρονος Αμερικανός ναυτικός που το 1800 κλείσθηκε για άγνωστο λόγο στο διαβόητο φρενοκομείο Μπέντλαμ του Λονδίνου. Δύο χρόνια αργότερα τον αλυσοδέσανε σε ένα κελί, επειδή έδειρε έναν φύλακα που τον κακομεταχειριζότανε, και τον ξεχάσανε εκεί... για δώδεκα ολόκληρα χρόνια! Έτσι αλυσοδεμένο και σε άθλια φυσική κατάσταση τον εντόπισε τον Μάιο του 1814 μια επιτροπή που ερευνούσε τις συνθήκες κράτησης και περίθαλψης των "φρενοβλαβών" στα βρετανικά άσυλα, επικεφαλής της οποίας ήταν ο μεταρρυθμιστής βουλευτής και φιλάνθρωπος Έντουαρντ Γουέικφηλντ (Edward Wakefield). Σοκαρισμένος ο Γουέικφηλντ περιέγραψε στην έκθεσή του με λεπτομέρειες το βάρβαρο τρόπο με τον οποίο ο δυστυχής Νόρρις είχε για χρόνια ακινητοποιηθεί: Το δεξί πόδι του ήταν δεμένο με μια αλυσίδα στο κρεβάτι του, τα μπράτσα του ήταν ακινητοποιημένα, σφιχτά δεμένα πάνω στον κορμό του, και από τον λαιμό του ήταν περασμένος ένας σιδερένιος κρίκος ενωμένος με μια πολύ κοντή αλυσίδα, η οποία μπορούσε να ανεβοκατεβαίνει κατά μήκος μιας σιδερένιας δοκού που ένωνε το πάτωμα με το ταβάνι. Ο Νόρρις μπορούσε να σηκωθεί και να σταθεί όρθιος πάνω στο κρεβάτι του με την πλάτη ακουμπισμένη στον τοίχο, αλλά δεν μπορούσε να απομακρυνθεί από αυτόν. Και δεν μπορούσε να πλαγιάσει παρά μόνον ανάσκελα. Ο Γουέικφηλντ κάλεσε αμέσως τον ζωγράφο Τζώρτζ Άρναλντ (George Arnald) να αποτυπώσει τη σκηνή. Το σκίτσο αντιγράφηκε και περνώντας από χέρι σε χέρι προκάλεσε αίσθηση και αγανάκτηση στην κοινή γνώμη. Σύντομα ο Νόρρις απελευθερώθηκε από τις αλυσίδες του, παρέμεινε όμως έγκλειστος στο Μπέντλαμ, όπου και πέθανε λίγες εβδομάδες αργότερα από πνευμονία ή φυματίωση.
 |
| Αφίσα του 1815. Καμπάνια για την μεταρρύθμιση του ασύλου [b] Wellcome Collection |
Μετά τον θάνατο του, η αλυσοδεμένη εικόνα του σχεδιασμένη από τον Άρναλντ τυπώθηκε σε αφίσα στο πλαίσιο της καμπάνιας υπέρ του εξανθρωπισμού των ψυχιατρικών ασύλων που διεξήγαγε ο Γουέικφηλντ μαζί με άλλους μεταρρυθμιστές βουλευτές. Η μορφή του θλιμμένου, παθητικού και καταβεβλημένου από τον μηχανισμό που τον καθήλωνε Νόρρις ήταν για τους φιλάνθρωπους μεταρρυθμιστές η οπτική απόδειξη ότι οι τρελοί δεν ήταν φορείς μιας άγριας και ανεξέλεγκτης βίας, όπως τους ήθελε μια παράδοση και όπως υποδείκνυε, για παράδειγμα, το σκίτσο του Τσαρλς Mπελ λίγο χρόνια νωρίτερα δικαιολογώντας την αναγκαιότητα των αλυσίδων, αλλά αντιθέτως τα ανυπεράσπιστα θύματα της ψυχιατρικής ασυλιακής βίας.
Η υπόθεση του Νόρρις φέρνοντας στο προσκήνιο την αναγκαιότητα εξανθρωπισμού των μεθόδων μεταχείρισης των "φρενοβλαβών" άνοιξε τον δρόμο για την εμφάνιση λίγα χρόνια αργότερα του βρετανικού κινήματος του μη-περιορισμού (no restraint), σημαντικές προσωπικότητες του οποίου υπήρξαν οι Έντουαρντ Τσαρλσγουερθ, Ρόμπερτ Γκάρντινερ Χιλ και Τζον Κόνολλυ. Ο Κόνολλυ μάλιστα το 1839 κατόρθωσε να καταργήσει κάθε μορφή ακινητοποίησης στο μεγάλο άσυλο που εργαζόταν. Σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις οι πολύ οι διεγερτικοί έγκλειστοι απομονώνονταν προσωρινά σε ένα κελί χωρίς όμως να καθηλώνονται. Η ιδέα του μη-περιορισμού πέρασε τις επόμενες δεκαετίες και στην ηπειρωτική Ευρώπη. Ωστόσο τα πειράματα που έγιναν στην Βρετανία, τη Γερμανία, στην Ελβετία και σε άλλες χώρες δεν είχαν την προσδοκώμενη συνέχεια. Η ιδέα του μη-περιορισμού δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κυρίαρχη στο χώρο της θεσμικής ψυχιατρικής. Στα φρενοκομεία οι "ανήσυχοι" έγκλειστοι εξακολούθησαν να ακινητοποιούνται πάνω στα κρεβάτια τους ή να δένονται με αλυσίδες σε στύλους και κάγκελα τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 1950:
"Τον βγάλαν έξω σούρνοντάς τον στα χαλίκια της αυλής και τον δέσανε σ' ένα σιδερένιο παράθυρο από το χέρι, κανονισμένο τόσο ύψος που να θέλει μια πιθαμή για να καθίσει όταν κουραστεί", έγραφε για παράδειγμα στα μέσα της δεκαετίας του 1930 ο συγγραφέας Γιώργης Ζάρκος, έγκλειστος και ο ίδιος στο Δαφνί για πενήντα μέρες. "Έτσι κάνουν στους πολύ ανήσυχους τρελούς. Τους δένουν και τους αφήνουν δεμένους μια βδομάδα, μέρα και νύχτα, με τέτοιον τρόπο που να μην μπορούν να καθίσουν. Όταν κουράζονται σωριάζονται και κρέμεται όλο τους το κορμί στο δεμένο με αλυσίδα χέρι τους που μελανιάζει και πρήσκεται. Εκεί τα κάνουν πάνω τους, τρώνε τις ακαθαρσίες τους και τους λύνουν όταν γίνονται σκελετοί."
 |
| Σύγχρονη "μεταρρυθμισμένη" εκδοχή του μηχανισμού καθήλωσης του Νόρρις |
Η συχνότητα των καθηλώσεων στα φρενοκομεία άρχισε να μειώνεται δραστικά μόνο από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, όταν η μαζική χορήγηση νευροληπτικών στους τροφίμους των ψυχιατρείων επέτρεψε στους ψυχιάτρους να αντικαταστήσουν τους ζουρλομανδύες και τις αλυσίδες με τον λιγότερο εμφανή "χημικό ζουρλομανδύα" των φαρμάκων. Εντούτοις. οι μηχανικές καθηλώσεις δεν εξέλιπαν εντελώς. Ακόμη και σήμερα, 200 χρόνια μετά την εμφάνιση του κινήματος του μη-περιορισμού, υπάρχουν έγκλειστοι που ακινητοποιούνται και καθηλώνονται με ιμάντες ("θεραπευτικές καθηλώσεις" τις αποκαλούν χωρίς αιδώ κάποιοι ψυχίατροι) όχι μόνο στα εναπομείναντα ψυχιατρεία αλλά και στις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων και της στείρας νέο-ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Όπως έλεγε ο Τόμας Σας στα χρόνια της αντιψυχιατρικής, η βία, ορατή ή "μεταρρυθμισμένη", ήταν και παραμένει το διαχρονικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της θεσμικής ψυχιατρικής. Και, φυσικά, η ψυχιατρική δεν είναι μόνο ιατρική ειδικότητα.
Σ. Κ.
Ψυχο-ΑντιΜαχίες
------------------------------
a. Το χαρακτικό του Ambroise Tardieu "Άνδρας περιορισμένος στο κρεβάτι του" ["Homme attaché sur son lit"], βασισμένο στο σκίτσο του George Arnald, αποτελεί μέρος της εικονογράφησης του βιβλίου τού Jean-Etienne Esquirol "Des maladies mentales considérées sous les rapports médical, hygiénique et médico-légal" (1838).
b. Η εικόνα της αφίσας φιλοτεχνήθηκε από τον George Arnald με πρότυπο το δικό του σκίτσο του 1814.
Πηγές
 |
| George Arnald, 1814 |
• Sander L. Gilman, Seeing the Insane, p.153-154, University of Nebraska Press, 1996.
• Pierre Morel, Jean-Pierre Bourgeron, Elisabeth Rudinesco: Πέρα από το συνειδητό. Εικονογραφημένη ιστορία της ψυχιατρικής και της ψυχανάλυσης [Au delà du conscient. Histoire illustrée de la psychiatrie et de la psychanalyse], σελ. 49-50, εκδ. Εξάντας, 2004.
• Michek Foucault, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή [Histoire de la folie à l'âge classique], σελ. 207, εκδ. Καλέντης, 2006.
• Βάσια Λέκκα, Ιστορία και θεωρία της ψυχιατρικής, σελ. 67-68, εκδ. Futura, 2012.
Δείτε επίσης:
|
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου