Τίτλος πρωτοτύπου: "Le journal d'une schizophrène" (1950)
["Το ημερολόγιο μιας σχιζοφρενούς"][1]
Μια νεαρή σχιζοφρενής με το ψευδώνυμο "Ρενέ" περιγράφει στο πρώτο μέρος του βιβλίου τις ψυχωτικές εμπειρίες της και τα διαδοχικά επεισόδια της ψυχοθεραπείας της με την ψυχαναλύτρια Μαργκερίτ Σεσεέ[2] όπως η ίδια τα βίωσε μέχρι την οριστική ανάρρωσή της.[3]
Η Ρενέ είχε διαγνωστεί με σχιζοφρένεια προς το τέλος της εφηβείας της και νοσηλευτεί χωρίς αποτέλεσμα σε ψυχιατρικό ίδρυμα (παρουσίαζε παραληρηματικές ιδέες, οπτικές ή ψυχικές ψευδαισθήσεις και παρορμήσεις αυτοτραυματισμού και αυτοκαταστροφής). Ήταν 17-18 χρονών όταν η Σεσεέ, το 1930, ανέλαβε την ψυχοθεραπεία της.[4]
 |
| Το ημερολόγιο μιας σχιζοφρενούς |
Η Σεσεέ, ως ψυχαναλύτρια, πίστευε ότι η σχιζοφρένεια συνδέεται με τραύματα της παιδικής ηλικίας, με πρώιμες ματαιώσεις και συναισθηματικές στερήσεις. Για τη Ρενέ γνώριζε ότι δεν ήταν επιθυμητό παιδί και ότι η μητέρα της δεν είχε μπορέσει ποτέ να ανταποκριθεί στις βασικές ανάγκες της μικρής της κόρης κατά την περίοδο της βρεφικής της ηλικίας.
Η Σεσεέ προσπάθησε αρχικά να εφαρμόσει την κλασική ψυχαναλυτική μέθοδο, διαπίστωσε όμως ότι αυτή δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Νιώθοντας βαθιά συμπάθεια και ενδιαφέρον για την Ρενέ, εγκατέλειψε τη θεραπευτική ουδετερότητα και τους κανόνες της ψυχαναλυτικής πρακτικής, καθιέρωσε συνεδρίες πρόσωπο με πρόσωπο, δήλωσε διαθεσιμότητα πέρα από τα καθορισμένα ωράρια της θεραπείας και δέχθηκε να γίνει για τη Ρενέ ένα συμβολικό μητρικό υποκατάστατο -η Ρενέ την αποκαλούσε "Μαμά". Αποκωδικοποιώντας τα μεταφορικά μηνύματα της Ρενέ, μαντεύοντας τις συναισθηματικές ανάγκες της ("όπως μια βιολογική μητέρα μαντεύει τις ανάγκες του μικρού παιδιού της που δεν μπορεί ακόμη να τις εκφράσει με λόγια"), ανέλαβε να τη "θρέψει" συναισθηματικά για να μπορέσει έτσι η Ρενέ να αγαπήσει τον εαυτό της και να θελήσει να ζήσει.
Η Σεσεέ ονόμασε συμβολική πραγμάτωση (réalisation symbolique) τη θεραπευτική μέθοδο που επινόησε δουλεύοντας με τη Ρενέ, τις βασικές αρχές της οποίας παραθέτει στο δεύτερο μέρος του βιβλίου μαζί με μια ψυχαναλυτική ερμηνεία των εμπειριών της Ρενέ. Στη συμβολική πραγμάτωση ο θεραπευτής υιοθετεί συμβολικά (αλλά ως ένα βαθμό και πραγματικά) το ρόλο μιας ''καλής μητέρας" ικανής να καταλάβει και να επανορθώσει με "μαγικο-συμβολικό τρόπο"[5] τις ματαιώσεις που υπέστη ο πάσχοντας κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Αντιμετωπίζει τον πάσχοντα, λέει ο Didier Anzieu, "σαν να ήταν μωρό, και μάλιστα το δικό του μωρό, που έχει ανάγκη να τραφεί, να αγαπηθεί και να προστατευτεί".[6]
Η θεραπεία -με αρκετές υποτροπές, ψυχιατρικές νοσηλείες, αναπόφευκτους ατυχείς χειρισμούς (που η Σεσεέ δεν προσπαθεί να αποκρύψει)- άρχισε σταδιακά να αποδίδει καρπούς. Το 1936 η Ρενέ βρισκόταν πλέον σε σταθερή πορεία ανάρρωσης.[7]
Στα χρόνια της ψυχοθεραπείας, ωστόσο, ανάμεσα στη Σεσεέ και τη Ρενέ αναπτύχθηκε ένας ισχυρός και μόνιμος συναισθηματικός δεσμός. Τελικά, η Σεσεέ με το σύζυγό της υιοθέτησαν τη Ρενέ -το πραγματικό όνομα της οποίας ήταν Λουίζα Ντυς (Louiza Düss). Η Louiza Düss-Séchehaye (1912-2002) έγινε σύντομα και ή ίδια ψυχαναλύτρια, όπως και η θετή μητέρα της, ασχολήθηκε κυρίως με την ψυχανάλυση των παιδιών και επινόησε το "τεστ των μύθων", ένα προβολικό τεστ που στοχεύει στην "διάγνωση συμπλεγμάτων" σε παιδιά και εφήβους και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.[8]
• • • • •
Το ψυχιατρικό-ψυχαναλυτικό κατεστημένο υποδέχθηκε μάλλον χλιαρά το 1950 το βιβλίο της Σεσεέ αμφισβητώντας την επιστημονική του βαρύτητα. Ωστόσο, τις επόμενες δεκαετίες, την εποχή της αντιψυχιατρικής, όταν άρχισαν να αμφισβητούνται ριζικά οι κυρίαρχες δυτικές ψυχιατρικές αντιλήψεις και πρακτικές για την τρέλα, το βιβλίο έγινε ευρύτερα γνωστό, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και το 1968 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Ιταλό σκηνοθέτη Νέλο Ρίζι ("Diario di una schizofrenica")[9]. Επηρέασε, επίσης, αρκετούς νεότερους θεραπευτές και ριζοσπάστες ψυχιάτρους, όπως ο Ρόναλντ Λαινγκ, ο οποίος συμπεριέλαβε "Το ημερολόγιο μιας σχιζοφρενούς" μαζί με δύο άλλα κείμενα της Σεσεέ στη βιβλιογραφία που παραθέτει στο τέλος του "Διχασμένου εαυτού".[10]
Ο Ροζέ Ζεντίς (Roger Gentis), εισηγητής των βρετανικών αντιψυχιατρικών ιδεών στη Γαλλία, θεωρούσε την Σεσεέ γνήσιο πρόδρομο της αντιψυχιατρικής παρά τις μεγάλες διαφορές που την χωρίζουν[11]: Πράγματι, η Σεσεέ, όπως και οι "αντιψυχίατροι" είκοσι χρόνια αργότερα, θέλησε να δώσει τον λόγο στον πάσχοντα, στον "τρελό" που η επίσημη ψυχιατρική από τα τέλη του 18ου αιώνα είχε καταδικάσει στην απόλυτη σιωπή[12] και επέκτεινε την ψυχοθεραπευτική προσπάθεια πέρα από το στενό επαγγελματικό πλαίσιο και ωράριο ζώντας κατά διαστήματα μαζί με τη Ρενέ, φιλοξενώντας την στο σπίτι της ή παίρνοντάς την μαζί τις στις διακοπές -τακτική που εφάρμοσε αργότερα και η Μίρα Ρόθενμπεργκ με τα ψυχωτικά ή αυτιστικά παιδιά που αναλάμβανε (βλέπε: "Παιδιά με πέτρινα μάτια"), όπως και ο Ρόναλντ Λαινγκ (βλέπε: "Μια περίπτωση εφηβικής σχιζοφρένειας").
• • • •
Η ελληνική μετάφραση (1994/1998) είναι σήμερα δυσεύρετη. Αναπληρώνοντας μερικώς το κενό παραθέτουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την αφήγηση της Ρενέ (υπενθυμίζοντας ότι η Ρενέ κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας της αποκαλούσε "Μαμά" την ψυχοθεραπεύτριά της, τη Σεσεέ).
Σ. Κ.
Αποσπάσματα από την αφήγηση της Ρενέ
«Μια μέρα, ενώ βρισκόμουν στο γραφείο του διευθυντή, ξαφνικά το δωμάτιο έγινε τεράστιο, φωτισμένο από ένα τρομακτικό ηλεκτρικό φως που έριχνε παντού σκιές. Τα πάντα ήταν κοφτά, λεία, τεχνητά, εξαιρετικά έντονα. Οι καρέκλες και τα τραπέζια έμοιαζαν ομοιώματα τοποθετημένα εδώ κι εκεί. Οι μαθητές και οι δάσκαλοι ήταν μαριονέτες που περιστρέφονταν χωρίς λόγο, χωρίς σκοπό. Δεν αναγνώριζα τίποτα, κανέναν. Ήταν λες και η πραγματικότητα, αραιωμένη καθώς ήταν, είχε ξεγλιστρήσει απ' όλα αυτά τα πράγματα κι αυτούς τους ανθρώπους. Ένας βαθύς τρόμος με κατέβαλε και σαν να είχα χαθεί, κοίταξα γύρω μου απεγνωσμένα για βοήθεια...
Παρόμοιες αναρτήσεις:
|
|
|
Σημειώσεις
1. Marguerite Sechehaye, "Μια σχιζοφρενής αφηγείται - Η πραγματική ιστορία της Ρενέ όπως την αφηγήθηκε λίγο μετά την ανάρρωσή της". Εκδόσεις Δίοδος, 1994/1998. Η ελληνική μετάφραση έγινε από τα αγγλικά: "Autobiography of a schizophrenic girl" (1951).
2. Η Ελβετίδα ψυχαναλύτρια Marguerite Séchehaye (Μαργκερίτ Σεσεέ, 1887-1964) σπούδασε αρχικά ψυχολογία και επαγγελματικό προσανατολισμό στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, όπου υπήρξε μετά την αποφοίτησή της βοηθός του Εντουάρ Κλαπαρέντ (Édouard Claparède) και μυήθηκε στην ψυχανάλυση από τον ψυχαναλυτή Ρεϊμόν ντε Σωσσύρ (Raymond de Saussure), γιο του διάσημου γλωσσολόγου Φερντινάν ντε Σωσσύρ. Επηρεάσθηκε ωστόσο και από τις θεωρίες του Ζαν Πιαζέ, έννοιες του οποίου χρησιμοποίησε, παράλληλα με τις ψυχαναλυτικές έννοιες, στα θεωρητικά της κείμενα. Το "Ημερολόγιο μιας σχιζοφρενούς" θεωρείται το σημαντικότερο βιβλίο της.*
* Alain de Mijolla, International Dictionary of Psychoanalysis [Dictionnaire Internationale de la Psychanalyse], Thomson/Gale, 2005.
3. Διευκρινίζεται, ωστόσο, ότι η αφήγηση της Ρενέ δεν γράφηκε από την ίδια, αλλά από την Μαργκερίτ Σεσεέ με βάση τις εξομολογήσεις και εκμυστηρεύσεις που η Ρενέ έκανε μετά το τέλος της θεραπείας της.
4. Η Ρενέ είχε αρχίσει να βιώνει ασυνήθιστες αντιληπτικές εμπειρίες (κατά διαστήματα καταλαμβανόταν από την "τρομακτική αίσθηση του μη-πραγματικού', όπως η ίδια λέει) από την ηλικία ήδη των πέντε χρόνων, από την εποχή που ο γάμος των γονιών της περνούσε κρίση και η μητέρα της απειλούσε να αυτοκτονήσει αν ο σύζυγός της την εγκατέλειπε.
5. Jean Laplanche & Jean-Bertrand Pontalis, Λεξικό της Ψυχανάλυσης ("Συμβολική πραγμάτωση"), εκδ. Κέδρος, 1986:
«Στην έκφραση "συμβολική πραγμάτωση", η "πραγμάτωση" υποδηλώνει την ιδέα ότι οι θεμελιώδεις ανάγκες του σχιζοφρενούς πρέπει να ικανοποιηθούν κατά τη θεραπεία· το "συμβολικό" υποδεικνύει ότι πρέπει να ικανοποιηθούν με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο εκφράζονται, δηλαδή με έναν "μαγικο-συμβολικό" τρόπο, όπου υπάρχει ενότητα μεταξύ του ικανοποιητικού αντικειμένου (μητρικό στήθος, για παράδειγμα) και του συμβόλου του (τα μήλα, στην περίπτωση της Ρενέ).»*
* Ο ανθρωπολόγος Κλωντ Λεβί-Στρως στο βιβλίο του "Δομική ανθρωπολογία" παραλληλίζει την τεχνική της "συμβολικής πραγμάτωσης" της Σεσεέ με πρακτικές της σαμανιστικής θεραπευτικής. (Claude Lévi-Strauss, Anthropologie structurale [Δομική ανθρωπολογία], p. 220-221, édit. Plon, 1974. Ελληνική μετάφραση: εκδ. Κέδρος, 2010)
6. Didier Anzieu, "La psychanalyse du schizophrène", Bulletin de psychologie, 5-2, 1951: https://www.persee.fr/doc/bupsy_0007-4403_1951_num_5_2_3549
7. Francisco Balbuena, "The pioneering work of Marguerite Séchehaye into the psychotherapy of psychosis: a critical review" [Η πρωτοποριακή εργασία της Μαργκερίτ Σεσεέ στην ψυχοθεραπεία της ψύχωσης - μια κριτική επισκόπηση], Swiss Archives of Neurology, Psychiatry and Psychotherapy, July 2014: https://doi.org/10.4414/sanp.2014.00269
8. Το τεστ των μύθων της Duss αποτελείται από δέκα "μύθους", δέκα σύντομες ιστορίες που το παιδί καλείται να συμπληρώσει. Παράδειγμα "ο μύθος του πουλιού":
«Ένας μπαμπάς και μια μαμά πουλί και το μικρό τους πουλί κοιμούνται στη φωλιά, πάνω σ' ένα κλαδί. Να όμως που ξαφνικά φυσάει δυνατά, ο αέρας κουνάει το δένδρο και η φωλιά πέφτει κάτω. Τα τρία πουλιά ξυπνούν απότομα. Ο μπαμπάς πετάει γρήγορα σε ένα δένδρο, η μαμά σε ένα άλλο δένδρο, τί θα κάνει το μικρό πουλάκι; Ξέρει κιόλας λίγο να πετά…»
Το τεστ είναι κατάλληλο για παιδιά από τριών χρονών, ωστόσο η εγκυρότητά του είναι αμφισβητούμενη (όπως άλλωστε και των περισσότερων ψυχολογικών δοκιμασιών). *
* Louisa Düss, La méthode des fables en psychanalyse infantile, édit. L'arche, 1950.
9. Nelo Risi, "Diario di una schizofrenica". Η ταινία (στα ιταλικά μόνο) στο ΥουTube: https://www.youtube.com/watch?v=0SNPoBsmQCg
10. Ronald Laing, Ο διχασμένος εαυτός - Υπαρξιακή μελέτη της ψυχοδιανοητικής υγείας και αρρώστιας [The divided self], εκδ. Καστανιώτη, 1975.
11. Rοger Gentis, "De Renée à Mary: naissance de l'anti-psychiatrie" ['Από τη Ρενέ στη Μαίρη (Μπαρνς): η γέννηση της αντιψυχιατρικής']. Πρόλογος στο Chantal Bosseur: "Clefs pour l'antipsychiatrie", p. 7-14, 1974. Αναφέρεται από την Françoise Tilkin: "Quand la folie se racontait· récit et antipsychiatrie" ['Όταν η τρέλα μιλούσε: αφήγηση και αντιψυχιατρική'], p. 350-353, édit. Rodopi, 1990..)
12. Michel Foucault, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή [Folie et déraison - Histoire de la folie à l'âge classique], εκδ. Καλέντης, 2007.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου