 |
| Έργο του Eugen Gabritschevsky (ακατέργαστη τέχνη / Art Brut) |
• • • • •
[…] Σκοπός μου είναι, στην ανακοίνωση αυτή, να αμφισβητήσω και να αναθεωρήσω την προϋπόθεση ότι η ψυχική κατάρρευση είναι αυτή καθαυτή επιζήμια. […]
Η ψυχική κατάρρευση δεν είναι πάντα (όπως νομίζει η θεσμική ψυχιατρική) ένδειξη της επέλασης ή της επιδείνωσης μιας αρρώστιας, όπως και η εμφάνιση άγχους στη διάρκεια μιας ψυχαναλυτικής συνεδρίας δεν αποτελεί αναγκαστικά την ένδειξη απαρχής ή επιδείνωσης διαταραχών.
Η ψυχική κατάρρευση μπορεί να είναι […] μια προσπάθεια ίασης από εσωτερικές δυνάμεις. Η προσπάθεια να αποβάλουμε μια μη-βιώσιμη ταυτότητα και ένα άχρηστο Εγώ -όπως μια πληγή απορρίπτει νεκρωμένους ιστούς- και ταυτόχρονα η ευκαιρία για ένα καινούργιο ξεκίνημα από υπαρξιστική άποψη. Και για τον λόγο αυτόν, τη νιώθουμε πολλές φορές σαν θάνατο και αναγέννηση.[2]
Στην κατάρρευση, το άτομο ενδέχεται να υποβληθεί σε εμπειρίες παλινδρόμησης και "παρελθοντοστρέφειας". [Ως "παρελθοντοστρέφεια" θεωρούμε] μια μορφή παλινδρόμησης που πάει πέρα από τη φαινομενική προσωπική ιστορική αφετηρία τού ατόμου. Κι ενώ η παλινδρόμηση είναι η εμπειρική επιστροφή στον προσωπικό χρόνο, η βασισμένη στην συγκίνηση και την εμπειρία, η "παρελθοντοστρέφεια" υποδηλώνει την εισχώρηση σε έναν κόσμο εξω-χρονικό.
Υπάρχει, κατά τα φαινόμενα, μια κυμαινόμενη περίοδος ύστερα από τη βιολογική γέννηση, περίοδος όπου δεν παρατηρείται συνεχιζόμενη εμπειρία προσωπικής ανάπτυξης στον χώρο και τον χρόνο. Στην "παρελθοντοστρέφεια", το άτομο ίσως νιώθει τον εαυτό του να επιστρέφει στην περίοδο αυτήν και σ' εκείνο που βιώνεται σαν χρονικό διάστημα παραμονής μέσα στη μήτρα, πριν τη βιολογική γέννηση.
Η παλινδρόμηση επιτρέπει στο άτομο να αναβιώσει τις πρώτες στιγμές της προσωπικής ανάπτυξης, ενώ η "παρελθοντοστρέφεια" φαίνεται να οδηγεί σε ένα προ-προσωπικό και μάλιστα μη-προσωπικό κόσμο. Η εμπειρία τούτη μπορεί να βαστάξει λίγα δευτερόλεπτα ή πολλές εβδομάδες. Μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά, ή να προχωρήσει σταδιακά. Μπορεί να ξανάρθει ύστερα από μήνες ή χρόνια. Πρόκειται για εισχώρηση σε μια μορφή εμπειρίας που έχει αποδοθεί με τον όρο "υπερβατική". […] Η "παρελθοντοστρέφεια" μας φέρνει σε επαφή με την περιοχή εκείνην της εμπειρίας που ο Jung αποκάλεσε "συλλογικό ασυνείδητο". […]
Η "παρελθοντοστρέφεια" μπορεί να εμφανιστεί στη διάρκεια ενός υπερβατικού στοχασμού ή στη διάρκεια της ψυχανάλυσης, όπου η λογική τού εγχειρήματος απαιτεί από το άτομο να εισχωρήσει σε προσωπικές και μη προσωπικές περιοχές εμπειρίας. Μπορεί ακόμα να είναι το αποτέλεσμα επίδρασης χημικών παραγόντων, όπως λόγου χάρη του LSD, ή και η συνέπεια οργανικών μεταβολών στον εγκέφαλο. Μπορεί, τέλος, να είναι το επακόλουθο μιας κοινωνικής κατάστασης όπου το άτομο φτάνει σε ένα αφόρητο υπαρξιακό αδιέξοδο, οφειλόμενο λόγου χάρη σε συγχυτικές διαπροσωπικές πιέσεις που υπονομεύουν ριζικά την ταυτότητα του και τη συναίσθηση του εαυτού του. Κάτι τέτοιο είναι δυνατόν να συμβεί μέσα στο ίδιο το οικογενειακό του περιβάλλον, ή όταν υποβάλλεται σε ιεροεξεταστική "πλύση εγκεφάλου" για να του αποσπασθούν στρατιωτικά μυστικά, ή ακόμα και στη διάρκεια ιεροεξεταστικής θεσμικής ψυχιατρικής πίεσης. […]
Η εμπειρία που προκύπτει από την κατάρρευση είναι συνήθως ένα κράμα "παρελθοντοστρέφειας" και παλινδρόμησης. Το περιεχόμενο της εμπειρίας αυτής σχετίζεται με τον προσωπικό και μη-προσωπικό παρελθόν και παρόν του ατόμου. […]
Μπορεί να σημαίνει πως, για πρώτη φορά, το άτομο αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη ρηχότητα της ζωής του, την πλαστότητα των προσωπικών του σχέσεων, την αναξιότητα τής ύπαρξής του. Μπορεί να σημαίνει πως, για πρώτη φορά, θέτει στον εαυτό του το υπαρξιακό ερώτημα: "Ποιος είμαι; Τί είμαι; Σε τί χρησιμεύει η ζωή μου; Γιατί να ζούμε;" Αναπτύσσεται λίγο-πολύ μέσα του μια διαλεκτική συνείδηση, αλλά ξέρει πολύ καλά πως ενάντια σε κάτι τέτοιο υπάρχουν στην κοινωνία μας ισχυρότατες απαγορεύσεις. Απαγορεύεται ρητά να θέτεις στον εαυτό σου και στους άλλους τέτοια ερωτήματα -εκτός αν εξουσιοδοτηθείς επίσημα να εμφανίζεσαι σαν φιλόσοφος.
Γι' αυτό δεν πρέπει να μας φαίνεται περίεργο το ότι άνθρωποι που αρχίζουν να προβληματίζονται με αυτόν τον τρόπο, νιώθουν τρομοκρατημένοι, ταραγμένοι και απομονωμένοι, ιδιαίτερα μάλιστα αν τύχει, ταυτόχρονα, να αισθάνονται κάποια απώλεια της ταυτότητάς τους, καθώς και την προσωπική σύγχυση που η απώλεια αυτή έχει σαν επακόλουθο. Γιατί ο αυθεντικός προβληματισμός είναι μια ιδιότητα ολόκληρης της προσωπικότητας τού ατόμου, και πηγάζει από εσώτερες δυνάμεις που τείνουν να εκμηδενίσουν την ψεύτικη ταυτότητα, να κατακρημνίσουν τα εσωτερικά φράγματα που παρεμποδίζουν τα ένστικτα και τα συναισθήματα, και να αποκαλύψουν το όραμα μιας υπερβατικής δυνατότητας. Ο πραγματικός άνθρωπος ξεφεύγει τώρα από τον υπαρξιακό ζουρλομανδύα όπου ήταν παγιδευμένος. Μοιάζει με κάποιον που ως τώρα ζούσε με αιμοστατικό επίδεσμο στον βραχίονά του. Όταν απαλλάσσεται από τον αιμοστατικό επίδεσμο, και το αίμα αρχίζει να κυκλοφορεί, το πρώτο που νιώθει είναι πόνος. Ο πόνος αυτός είναι ένδειξη της επιστροφής στη ζωή και όχι της απαρχής μιας αρρώστιας. […]
Η παραδοσιακή ψυχιατρική, με την ιατρική της ιδεολογία, θεωρεί την απόγνωση τού ανθρώπου ένδειξη απαρχής ή και επιδείνωσης της αρρώστιας. Αποκαλεί τον προβληματισμό τού ανθρώπου συγκεχυμένη φιλοσοφία και "διαταραχή της σκέψης", και τον χαρακτηρίζει σαν ένδειξη μιας ψυχικής ασθένειας που συνήθως αποκαλείται "σχιζοφρένεια". Γι' αυτό και προσπαθεί χωρίς χρονοτριβή, να σταματήσει αυτό που συντελείται. Και έτσι η ψυχιατρική λειτουργεί σαν όργανο που εντείνει τις απαγορεύσεις για μια αυθεντική εμπειρία, για έναν καινούργιο τρόπο διαπροσωπικών σχέσεων.
Αντίθετα μια απελευθερωτική ψυχιατρική θα έπρεπε να επιτρέπει το άτομο να δοκιμάζει τη νέα εμπειρία, να την βιώνει και να καταλήγει σε ένα αναμορφωμένο Εγώ με μια νέα συναίσθηση του εαυτού του. Ο στόχος αυτός προϋποθέτει ήρεμα κοινωνικά πλαίσια. Και με τούτο εννοώ πλαίσια όπου το άτομο δεν θα υφίσταται πια απατηλές, συγχυτικές και υπονομευτικές διαπροσωπικές σχέσεις. Έργο μια αυθεντικής ψυχοθεραπείας είναι να καθοδηγεί τον άνθρωπο που βρίσκεται σε συγχυτική κατάσταση, να τον βοηθά στην διερεύνηση τού εαυτού του και της κοινωνικής του κατάστασης, αν αυτό είναι η επιθυμία του. Να τον βοηθά να μιλήσει ελεύθερα, να εξετάσει και να ενσωματώσει τις εμπειρίες του, με μια νέα προοπτική προσωπικής αλήθειας και κοινωνικής πραγματικότητας, που θα είναι πλέον η δική του και όχι εκείνη τού ψυχαναλυτή ή κάποιου άλλου προσώπου, κάποιας άλλης ομάδας, κάποιου άλλου θεσμού ή ιδεολογίας. Μπορεί να είναι, φυσικά, μια προοπτική που την συμμερίζεται με άλλους, αλλά θα είναι κάτι που αυτός ο ίδιος το πέτυχε, και συνακόλουθα κάτι δικό του.
Κι ακόμα: Δεν θα πρέπει να τού επιβάλλουμε την ρομαντική άποψη πως άνθρωποι σαν κι εκείνον είναι αναγκαστικά σωτήρες του κόσμου, επαναστατικοί ή θρησκευτικοί. Όπως έχω ως τώρα διαπιστώσει, κοινότατοι άνθρωποι, με καταστροφικές οικογενειακές εμπειρίες, άνθρωποι που είχαν την ατυχία να χαρακτηρισθούν ψυχικά ασθενείς, νιώθουν τελικά πολύ ευτυχισμένοι αν τους επιτραπεί να ζήσουν μια ζωή κοινή και ομαλή, ύστερα από το πετυχημένο ξεπέρασμα της οδυνηρής τους δοκιμασίας. Κι' αυτό θα ήθελα να το τονίσω ιδιαίτερα -γιατί έχω συναντήσει αναρίθμητες προσωπικές συμφορές, αποτέλεσμα εξιδανίκευσης των αρρώστων από τους αποκαλούμενους ψυχοθεραπευτές τους, που τους ώθησαν σε συγχυτική κατάσταση και τους παραπλάνησαν ώστε να υιοθετήσουν κάποια ρομαντική συμπεριφορά όπως την παραπάνω.
Και έτσι ερχόμαστε στο ζήτημα του ψυχοθεραπευτή: Αν θέλει να εκπληρώσει με εντιμότητα και υπευθυνότητα το έργο του, πρέπει και αυτός να ξεκινήσει για την αυτό-ανακάλυψη και την αυτό-ενοποίησή του. Του είναι αδύνατον να καθοδηγήσει τους άλλους μέσα από τα σκοτάδια της ψυχικής κατάρρευσης, αν ο ίδιος δεν έχει περάσει από μια παρόμοια εμπειρία και δεν έχει βγει σώος και αβλαβής από αυτήν. Ούτε και μπορεί να τους γλυτώσει από τον εφιάλτη της παράβασης των απαγορεύσεων, αν δεν έχει ο ίδιος λυτρωθεί από αυτές.
Το μόνο που μπορούμε να κατορθώσουμε, είναι να οδηγήσουμε τους άλλους ως το σημείο που εμείς οι ίδιοι έχουμε φτάσει. Κι αν έχουμε αυτό κατά νου, κι αν θυμόμαστε ακόμη πως και εμείς οι ίδιοι είμαστε προσκυνητές στον ίδιο δρόμο και προχωράμε προς τον ίδιο στόχο, θα αποφύγουμε την κατάχρηση της προνομιακής μας θέσης σε σχέση με τον άλλον. Έτσι μονάχα θα αντισταθούμε στον πειρασμό να παίξουμε το παιγνίδι της θεσμικής εξουσίας -παιχνίδι που σήμερα λέγεται ψυχιατρική.
Επιλογή αποσπασμάτων*, επιμέλεια: Χρήστος Μπελόπουλος
(Μετάφραση ελαφρώς τροποποιημένη)
* Αποσπάσματα από το κείμενο "Ψυχική κατάρρευση" με το οποίο ο Ααρών Έστερσον, Σκωτσέζος υπαρξιστής ψυχοθεραπευτής και ένας από τους βασικούς διαμορφωτές μαζί με τον Ρόναλντ Λαινγκ και τον Ντέιβιντ Κούπερ της βρετανικής αντι-ψυχιατρικής, συμμετείχε στο Διεθνές Συνέδριο Σημειωτικής και Ψυχανάλυσης με θέμα την Τρέλα που οργάνωσε στο Μιλάνο τον Δεκέμβριο του 1976 ο Αρμάντο Βερντιλιόνε (Armando Verdiglione), ένας αμφιλεγόμενος Ιταλός φιλόσοφος-ψυχαναλυτής και εκδότης.[1]
Παρόλο που ο Έστερσον είχε αποχωρίσει από το 1968 από τον "Σύνδεσμο Φιλαδέλφεια" (τον Σύνδεσμο των Βρετανών αντιψυχιάτρων) έχοντας έρθει σε σύγκρουση με τον Λαινγκ και τον Κούπερ (βλέπε: "Ααρών Έστερσον, η ρήξη με τον Λαινγκ"), στο κείμενο του αναγνωρίζονται βασικές θέσεις της αντιψυχιατρικής, στην διαμόρφωση των οποίων είχε, άλλωστε, και ο ίδιος αρχικά συμβάλλει. Δεν λείπουν, ωστόσο, και τα κριτικά σχόλια απέναντι σε πρώην συντρόφους και συνεργάτες του, τους οποίους κατηγορεί πλέον, χωρίς να τους κατονομάζει, για επικίνδυνα επιζήμια ρομαντικοποίηση της τρέλας.
------------------
Σχετικές αναρτήσεις:
• David Cooper: "Τί είναι η σχιζοφρένεια;"
• Roland Laing: Μια περίπτωση εφηβικής "σχιζοφρένειας"
• Roger Gentis, Σαμανισμός και τρέλα
• Ο John Thomas Perceval και η "Εταιρεία Φίλων των Υποτιθέμενων Φρενοβλαβών"
Σημειώσεις
1. Το κείμενο του Έστερσον συμπεριελήφθη στον τόμο με τις ανακοινώσεις του Συνεδρίου που εκδόθηκε το 1977 στα Ιταλικά με επιμέλεια του Armando Verdiglione ("La follia"). Το 1978 το βιβλίο κυκλοφόρησε και στα ελληνικά σε μετάφραση Ιουλιέττας Ράλλη και Καίτης Χατζηδήμου, απ' όπου και τα παρατιθέμενα αποσπάσματα. ("Διεθνές Συνέδριο Σημειωτικής και Ψυχανάλυσης: Η τρέλα", εκδ. Χατζηνικολή, 1978.)
• Το βιβλίο εκδόθηκε σε δύο τόμους. Στον πρώτο τόμο, εκτός από το κείμενο του Aaron Esterson, συμπεριλαμβάνονται τα κείμενα του David Cooper ("Η γλώσσα της τρέλας") και του Thomas Szasz ("Η έννοια της 'ψυχικής ασθένειας'· εξήγηση ή δικαιολόγηση;"). Από τον δεύτερο τόμο σημειώνεται το κείμενο "Ο χρόνος και η ψύχωση" του ιδρυτού της περίφημης Κλινικής Λα Μπορντ Jean Oury (Ζαν Ουρύ), και μια περιληπτική παρουσίαση με τίτλο "Σημειώσεις πάνω στην ψυχιατρική, την ψυχανάλυση και την πολιτική" δύο ανακοινώσεων του ιδρυτού της θεσμικής ψυχοθεραπείας, εξόριστου στη Γαλλία Καταλανού ψυχιάτρου , François Tosquelles (Φρανσουά Τοσκέλ ή Φρανσέκ Τοσκιέγιες).
2. Βλέπε και το σχετικό παράθεμα από την εισαγωγή του Gregory Bateson στην αυτοβιογραφία του Τζων Πέρσιβαλ: https://belopoulos.blogspot.com/2020/09/John-Thomas-Perceval.html#Bateson
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου