Η Αλοΐζ Κορμπά(ζ) (Aloïse Corbaz), εμβληματική μορφή της "ακατέργαστης τέχνης", γεννήθηκε το 1886 στη Λωζάννη της Ελβετίας και πέθανε το 1964 στο ψυχιατρείο της πόλης, έχοντας ζήσει έγκλειστη σ' αυτό τα τελευταία 48(!) χρόνια της ζωής της.
Η Αλοΐζ έχασε τη μητέρα της όταν ήταν ένδεκα χρόνων. Τελείωσε το λύκειο, αποκτώντας μια καλή μόρφωση για την εποχή που ζούσε, και φοίτησε σε επαγγελματική σχολή ραπτικής. Παράλληλα παρακολουθούσε μαθήματα τραγουδιού με την επιθυμία να γίνει μια μέρα τραγουδίστρια της όπερας και του θεάτρου.
Στα 25 της χρόνια ερωτεύθηκε έναν καθαιρεμένο καθολικό ιερέα που σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης προτεσταντική θεολογία. Όμως η συντηρητική οικογένεια της μη εγκρίνοντας τη σχέση αυτή την ανάγκασε να χωρίσει, κατέστρεψε την ερωτική της αλληλογραφία και την έστειλε στην Γερμανία για να τον ξεχάσει. Στο Πότσνταμ, όπου κατέληξε, προσελήφθη από τον ιερέα των ανακτόρων ως γκουβερνάντα των παιδιών του και ερωτεύθηκε μυστικά και εκστατικά τον αυτοκράτορα Γουλιέλμο τον Δεύτερο.
Με την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου υποχρεώθηκε να επιστρέψει στην Ελβετία. Ανέπτυξε τότε έντονα θρησκευτικά, αντιμιλιταριστικά και ειρηνιστικά συναισθήματα, τα οποία φαίνεται τα εξεδήλωνε με "υπερβολικό" ζήλο και ενθουσιασμό. Έτσι το 1918 χαρακτηρίστηκε ψυχικά διαταραγμένη και κλείστηκε (με τη διάγνωση της σχιζοφρένειας) στο φρενοκομείο, όπου και παρέμεινε για όλη την υπόλοιπη ζωή της.[1]
Στο ψυχιατρείο, μετά από μια μακρά περίοδο απομόνωσης, αδράνειας και σιωπής, ξεκίνησε αρχικά να γράφει και μετά να ζωγραφίζει (στην αρχή κρυφά). Τα πρώτα χρόνια το προσωπικό κατέστρεφε τα δημιουργήματά της κρίνοντάς τα χωρίς σημασία. Το 1936 όμως διευθυντής του ασύλου έγινε ο καθηγητής της ψυχιατρικής Χανς Στεκ (Hans Steck), ο οποίος -όντας ο ίδιος ερασιτέχνης ζωγράφος- έδειξε αμέσως ενδιαφέρον για τα έργα της Αλοΐζ. Αποφάσισε να τα διατηρήσει, όπως και τα έργα πολλών άλλων εγκλείστων, μέρος των οποίων δώρισε αργότερα στο Μουσείο Ακατέργαστης Τέχνης της Λωζάννης. Ο Στεκ πίστευε ότι η τέχνη των ψυχικά πασχόντων, όπως και το παραλήρημα, ήταν ένας τρόπος για να κατασκευάσουν οι ασθενείς έναν πιο βιώσιμο γι' αυτούς κόσμο.[2]
* (Στη σημερινή εποχή των ψυχοτρόπων τα εικαστικά έργα των ψυχωτικών σπάνια έχουν τη δύναμη και την αισθητική αξία που ανέδυαν τα έργα των ψυχικά πασχόντων πριν την έλευση των ψυχοφαρμάκων: τα νευροληπτικά εκτός από το παραλήρημα φαίνεται πως αναστέλλουν και τη δημιουργική έκφραση των πασχόντων.)
Στα μέσα της δεκαετίας του 1940, ο Χανς Στεκ και η Ζακελίν Πορέ-Φορέλ (Jacqueline Porret-Forel), η οποία ως γενικός γιατρός επισκεπτόταν την Αλοΐζ στο ψυχιατρείο και είχε αναπτύξει μαζί της μια στενή σχέση, παρουσίασαν τα έργα της στον Γάλλο πρωτοποριακό ζωγράφο και συλλέκτη Ζάν Ντυμπυφέ (Jean Dubuffet). Ο Ντυμπυφέ, ο οποίος είχε επινοήσει τον όρο "art brut" ("ακατέργαστη τέχνη") για να χαρακτηρίσει τις καλλιτεχνικές δημιουργίες των αυτοδίδακτων και εκτός των κυκλωμάτων της τέχνης περιθωριακών ζωγράφων και των ψυχικά ασθενών, ενθουσιάστηκε με τα έργα της Αλοΐζ αναγνωρίζοντας σ' αυτά μια γνήσια καλλιτεχνική έκφραση. Το 1948 τα εξέθεσε για πρώτη φορά στο Παρίσι και τα συμπεριέλαβε στην περίφημη συλλογή του την οποία δώρισε αργότερα στην Ελβετία για να αποτελέσει τον ιδρυτικό πυρήνα του Μουσείου Ακατέργαστης Τέχνης της Λωζάννης.[3]
Η Αλοΐζ ζωγράφιζε πάνω σε χαρτόνια, φακέλους και χαρτιά περιτυλίγματος που ένωνε μεταξύ τους ράβοντας τα με κλωστή. Χρησιμοποιούσε μολύβια ζωγραφικής, μελάνι, και χρώματα που έπαιρνε τρίβοντας κατευθείαν πάνω στο χαρτί λουλούδια και πολτοποιημένα φύλλα. Κεντρικό θέμα στους πίνακές της είναι οι γυναικείες γοητευτικές ή επιβλητικές φιγούρες (συμβολικές αναπαραστάσεις της ίδιας) και τα ερωτευμένα ζευγάρια σε στιγμές τρυφερότητας και ευτυχίας. Απεικονίζουν πρίγκιπες και πριγκίπισσες, ιστορικά πρόσωπα και ηρωίδες που θαύμαζε η Αλοΐζ, όπως η Ζοζεφίνα, η πριγκίπισσα Σίσσυ, η Μαρία Στιούαρτ, η Κλεοπάτρα …
Το μεγαλύτερο και σημαντικότερο έργο της είναι ένα ρολό (με τίτλο: "Cloisonné de Théâtre"), μήκους δεκατεσσάρων μέτρων και πλάτους ενός, που βρίσκεται σήμερα στη Γαλλία, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Λίλλης. Στις διαδοχικές παραστάσεις του, που απεικονίζουν ερωτευμένα ζευγάρια και αντανακλούν συνάμα τη μεγαλοπρέπεια και την πολυτέλεια της αυλής του αυτοκράτορα Γουλιέλμου, ξετυλίγεται μια δραματική ερωτική ιστορία ανάλογη με την ερωτική ιστορία που σημάδεψε για πάντα τη ζωή της Αλοΐζ.
Το έργο είναι σχεδιασμένο σαν θεατρικό σενάριο με τρεις πράξεις, ιντερμέδια και επίλογο.[4] Στην "πρώτη πράξη" παρουσιάζονται με έντονα χαρούμενα χρώματα ζευγάρια εραστών (όπως αυτό του Ναπολέοντα και της Ζοζεφίνας), που παραπέμπουν στις στιγμές ευτυχίας της ίδιας της Αλοΐζ όταν ήταν ερωτευμένη στη Λωζάννη με τον φοιτητή της θεολογίας. Στη δεύτερη και τρίτη πράξη οι σκηνές είναι πιο σκοτεινές και αντιστοιχούν στον χωρισμό, την απογοήτευση, τις διαψεύσεις και την κρυφή καταπιεσμένη αγανάκτηση της. Τέλος, στον επίλογο, που χωρίζεται από τις υπόλοιπος παραστάσεις με τη Στύγα, το μυθικό ποτάμι του Κάτω Κόσμου, το ερωτευμένο ζευγάρι είναι τώρα ο Έρωτας και η Ψυχή: Οι ιεροί εραστές, έχοντας γίνει αθάνατοι, εγκαταλείπουν τη γη προορισμένοι να ζήσουν για πάντα τον έρωτά τους μέσα στην αιώνια ευτυχία.[5]
* (Η τελευταία σκηνή κατά κάποιο τρόπο αποτελεί ένδειξη της "αυτό-θεραπείας" της Αλοΐζ μέσα από την επίπονη "ψυχοθεραπευτική" διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας.)
Η Αλοΐζ συνέχισε να ζωγραφίζει μέχρι το θάνατό της. Όμως, τα τελευταία χρόνια της ζωής της τέθηκε υπό την εποπτεία μιας εργοθεραπεύτριας με αποτέλεσμα, όπως υποστηρίζει ο Ζακλίν Πορέ-Φορελ, να χάσει τη δημιουργική της δύναμη και τα σχέδια της να μην έχουν πια τη ζωντάνια και την εκφραστικότητα της προηγούμενης περιόδου.
Το 1963, ένα χρόνο πριν πεθάνει, συνοδευόμενη από τη γιατρό Ζακελίν Πορέ-Φορέλ, η Αλοΐζ επισκέφτηκε μια συλλογική έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Λωζάννης όπου εκτίθονταν και δικά της έργα. Όπως αναφέρει η συνοδός της δεν φαινόταν να αναγνωρίζει τα έργα της και έδειχνε κυρίως εντυπωσιασμένη από τον απόλυτα ευθυγραμμισμένο τρόπο που κρεμόταν στους τοίχους οι πίνακες …
• • • • •
1. Florence Choquard, "Quel est le parcours d'Aloïse Corbaz, avant son basculement dans la folie?" Tribune de Genève.
2. Florence Choquard, "Le regard de Hans Steck sur les productions des patients, à l'Hôpital psychiatrique de Cery (1920-1960)", L'Écrit, No 61, 2013.
3. "Aloïse", Collection d'Art Brut de Lausanne: http://www.artbrut.ch/fr/21004/1000/aloise
4. Jacqueline Porret-Forel, Aloïse et le Théâtre de l’Univers, Skira, 1993.
5. Xavier Ballieu, "Aloïse Corbaz: Le Cloisonné de Théâtre", Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Λίλλης.
• • • • •
Η Αλοΐζ έχασε τη μητέρα της όταν ήταν ένδεκα χρόνων. Τελείωσε το λύκειο, αποκτώντας μια καλή μόρφωση για την εποχή που ζούσε, και φοίτησε σε επαγγελματική σχολή ραπτικής. Παράλληλα παρακολουθούσε μαθήματα τραγουδιού με την επιθυμία να γίνει μια μέρα τραγουδίστρια της όπερας και του θεάτρου.
 |
| Collection dArt Brut de Lausanne [Μουσείο Ακατέργαστης Τέχνης της Λωζάννης] |
Με την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου υποχρεώθηκε να επιστρέψει στην Ελβετία. Ανέπτυξε τότε έντονα θρησκευτικά, αντιμιλιταριστικά και ειρηνιστικά συναισθήματα, τα οποία φαίνεται τα εξεδήλωνε με "υπερβολικό" ζήλο και ενθουσιασμό. Έτσι το 1918 χαρακτηρίστηκε ψυχικά διαταραγμένη και κλείστηκε (με τη διάγνωση της σχιζοφρένειας) στο φρενοκομείο, όπου και παρέμεινε για όλη την υπόλοιπη ζωή της.[1]
• • • • •
 |
| Αλοΐζ Κορμπάζ |
Στα μέσα της δεκαετίας του 1940, ο Χανς Στεκ και η Ζακελίν Πορέ-Φορέλ (Jacqueline Porret-Forel), η οποία ως γενικός γιατρός επισκεπτόταν την Αλοΐζ στο ψυχιατρείο και είχε αναπτύξει μαζί της μια στενή σχέση, παρουσίασαν τα έργα της στον Γάλλο πρωτοποριακό ζωγράφο και συλλέκτη Ζάν Ντυμπυφέ (Jean Dubuffet). Ο Ντυμπυφέ, ο οποίος είχε επινοήσει τον όρο "art brut" ("ακατέργαστη τέχνη") για να χαρακτηρίσει τις καλλιτεχνικές δημιουργίες των αυτοδίδακτων και εκτός των κυκλωμάτων της τέχνης περιθωριακών ζωγράφων και των ψυχικά ασθενών, ενθουσιάστηκε με τα έργα της Αλοΐζ αναγνωρίζοντας σ' αυτά μια γνήσια καλλιτεχνική έκφραση. Το 1948 τα εξέθεσε για πρώτη φορά στο Παρίσι και τα συμπεριέλαβε στην περίφημη συλλογή του την οποία δώρισε αργότερα στην Ελβετία για να αποτελέσει τον ιδρυτικό πυρήνα του Μουσείου Ακατέργαστης Τέχνης της Λωζάννης.[3]
• • • • •
 |
| "Cloisonné de Théâtre" |
Το μεγαλύτερο και σημαντικότερο έργο της είναι ένα ρολό (με τίτλο: "Cloisonné de Théâtre"), μήκους δεκατεσσάρων μέτρων και πλάτους ενός, που βρίσκεται σήμερα στη Γαλλία, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Λίλλης. Στις διαδοχικές παραστάσεις του, που απεικονίζουν ερωτευμένα ζευγάρια και αντανακλούν συνάμα τη μεγαλοπρέπεια και την πολυτέλεια της αυλής του αυτοκράτορα Γουλιέλμου, ξετυλίγεται μια δραματική ερωτική ιστορία ανάλογη με την ερωτική ιστορία που σημάδεψε για πάντα τη ζωή της Αλοΐζ.
Το έργο είναι σχεδιασμένο σαν θεατρικό σενάριο με τρεις πράξεις, ιντερμέδια και επίλογο.[4] Στην "πρώτη πράξη" παρουσιάζονται με έντονα χαρούμενα χρώματα ζευγάρια εραστών (όπως αυτό του Ναπολέοντα και της Ζοζεφίνας), που παραπέμπουν στις στιγμές ευτυχίας της ίδιας της Αλοΐζ όταν ήταν ερωτευμένη στη Λωζάννη με τον φοιτητή της θεολογίας. Στη δεύτερη και τρίτη πράξη οι σκηνές είναι πιο σκοτεινές και αντιστοιχούν στον χωρισμό, την απογοήτευση, τις διαψεύσεις και την κρυφή καταπιεσμένη αγανάκτηση της. Τέλος, στον επίλογο, που χωρίζεται από τις υπόλοιπος παραστάσεις με τη Στύγα, το μυθικό ποτάμι του Κάτω Κόσμου, το ερωτευμένο ζευγάρι είναι τώρα ο Έρωτας και η Ψυχή: Οι ιεροί εραστές, έχοντας γίνει αθάνατοι, εγκαταλείπουν τη γη προορισμένοι να ζήσουν για πάντα τον έρωτά τους μέσα στην αιώνια ευτυχία.[5]
* (Η τελευταία σκηνή κατά κάποιο τρόπο αποτελεί ένδειξη της "αυτό-θεραπείας" της Αλοΐζ μέσα από την επίπονη "ψυχοθεραπευτική" διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας.)
• • • • •
Το 1963, ένα χρόνο πριν πεθάνει, συνοδευόμενη από τη γιατρό Ζακελίν Πορέ-Φορέλ, η Αλοΐζ επισκέφτηκε μια συλλογική έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Λωζάννης όπου εκτίθονταν και δικά της έργα. Όπως αναφέρει η συνοδός της δεν φαινόταν να αναγνωρίζει τα έργα της και έδειχνε κυρίως εντυπωσιασμένη από τον απόλυτα ευθυγραμμισμένο τρόπο που κρεμόταν στους τοίχους οι πίνακες …
© Χρήστος Μπελόπουλος / Χρήστος Αμπελάς
• • • • •
 |
 |
 |
 |
1. Florence Choquard, "Quel est le parcours d'Aloïse Corbaz, avant son basculement dans la folie?" Tribune de Genève.
2. Florence Choquard, "Le regard de Hans Steck sur les productions des patients, à l'Hôpital psychiatrique de Cery (1920-1960)", L'Écrit, No 61, 2013.
3. "Aloïse", Collection d'Art Brut de Lausanne: http://www.artbrut.ch/fr/21004/1000/aloise
4. Jacqueline Porret-Forel, Aloïse et le Théâtre de l’Univers, Skira, 1993.
5. Xavier Ballieu, "Aloïse Corbaz: Le Cloisonné de Théâtre", Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Λίλλης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου