O "Μάρκο καβάλλο", το γλυπτό γαλάζιο άλογο που κατασκεύασε από χαρτοπολτό ο εικαστικός Βιττόριο Μπαζάλια, βγήκε τον Μάρτιο του 1973 από το ψυχιατρικό άσυλο Σαν Τζιοβάννι της Τεργέστης συνοδευόμενο από γιατρούς, νοσηλευτές και εκατοντάδες έγκλειστους. Σαν άλλος Δούρειος Ίππος σε αντίστροφη πορεία (από το εσωτερικό του περίκλειστου κάστρου προς τον ελεύθερο έξω κόσμο), έχοντας στην κοιλιά του αντί για στρατιώτες τα όνειρα και τις επιθυμίες των τρελών, μετέφερε στους δρόμους της πόλης το αίτημα απελευθέρωσης και επανένταξης τους στον φυσικό κοινωνικό τους χώρο από τον οποίο βίαια και αυθαίρετα είχαν ξεριζωθεί.
Διευθυντής του ασύλου ήταν από το 1971 ο μαρξιστής ψυχίατρος Φράνκο Μπαζάλια, ξάδελφος του Βιττόριο και ηγετική μορφή της "Δημοκρατικής Ψυχιατρικής",[1] της ιταλικής δηλαδή εκδοχής της αντιψυχιατρικής, ο οποίος από το 1961 πρώτα στη Γκορίτσια και μετά στην Τεργέστη είχε ξεκινήσει τον αγώνα για την οριστική κατάργηση των ψυχιατρείων και την αποϊδρυματοποίηση της ψυχιατρικής.
Το γλυπτό είχε ύψος τριών μέτρων και για να μπορέσει να βγει έξω από το χώρο που κατασκευάστηκε χρειάσθηκε να σπάσει ο Φράνκο Μπαζάλια με έναν ξύλινο πάγκο τη γυάλινη πόρτα που εμπόδιζε την έξοδό του, να γκρεμίσει "τα τείχη του ασύλου" πραγματικά και συμβολικά. Στο γλυπτό δόθηκε το όνομα "Marco" στη μνήμη του αλόγου που για χρόνια μετέφερε ζεμένο σε ένα κάρρο τα άπλυτα και τα σκουπίδια εκτός του ασύλου. Το άλογο είχε πεθάνει αλλά παρέμενε στη μνήμη πολλών εγκλείστων που είχαν συνδεθεί στενά μαζί του και διηγιόνταν ακόμη τις ιστορίες του. Ήταν άλλωστε ο μόνος τρόφιμος του ασύλου που μπορούσε να βγαίνει έξω τακτικά και συμβόλιζε γι' αυτούς την ελπίδα και της δικής τους -κάποια μέρα- ελευθερίας.[2]
Μεταξύ 1973 και 1978, ο "Μάρκο το άλογο" (Marco cavallo) ταξίδεψε σε πολλές πόλεις της Ιταλίας για να μεταφέρει παντού το μήνυμα της Δημοκρατικής Ψυχιατρικής, το μήνυμα μιας άλλης προσέγγισης της ψυχικής οδύνης και της τρέλας χωρίς καταπάτηση των πολιτικών και ανθρώπινων δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων, χωρίς βία και στέρηση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας τους. Το 1977 η Δημοκρατική Ψυχιατρική με τη συνεργασία του Ριζοσπαστικού Κόμματος συγκέντρωσε τρία εκατομμύρια υπογραφές κάτω από το αίτημα της αλλαγής των σχετικών με την ψυχιατρική νόμων και την κατάργηση των ψυχιατρείων -αριθμός που της επέτρεπε να ζητήσει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Υπό την πίεση αυτή η ιταλική κυβέρνηση υιοθέτησε το 1978 τον περίφημο νόμο 180 που προέβλεπε τη διάλυση των ψυχιατρικών ασύλων, το οριστικό τους κλείσιμο.
Αν και ο νόμος είχε συνταχθεί με τη συμμετοχή του Φράνκο Μπαζάλια δεν αντικατόπτριζε πλήρως τις αρχικές ριζοσπαστικές θέσεις της Δημοκρατικής Ψυχιατρικής. Όπως γράφει ο Γαλλοπολωνός ψυχίατρος Στανισλάς Τομκιεβίτς, ενεργό μέλος της γαλλικής αντιψυχιατρικής και φίλος του Μπαζάλια, «από το 1976 στην Ιταλία το αντιψυχιατρικό κίνημα πέρασε από την Επανάσταση στη Μεταρρύθμιση. Ο Φράνκο Μπαζάλια έκανε αυτό το μεγάλο γύρισμα την στιγμή του ιστορικού συμβιβασμού μεταξύ του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος και της αριστεράς της χριστιανοδημοκρατίας.[…] Δήλωσε ότι δεν έπρεπε πια να συνδέουμε τη μοίρα των ψυχικά ασθενών με τον αγώνα για σοσιαλισμό, αλλά να προσπαθήσουμε εδώ και τώρα να τους απελευθερώσουμε από μια ανυπόφορη καταπίεση. […] Αυτή η απάντηση σημάδεψε για μένα το τέλος μιας εποχής: της εποχής των ουτοπιών.»[3]
Χρήστος Μπελόπουλος
|
|
Σημειώσεις
1. Psichiatria Democratica ['Δημοκρατική Ψυχιατρική']
Για τους αριστερούς ψυχιάτρους της Δημοκρατικής Ψυχιατρικής δεν αρκούσε να εξανθρωπιστούν οι φρικιαστικές συνθήκες διαβίωσης στα ψυχιατρεία και να γίνουν λιγότερο βίαιες και αυθαίρετες οι "θεραπείες" της ψυχιατρικής, όπως ήθελαν τα μεταρρυθμιστικά κινήματα που αναπτύχθηκαν μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στη γειτονική Γαλλία, ή να δημιουργηθούν κάποιες εναλλακτικές οάσεις κατά τα πρότυπα της βρετανικής αντιψυχιατρικής. «Ο Μπαζάλια είχε συνείδηση των κινδύνων της κλεισμένης στον εαυτό της "θεραπευτικής κοινότητας", γράφει ο κοινωνιολόγος Ρομπέρ Καστέλ, συνείδηση του πειρασμού ενός χρυσού γκέτου. Ήθελε να καταστρέψει όχι μόνον τα "τείχη του ασύλου" αλλά τη βάση του ψυχιατρικού θεσμού, την κατάσταση εξαίρεσης που επιβάλλεται στους τροφίμους καθιστώντας τους πολίτες δεύτερης κατηγορίας.»[*] Οι αιτίες της τρέλας δεν είναι ενδογενείς. Η ανυπέρβλητη ψυχική οδύνη, η φυγή από την πραγματικότητα είναι τα αποτελέσματα της οικονομικής εκμετάλλευσης, της κοινωνικής καταστολής, των αποκλεισμών και των διακρίσεων. Οι "ασθενείς" θα έπρεπε να στηρίζονται και να βοηθιόνται χωρίς να ξεριζώνονται βίαια από τον φυσικό κοινωνικό τους χώρο, εκτός των πραγματικών και συμβολικών τειχών που τους εγκλωβίζει ο εξουσιαστικός λόγος της αστικής ψυχιατρικής. Η ριζοσπαστική αλλαγή του ψυχιατρικού παραδείγματος δεν θα μπορούσε όμως να επιτευχθεί χωρίς την αποδοχή, την αλληλεγγύη και την ενεργή εμπλοκή των τοπικών κοινοτήτων, των συνδικάτων και των πολιτειακών θεσμών. Την πολιτική του Μπαζάλια συνέχισε μετά το θάνατό του ο διάδοχός του Φράνκο Ροτέλλι (Franco Rotelli), ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο και στην προσπάθεια αποϊδρυματοποίησης των ελληνικών ψυχιατρείων μετά το 1980. (βλέπε: "Αποικία Ψυχοπαθών Λέρου - μια αναδρομή στην ιστορία")
* Robert Castel, "La ville natale de 'Marco Cavallo', emblème de l'antipsychiatrie". Critique, n˚ 435-436, 1983.
2. Biographical Archive of Psychiatry, "Marco Cavallo. Sculpture symbolising the psychiatric reform in Italy." BiaPsy
3. Stanislas Tomkiewicz, Η κλεμμένη εφηβεία, σελ. 185, εκδ. U.S.P., 2012.
|
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου