«Η έννοια της "ψυχικής ασθένειας" είναι απόλυτα χρήσιμη στο σύστημα, επειδή
προσφέρει μια βολική και πρακτική δικαιολογία για έλεγχο και εγκλεισμό,
συμπληρώνοντας έτσι το σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης.»
προσφέρει μια βολική και πρακτική δικαιολογία για έλεγχο και εγκλεισμό,
συμπληρώνοντας έτσι το σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης.»
(Ελεύθερη απόδοση άρθρου της Βρετανίδας ψυχιάτρου -και ιδρυτικού μέλους του "Δικτύου Κριτικής Ψυχιατρικής"- Joanna Moncrieff [Τζοάννα Μόνκριφ] που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2014 στο περιοδικό The Occupied Times of London: "The Psychological is Political".)
Χρήστος Μπελόπουλος
• • • • •
 |
| "Οι τρελλές της Σαλπετριέρης" (1857) Λιθογραφία του Αρμάν Γκωτιέ (Armand Gautier) |
• Μια διπλή στρατηγική που αποσκοπεί στην επέκταση του καταναλωτισμού και στην ενίσχυση του ελέγχου βρίσκεται στην καρδιά του νεοφιλελεύθερου προτάγματος. Καταναλωτισμός και έλεγχος είναι οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος.
Οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να επιθυμούν και να επιδιώκουν μια ολοένα και περισσότερο επιδεικτική κατανάλωση, έχοντας πάντα ως πρότυπο και παράδειγμα προς μίμηση τον πολυτελή τρόπο διαβίωσης της ελίτ των διασημοτήτων που κατά κόρον διαφημίζεται από τα μέσα ενημέρωσης και προβάλλεται καθημερινά στις τηλεοπτικές οθόνες όλου του κόσμου. Έτσι, τα ψώνια (το σόπινγκ) που ήταν κάποτε απλώς το μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού, έχει γίνει σήμερα η κατεξοχήν αγαπημένη ενασχόληση των Βρετανών κατά τον ελεύθερο χρόνο τους. Την ίδια ώρα, εξαιτίας της μεταφοράς των βιομηχανικών δραστηριοτήτων σε περιοχές χαμηλού εργατικού κόστους, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αποκλείονται από την αγορά εργασίας (κάποιες φορές μάλιστα για πάντα), ενώ κάποιοι άλλοι αναγκάζονται να απασχολούνται σε δουλειές κακοπληρωμένες χωρίς προοπτική εξέλιξης. Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δεν έχει πλέον καμιά δυνατότητα να προσεγγίσει τον διαφημιζόμενο από τα μέσα ενημέρωσης "ιδανικό" πολυτελή (λάιφ στάιλ) τρόπο ζωής παρά μόνον καταφεύγοντας σε παράνομα μέσα. Μια κοινωνία με μεγάλες ανισότητες, όπως η δική μας, εξωθεί έτσι τους ανθρώπους να παραβιάσουν τον νόμο -όπως άλλωστε έδειξαν με δραματικό τρόπο και οι ταραχές που ξέσπασαν στο Λονδίνο και σε άλλες πόλεις της Βρετανίας το καλοκαίρι του 2011.
Σε πολλές δυτικές χώρες, και ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο αριθμός των ατόμων που βρίσκονται στις φυλακές έχει αυξηθεί σημαντικά: Το 2011, το 0,7% του πληθυσμού των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν στις φυλακές, και συνολικά 2,9% ήταν είτε στη φυλακή είτε υπό αστυνομική επιτήρηση ή με αναστολή ποινής. Μεταξύ των Αφροαμερικανών τα ποσοστά είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά: Σχεδόν το 7% των ενήλικων ανδρών είναι στη φυλακή, και ένας στους τρεις Αφροαμερικανούς θα βρεθεί στη φυλακή κάποια στιγμή της ζωής του. "Στις ΗΠΑ", σχολιάζει ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ (David Harvey), "η φυλάκιση έχει γίνει για το Κράτος η βασική στρατηγική αντιμετώπισης των προβλημάτων που εμφανίζουν οι απολυμένοι εργάτες και οι περιθωριοποιημένες ομάδες του πληθυσμού". Αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο το ποσοστό των φυλακισμένων έχει αυξηθεί επίσης κατακόρυφα· έχει σχεδόν διπλασιαστεί από τις αρχές του 1990.
Ακόμη και πριν την έλευση της χρυσής εποχής της νευρο-επιστημονικής ρητορείας, ιδέες σαν αυτήν της "ψυχικής ασθένειας" εντόπιζαν την αιτία των παθολογικών συμπεριφορών και συναισθημάτων εντός του ατόμου, συνήθως σε έναν ελαττωματικό εγκέφαλο και, κάποιες φορές, σε ασυνείδητους μηχανισμούς ή ελαττωματικές γνωστικές δομές. Η σύνθετη φύση του τρόπου που οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με το περιβάλλον τους, το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνεται η συμπεριφορά τους παραμερίστηκε και αγνοήθηκε συστηματικά. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα σχεδόν όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες εμφανίσθηκαν σαν να μπορούσαν δήθεν να εξηγηθούν από τις νευροεπιστήμες -από την οικονομία μέχρι την αισθητική και την εκτίμηση της λογοτεχνίας. Ιδέες σαν την παραπάνω συμβαδίζουν φυσικά και απόλυτα με την νεοφιλελεύθερη σκέψη η οποία πάντα δίνει έμφαση στο "ατομικό" και απεχθάνεται την "κοινωνία".
Από τη στιγμή που κάποιος χαρακτηρισθεί "ψυχικά άρρωστος" σχεδόν τα πάντα μπορούν να δικαιολογηθούν. Και από τη στιγμή που η παράξενη, ενοχλητική, ενίοτε διαταρακτική συμπεριφορά του που ονομάζουμε ψυχική ασθένεια γίνει αντιληπτή ως νόσος του εγκεφάλου η πραγματική αιτία και το νόημα της παύουν πλέον να είναι κατανοητά. Το μόνο που έχουνε να κάνουμε από δω και πέρα είναι να την "διορθώσουμε" με φάρμακα, ή με ηλεκτροσόκ, ή με οποιαδήποτε άλλο μέσο. Δεν χρειάζεται να μας απασχολούν σκέψεις σχετικές με την αυτονομία και την ελευθερία του ατόμου: Στο δίκαιο της ψυχικής υγείας η "υγεία" θεωρείται υπέρτερο αγαθό από την ελευθερία.
Ενώ οι άνθρωποι όλο και περισσότερο απομακρύνονται από την οικογένεια και τους φίλους τους, ενώ τα κοινωνικά δίκτυα στήριξης καταρρέουν και η εργασία γίνεται επισφαλής, η κοινωνική ενσωμάτωση που στο παρελθόν βοηθούσε ορισμένα άτομα να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τις συναισθηματικές πιέσεις δεν είναι πλέον διαθέσιμη. Οι ψυχιατρικές δομές έρχονται να διαχειριστούν τις συνέπειες αυτής της κατάστασης, και η γλώσσα τής ψυχικής ασθένειας επιτρέπει να γίνεται αυτό χωρίς να αποκαλύπτεται ότι η πραγματική πηγή τής ψυχικής οδύνης είναι η κοινωνική κατάρρευση. Στην Αγγλία πάνω από 50.000 άτομα κρατήθηκαν δια της βίας σε κάποιο ψυχιατρικό κατάστημα από τις αρχές του έτους και μέχρι τον Απρίλιο του 2013 -αριθμός μεγαλύτερος κατά 4% από ότι ήταν το αντίστοιχο διάστημα το 2010-2011. Το 2017 ο αριθμός των αναγκαστικών νοσηλειών αυξήθηκε έτι περαιτέρω, κατά 14% -και αυτό παρά τις ισχυρές οικονομικές πιέσεις για να μειωθούν οι κλίνες στα νοσοκομεία.
Το 2008, στην Αγγλία και την Ουαλία εκδόθηκαν για πρώτη φορά διατάγματα που επέτρεcαν την "αναγκαστική θεραπεία στην κοινότητα" (Community Treatment Order), δηλαδή τη θεραπεία των μη-νοσηλευομένων ψυχικά πασχόντων ακόμη και αν δεν εμφάνιζαν κανένα απολύτως σύμπτωμα.(!) Μια ανάλογη απόφαση δεν απαιτεί καν να έχουν οι πάσχοντες ιστορικό βίαιης συμπεριφοράς ή τάσεις αυτοκτονίας. Η υποχρεωτική θεραπεία μπορεί να αιτιολογηθεί απλώς και μόνο επειδή κάποιος ψυχίατρος εκτιμά ότι χωρίς θεραπεία η "υγεία" του πάσχοντος θα μπορούσε να βρεθεί, μελλοντικά, σε κίνδυνο.
Όταν πρωτοεκδόθηκαν τα διατάγματα αυτά υποστηρίχθηκε ότι θα αφορούσαν το πολύ 450 περιπτώσεις ετησίως. Στην πραγματικότητα, μέχρι τον Απρίλιο του 2010, δηλαδή μέσα σε ενάμιση χρόνο, πάρθηκαν πάνω από 6000 αποφάσεις "εξωνοσοκομειακής υποχρεωτικής θεραπείας". Και ο αριθμός τους συνέχισε να αυξάνεται και τα επόμενα χρόνια. (Μεταξύ του Απριλίου του 2012 και του Απριλίου του 2013 γνώρισε μια αύξηση 10%.) Στην πλειοψηφία τους οι αποφάσεις υποχρεωτικής θεραπείας αναφέρονται στην υποχρέωση ενός ατόμου να παίρνει φάρμακα που δεν θέλει ή δεν του αρέσει να παίρνει. Με αυτόν τον τρόπο, ορισμένοι άνθρωποι ενδεχομένως θα υποχρεωθούν [υπό την πίεση των ψυχιάτρων και των λοιπών υπηρετών του συστήματος] να λαμβάνουν για όλη την υπόλοιπη ζωή τους ψυχοφάρμακα, χημικά δηλαδή προϊόντα που αλλοιώνουν τον νου, ακόμη και όταν είναι πλήρως ικανοί να παίρνουν αυτοί οι ίδιοι τις σχετικές με τη θεραπεία τους αποφάσεις.
Η σκόπιμη διάδοση της ιδέας ότι η κατάθλιψη είναι μια κοινή ασθένεια, οφειλόμενη δήθεν σε κάποια χημική ανισορροπία του εγκεφάλου, βοηθά να μετατεθεί η υπευθυνότητα της ψυχικής οδύνης και της δυστυχίας από την κοινωνική και οικονομική αρένα στα άτομα και στον εγκέφαλό τους. Η μαζική συνταγογράφηση αντικαταθλιπτικών ενισχύει καθημερινά την εντύπωση ότι είναι τα άτομα που χρειάζονται "επισκευή" [και όχι η κοινωνία] -εντύπωση που ενισχύουν και ψυχολογικές θεραπείες, όπως οι γνωσιακές-συμπεριφορικές "ψυχοθεραπείες".
Ο κοινωνιολόγος Ζίγμκουντ Μπάουμαν (Zygmunt Bauman) περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο ο καταναλωτισμός επεκτείνεται παράγοντας και συντηρώντας διαρκώς συναισθήματα έλλειψης και άγχους. Οι άνθρωποι στις νεοφιλελεύθερες κοινωνίες δεν αφήνονται ποτέ να νιώσουν ικανοποιημένοι. Πρέπει να ταλανίζονται συνεχώς από κάποιο συναίσθημα έλλειψης ή δυσαρέσκειας, από κάποιο αίσθημα δυσφορίας που θα τους αναγκάσει να καταναλώσουν ξανά και περισσότερο, φοβούμενοι μήπως και χαρακτηριστούν "αποτυχημένοι καταναλωτές". Όμως για πολλούς ανθρώπους η εργασία έχει γίνει σήμερα επισφαλής, πιεστική και κακοπληρωμένη, και όσο περισσότερο οι απαιτήσεις για αύξηση τής παραγωγικότητας και της αποδοτικότητας εντείνονται, τόσο περισσότεροι άνθρωποι αποκλείονται από την αγορά εργασίας λόγω ασθένειας, αναπηρίας ή και από επιλογή.
Τα χρέη, όπως και το έγκλημα, χρησιμοποιούνται έτσι για να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στις επιβαλλόμενες προσδοκίες και τα εισοδήματα. Μαζί με τα χρέη όμως έρχεται και το στρες, τα συναισθήματα άγχους, αδυναμίας και ευαλωτότητας, η απώλεια ελέγχου. Οι πιθανότητες για να πετύχει κανείς συνεχώς μειώνονται, η "επιτυχία" γίνεται ένα άπιαστο όνειρο.
Η ασταθής διάθεση, η ελλιπής προσοχή, η ντροπαλοσύνη έχουν πλέον παθολογικοποιηθεί, και έτσι συνεχώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι φτάνουν στο σημείο να πιστέψουν ότι έχουν, οι ίδιοι προσωπικά, ανάγκη κάποιου είδους "θεραπείας". Όπως η αισθητική χειρουργική υπόσχεται το ανέφικτο ιδεώδες της αιώνιας νεότητας, έτσι και ο λόγος γύρω από την ψυχική υγεία υπαινίσσεται ότι υπάρχει μια ιδανική κατάσταση ψυχικής υγείας στην οποία όλοι οφείλουμε να προσβλέπουμε και την οποία όλοι οφείλουμε να κατακτήσουμε με εργασία πάνω στον εαυτό μας. Οι άνθρωποι "μαθαίνουν" να ζουν μέσα σε μια κατάσταση συνεχούς διάψευσης, διαρκώς απογοητευμένοι από τον ίδιο τους τον εαυτό, και με το βλέμμα στραμμένο στον εσωτερικό τους κόσμο για να μην μπορέσουν ποτέ να σκεφτούν να αμφισβητήσουν τη φύση της κοινωνίας μέσα στην οποία επιβιώνουν.
Ο νεοφιλελευθερισμός και οι κήρυκες του που διαλαλούν ότι "η κοινωνία δεν υπάρχει" συνέβαλαν στη δημιουργία ενός βιολογικού τέρατος που εντάσσει το σύνολο των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων μέσα σε ένα νευροεπιστημονικό μοντέλο, και μ' αυτόν τον τρόπο εξοστράκισαν όλη τη φιλοσοφική παράδοση η οποία αντιλαμβανόταν την ανθρώπινη εμπειρία άρρηκτα συνδεδεμένη με το κοινωνικό.
Καταλαβαίνοντας την πολιτική αποστολή και τους σκοπούς που εξυπηρετεί μια τέτοια "φτωχοποιημένη" οπτική της ανθρωπότητας, είναι καιρός να αρχίσουμε και να την αμφισβητούμε: Το ψυχολογικό είναι πολιτικό! [1]
[σ.τ.μ: ή, όπως έλεγε παλαιότερα και ο David Cooper:
"Δεν υπάρχουν προσωπικά προβλήματα, όλα τα προβλήματα είναι πολιτικά!"]
Οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να επιθυμούν και να επιδιώκουν μια ολοένα και περισσότερο επιδεικτική κατανάλωση, έχοντας πάντα ως πρότυπο και παράδειγμα προς μίμηση τον πολυτελή τρόπο διαβίωσης της ελίτ των διασημοτήτων που κατά κόρον διαφημίζεται από τα μέσα ενημέρωσης και προβάλλεται καθημερινά στις τηλεοπτικές οθόνες όλου του κόσμου. Έτσι, τα ψώνια (το σόπινγκ) που ήταν κάποτε απλώς το μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού, έχει γίνει σήμερα η κατεξοχήν αγαπημένη ενασχόληση των Βρετανών κατά τον ελεύθερο χρόνο τους. Την ίδια ώρα, εξαιτίας της μεταφοράς των βιομηχανικών δραστηριοτήτων σε περιοχές χαμηλού εργατικού κόστους, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αποκλείονται από την αγορά εργασίας (κάποιες φορές μάλιστα για πάντα), ενώ κάποιοι άλλοι αναγκάζονται να απασχολούνται σε δουλειές κακοπληρωμένες χωρίς προοπτική εξέλιξης. Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δεν έχει πλέον καμιά δυνατότητα να προσεγγίσει τον διαφημιζόμενο από τα μέσα ενημέρωσης "ιδανικό" πολυτελή (λάιφ στάιλ) τρόπο ζωής παρά μόνον καταφεύγοντας σε παράνομα μέσα. Μια κοινωνία με μεγάλες ανισότητες, όπως η δική μας, εξωθεί έτσι τους ανθρώπους να παραβιάσουν τον νόμο -όπως άλλωστε έδειξαν με δραματικό τρόπο και οι ταραχές που ξέσπασαν στο Λονδίνο και σε άλλες πόλεις της Βρετανίας το καλοκαίρι του 2011.
* * *
• Ο νεοφιλελευθερισμός απαιτεί εκτεταμένους μηχανισμούς κοινωνικού ελέγχου για να αστυνομεύει τις καταστάσεις παρανομίας και κοινωνικού κατακερματισμού που οι ίδιες οι πολιτικές του αναπόφευκτα επιφέρουν.Σε πολλές δυτικές χώρες, και ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο αριθμός των ατόμων που βρίσκονται στις φυλακές έχει αυξηθεί σημαντικά: Το 2011, το 0,7% του πληθυσμού των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν στις φυλακές, και συνολικά 2,9% ήταν είτε στη φυλακή είτε υπό αστυνομική επιτήρηση ή με αναστολή ποινής. Μεταξύ των Αφροαμερικανών τα ποσοστά είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά: Σχεδόν το 7% των ενήλικων ανδρών είναι στη φυλακή, και ένας στους τρεις Αφροαμερικανούς θα βρεθεί στη φυλακή κάποια στιγμή της ζωής του. "Στις ΗΠΑ", σχολιάζει ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ (David Harvey), "η φυλάκιση έχει γίνει για το Κράτος η βασική στρατηγική αντιμετώπισης των προβλημάτων που εμφανίζουν οι απολυμένοι εργάτες και οι περιθωριοποιημένες ομάδες του πληθυσμού". Αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο το ποσοστό των φυλακισμένων έχει αυξηθεί επίσης κατακόρυφα· έχει σχεδόν διπλασιαστεί από τις αρχές του 1990.
* * *
• Η διπλή προσπάθεια του νεοφιλελευθερισμού να αυξηθεί ο ρυθμός κατανάλωσης και ταυτόχρονα να ελεγχθούν τα θύματα της αναδιανομής πλούτου υποστηρίζεται από τις μοντέρνες ατομικιστικές ιδέες της ψυχικής υγείας και της ψυχικής ανισορροπίας.Ακόμη και πριν την έλευση της χρυσής εποχής της νευρο-επιστημονικής ρητορείας, ιδέες σαν αυτήν της "ψυχικής ασθένειας" εντόπιζαν την αιτία των παθολογικών συμπεριφορών και συναισθημάτων εντός του ατόμου, συνήθως σε έναν ελαττωματικό εγκέφαλο και, κάποιες φορές, σε ασυνείδητους μηχανισμούς ή ελαττωματικές γνωστικές δομές. Η σύνθετη φύση του τρόπου που οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με το περιβάλλον τους, το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνεται η συμπεριφορά τους παραμερίστηκε και αγνοήθηκε συστηματικά. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα σχεδόν όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες εμφανίσθηκαν σαν να μπορούσαν δήθεν να εξηγηθούν από τις νευροεπιστήμες -από την οικονομία μέχρι την αισθητική και την εκτίμηση της λογοτεχνίας. Ιδέες σαν την παραπάνω συμβαδίζουν φυσικά και απόλυτα με την νεοφιλελεύθερη σκέψη η οποία πάντα δίνει έμφαση στο "ατομικό" και απεχθάνεται την "κοινωνία".
 |
| "Οι τρελλοί" (1885) Ηλιοτυπία του Ζαν Μπερώ (Jean Béraud) |
* * *
• Η έννοια της "ψυχικής ασθένειας" είναι απόλυτα χρήσιμη στο σύστημα, επειδή προσφέρει μια βολική και πρακτική δικαιολογία για έλεγχο και εγκλεισμό, συμπληρώνοντας έτσι το σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης.Από τη στιγμή που κάποιος χαρακτηρισθεί "ψυχικά άρρωστος" σχεδόν τα πάντα μπορούν να δικαιολογηθούν. Και από τη στιγμή που η παράξενη, ενοχλητική, ενίοτε διαταρακτική συμπεριφορά του που ονομάζουμε ψυχική ασθένεια γίνει αντιληπτή ως νόσος του εγκεφάλου η πραγματική αιτία και το νόημα της παύουν πλέον να είναι κατανοητά. Το μόνο που έχουνε να κάνουμε από δω και πέρα είναι να την "διορθώσουμε" με φάρμακα, ή με ηλεκτροσόκ, ή με οποιαδήποτε άλλο μέσο. Δεν χρειάζεται να μας απασχολούν σκέψεις σχετικές με την αυτονομία και την ελευθερία του ατόμου: Στο δίκαιο της ψυχικής υγείας η "υγεία" θεωρείται υπέρτερο αγαθό από την ελευθερία.
* * *
• Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές παράγουν ανθρώπινες κοινότητες που δεν έχουν πλέον ικανότητες και κίνητρα για να διαχειριστούν τη διαφορετικότητα.Ενώ οι άνθρωποι όλο και περισσότερο απομακρύνονται από την οικογένεια και τους φίλους τους, ενώ τα κοινωνικά δίκτυα στήριξης καταρρέουν και η εργασία γίνεται επισφαλής, η κοινωνική ενσωμάτωση που στο παρελθόν βοηθούσε ορισμένα άτομα να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τις συναισθηματικές πιέσεις δεν είναι πλέον διαθέσιμη. Οι ψυχιατρικές δομές έρχονται να διαχειριστούν τις συνέπειες αυτής της κατάστασης, και η γλώσσα τής ψυχικής ασθένειας επιτρέπει να γίνεται αυτό χωρίς να αποκαλύπτεται ότι η πραγματική πηγή τής ψυχικής οδύνης είναι η κοινωνική κατάρρευση. Στην Αγγλία πάνω από 50.000 άτομα κρατήθηκαν δια της βίας σε κάποιο ψυχιατρικό κατάστημα από τις αρχές του έτους και μέχρι τον Απρίλιο του 2013 -αριθμός μεγαλύτερος κατά 4% από ότι ήταν το αντίστοιχο διάστημα το 2010-2011. Το 2017 ο αριθμός των αναγκαστικών νοσηλειών αυξήθηκε έτι περαιτέρω, κατά 14% -και αυτό παρά τις ισχυρές οικονομικές πιέσεις για να μειωθούν οι κλίνες στα νοσοκομεία.
* * *
• Η ιδέα ότι η ψυχική διαταραχή είναι ασθένεια υποκείμενη σε θεραπεία επέτρεψε την επέκταση της ψυχιατρικής επιτήρησης και εκτός των νοσοκομείων, μέσα στην κοινότητα.Το 2008, στην Αγγλία και την Ουαλία εκδόθηκαν για πρώτη φορά διατάγματα που επέτρεcαν την "αναγκαστική θεραπεία στην κοινότητα" (Community Treatment Order), δηλαδή τη θεραπεία των μη-νοσηλευομένων ψυχικά πασχόντων ακόμη και αν δεν εμφάνιζαν κανένα απολύτως σύμπτωμα.(!) Μια ανάλογη απόφαση δεν απαιτεί καν να έχουν οι πάσχοντες ιστορικό βίαιης συμπεριφοράς ή τάσεις αυτοκτονίας. Η υποχρεωτική θεραπεία μπορεί να αιτιολογηθεί απλώς και μόνο επειδή κάποιος ψυχίατρος εκτιμά ότι χωρίς θεραπεία η "υγεία" του πάσχοντος θα μπορούσε να βρεθεί, μελλοντικά, σε κίνδυνο.
Όταν πρωτοεκδόθηκαν τα διατάγματα αυτά υποστηρίχθηκε ότι θα αφορούσαν το πολύ 450 περιπτώσεις ετησίως. Στην πραγματικότητα, μέχρι τον Απρίλιο του 2010, δηλαδή μέσα σε ενάμιση χρόνο, πάρθηκαν πάνω από 6000 αποφάσεις "εξωνοσοκομειακής υποχρεωτικής θεραπείας". Και ο αριθμός τους συνέχισε να αυξάνεται και τα επόμενα χρόνια. (Μεταξύ του Απριλίου του 2012 και του Απριλίου του 2013 γνώρισε μια αύξηση 10%.) Στην πλειοψηφία τους οι αποφάσεις υποχρεωτικής θεραπείας αναφέρονται στην υποχρέωση ενός ατόμου να παίρνει φάρμακα που δεν θέλει ή δεν του αρέσει να παίρνει. Με αυτόν τον τρόπο, ορισμένοι άνθρωποι ενδεχομένως θα υποχρεωθούν [υπό την πίεση των ψυχιάτρων και των λοιπών υπηρετών του συστήματος] να λαμβάνουν για όλη την υπόλοιπη ζωή τους ψυχοφάρμακα, χημικά δηλαδή προϊόντα που αλλοιώνουν τον νου, ακόμη και όταν είναι πλήρως ικανοί να παίρνουν αυτοί οι ίδιοι τις σχετικές με τη θεραπεία τους αποφάσεις.
* * *
• Η ιατρικοποίηση και της παραμικρής ψυχικής δυσφορίας υπηρετεί και ενισχύει το νεοφιλελεύθερο σχέδιο βοηθώντας το σωφρονιστικό σύστημα να διαχειριστεί τις συνέπειες που έχουν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές στην ψυχική ισορροπία των ατόμων και στην κοινωνική συνοχή.Η σκόπιμη διάδοση της ιδέας ότι η κατάθλιψη είναι μια κοινή ασθένεια, οφειλόμενη δήθεν σε κάποια χημική ανισορροπία του εγκεφάλου, βοηθά να μετατεθεί η υπευθυνότητα της ψυχικής οδύνης και της δυστυχίας από την κοινωνική και οικονομική αρένα στα άτομα και στον εγκέφαλό τους. Η μαζική συνταγογράφηση αντικαταθλιπτικών ενισχύει καθημερινά την εντύπωση ότι είναι τα άτομα που χρειάζονται "επισκευή" [και όχι η κοινωνία] -εντύπωση που ενισχύουν και ψυχολογικές θεραπείες, όπως οι γνωσιακές-συμπεριφορικές "ψυχοθεραπείες".
 |
| Ψυχιατρείο του Σαν Σερβόλο (1979) Φωτογραφία: Ρεϋμόν Ντεπαρντόν (Raymond Depardon) |
* * *
• Οι λόγοι που τόσοι άνθρωποι σήμερα οδηγούνται στην κατάθλιψη έχουν πολλές φορές τη ρίζα τους στους ίδιους εκείνους παράγοντες που οδηγούν και στην αύξηση του πληθυσμού των φυλακών -στο γεγονός δηλαδή ότι παροτρυνόμαστε να επιθυμούμε πράγματα που δύσκολα μπορούμε να αποκτήσουμε.Ο κοινωνιολόγος Ζίγμκουντ Μπάουμαν (Zygmunt Bauman) περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο ο καταναλωτισμός επεκτείνεται παράγοντας και συντηρώντας διαρκώς συναισθήματα έλλειψης και άγχους. Οι άνθρωποι στις νεοφιλελεύθερες κοινωνίες δεν αφήνονται ποτέ να νιώσουν ικανοποιημένοι. Πρέπει να ταλανίζονται συνεχώς από κάποιο συναίσθημα έλλειψης ή δυσαρέσκειας, από κάποιο αίσθημα δυσφορίας που θα τους αναγκάσει να καταναλώσουν ξανά και περισσότερο, φοβούμενοι μήπως και χαρακτηριστούν "αποτυχημένοι καταναλωτές". Όμως για πολλούς ανθρώπους η εργασία έχει γίνει σήμερα επισφαλής, πιεστική και κακοπληρωμένη, και όσο περισσότερο οι απαιτήσεις για αύξηση τής παραγωγικότητας και της αποδοτικότητας εντείνονται, τόσο περισσότεροι άνθρωποι αποκλείονται από την αγορά εργασίας λόγω ασθένειας, αναπηρίας ή και από επιλογή.
Τα χρέη, όπως και το έγκλημα, χρησιμοποιούνται έτσι για να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στις επιβαλλόμενες προσδοκίες και τα εισοδήματα. Μαζί με τα χρέη όμως έρχεται και το στρες, τα συναισθήματα άγχους, αδυναμίας και ευαλωτότητας, η απώλεια ελέγχου. Οι πιθανότητες για να πετύχει κανείς συνεχώς μειώνονται, η "επιτυχία" γίνεται ένα άπιαστο όνειρο.
* * *
• Ο πολλαπλασιασμός των ψυχιατρικών νοσολογικών κατηγοριών [που επιβάλλουν παγκοσμίως οι αλλεπάλληλες εκδόσεις του διαβόητου "Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών" (DSM)] έχει σαν συνέπεια να αυξάνονται οι πιθανότητες να χαρακτηριστεί κάποιος "αποτυχημένος" ή προβληματικός.Η ασταθής διάθεση, η ελλιπής προσοχή, η ντροπαλοσύνη έχουν πλέον παθολογικοποιηθεί, και έτσι συνεχώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι φτάνουν στο σημείο να πιστέψουν ότι έχουν, οι ίδιοι προσωπικά, ανάγκη κάποιου είδους "θεραπείας". Όπως η αισθητική χειρουργική υπόσχεται το ανέφικτο ιδεώδες της αιώνιας νεότητας, έτσι και ο λόγος γύρω από την ψυχική υγεία υπαινίσσεται ότι υπάρχει μια ιδανική κατάσταση ψυχικής υγείας στην οποία όλοι οφείλουμε να προσβλέπουμε και την οποία όλοι οφείλουμε να κατακτήσουμε με εργασία πάνω στον εαυτό μας. Οι άνθρωποι "μαθαίνουν" να ζουν μέσα σε μια κατάσταση συνεχούς διάψευσης, διαρκώς απογοητευμένοι από τον ίδιο τους τον εαυτό, και με το βλέμμα στραμμένο στον εσωτερικό τους κόσμο για να μην μπορέσουν ποτέ να σκεφτούν να αμφισβητήσουν τη φύση της κοινωνίας μέσα στην οποία επιβιώνουν.
* * *
• Οι αντιλήψεις για τη φύση της ψυχικής υγείας και της ψυχικής ασθένειας είναι εγγενώς συνδεδεμένες με τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες μέσα από τις οποίες αναδύονται.Ο νεοφιλελευθερισμός και οι κήρυκες του που διαλαλούν ότι "η κοινωνία δεν υπάρχει" συνέβαλαν στη δημιουργία ενός βιολογικού τέρατος που εντάσσει το σύνολο των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων μέσα σε ένα νευροεπιστημονικό μοντέλο, και μ' αυτόν τον τρόπο εξοστράκισαν όλη τη φιλοσοφική παράδοση η οποία αντιλαμβανόταν την ανθρώπινη εμπειρία άρρηκτα συνδεδεμένη με το κοινωνικό.
Καταλαβαίνοντας την πολιτική αποστολή και τους σκοπούς που εξυπηρετεί μια τέτοια "φτωχοποιημένη" οπτική της ανθρωπότητας, είναι καιρός να αρχίσουμε και να την αμφισβητούμε: Το ψυχολογικό είναι πολιτικό! [1]
[σ.τ.μ: ή, όπως έλεγε παλαιότερα και ο David Cooper:
"Δεν υπάρχουν προσωπικά προβλήματα, όλα τα προβλήματα είναι πολιτικά!"]
Μετάφραση / Διασκευή: Χρήστος Μπελόπουλος
----------------------------------
Σχετικές αναρτήσεις:
• Joanna Moncrieff: Ο μύθος των ψυχιατρικών φαρμάκων
• Joanna Moncrieff: Κατάθλιψη και έλλειψη σεροτονίνης. Η ψευδο-επιστημονική "θεωρία της χημικής ανισορροπίας"
• Κριτική ψυχιατρική
• Joanna Moncrieff: Κατάθλιψη και έλλειψη σεροτονίνης. Η ψευδο-επιστημονική "θεωρία της χημικής ανισορροπίας"
• Κριτική ψυχιατρική
1. "Το ψυχολογικό είναι πολιτικό" [The psychological is political] υπήρξε αρχικά σύνθημα των ακτιβιστικών ομάδων των πρώην χρηστών και επιζώντων της ψυχιατρικής καθώς συμπύκνωνε μια από τις βασικές διαχρονικές ενοποιητικές θέσεις του κινήματός τους. Αποτελεί παραλλαγή του συνθήματος "Το προσωπικό είναι πολιτικό" [The personal is political / The private is political] που επινοήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 από το αμερικανικό φεμινιστικό κίνημα (από το οποίο τα κινήματα των πρώην χρηστών της ψυχιατρικής δανείσθηκαν στα πρώτα τους βήματα αρκετά στοιχεία). Παρόμοια ήταν και η θέση της αντιψυχιατρικής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου