Η Γερμανίδα ζωγράφος Ελφρίντε Λόζε-Βέχτλερ (Elfriede Lohse-Wächtler), μέλος της εξπρεσιονιστικής ομάδας της Δρέσδης, σε ηλικία 32 χρονών χαρακτηρίστηκε σχιζοφρενής και κλείστηκε σε ψυχιατρικό άσυλο. Οκτώ χρόνια αργότερα δολοφονήθηκε ως "άτομο που δεν άξιζε να ζει" (όπως και άλλοι 200.000 έγκλειστοι σε ιδρύματα και ψυχιατρικά άσυλα ψυχικά πάσχοντες, επιληπτικοί, διανοητικά καθυστερημένοι και βαριά ανάπηροι) στο πλαίσιο τού φρικαλέου προγράμματος "ευθανασίας των βιολογικά υποδεέστερων"[1] που κατέστρωσαν και εκτέλεσαν το 1939 και 1940 με διαταγή του Χίτλερ αξιωματούχοι τού ναζιστικού κόμματος με την ενεργό συμμετοχή των Γερμανών γιατρών και ψυχιάτρων. ("Επιχείρηση Τ-4")
Η Ελφρίντε Λόζε-Βέχτλερ γεννήθηκε σε μια μεσοαστική οικογένεια της Δρέσδης τον Δεκέμβριο του 1899. Σπούδασε σε σχολή εφηρμοσμένων τεχνών γραφιστική και σχέδιο μόδας, παρακολουθώντας παράλληλα -και παρά τις αντιρρήσεις των γονέων της- μαθήματα σχεδίου και ζωγραφικής στην Σχολή Καλών Τεχνών της Δρέσδης (στο εργαστήρι του Όττο Γκούσμαν). Το 1917 συνδέθηκε με τον κατά δύο χρόνια μεγαλύτερό της ζωγράφο Κόνραντ Φηλιξμύλλερ (Conrad Felixmüller, 1897-1977), ο οποίος έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας το 1918 και ίδρυσε μαζί με τον φίλο του Όττο Ντιξ (το 1919) την εξπρεσιονιστική ομάδα της Δρέσδης ("Gruppe 1919").
Συναναστρεφόμενη, μέσω του Felixmüller, τους σπαρτακιστές και τους μποέμικους κύκλους των καλλιτεχνών της Δρέσδης, η Ελφρίντε συνειδητοποιήθηκε πολιτικά και κοινωνικά, και υιοθέτησε αντικομφορμιστικές συμπεριφορές και στάσεις στην προσωπική της ζωή (γεγονός που την έφερε ακόμη μια φορά σε αντίθεση και αντιπαράθεση με τους συντηρητικούς γονείς της, και ιδιαίτερα με τον πατέρα της για τον οποίο δεν ήταν παρά μια "εκκεντρική"). Παράλληλα, για να επιβιώσει οικονομικά ζωγράφιζε υφάσματα με την τεχνική του μπατίκ εξασφαλίζοντας έτσι ένα πενιχρό εισόδημα.
Το 1921 παντρεύτηκε τον σχετικά άσημο και χωρίς χρήματα τραγουδιστή χορωδίας Κουρτ Λόζε (Kurt Lohse), τον οποίο είχε γνωρίσει μέσω του Όττο Ντιξ, και το 1925 το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στο Αμβούργο, όταν στον Κούρτ προσφέρθηκε δουλειά σε χορωδία της πόλης. Λίγους μήνες μετά ο Κούρτ απέκτησε ερωμένη και ο γάμος τους διαλύθηκε χωρίς να πάρουν διαζύγιο.
Η Ελφρίντε παρέμεινε στο Αμβούργο. Παρά τα οικονομικά και συναισθηματικά προβλήματα που ακολούθησαν το χωρισμό της κατόρθωσε να δημιουργήσει μέσα στην επόμενη πενταετία έναν σημαντικό αριθμό αναγνωρίσιμων έργων. Το 1928 συμμετείχε μάλιστα σε εκθέσεις της "Νέας Αντικειμενικότητας", του μετα-εξπρεσιονιστικού κινήματος στο οποίο συμμετείχαν και πολλοί φίλοι της από την πρώην εξπρεσιονιστική ομάδα της Δρέσδης.
Ωστόσο, η ψυχολογική της κατάσταση παρέμενε ασταθής και το 1929 χρειάστηκε να νοσηλευτεί σε ψυχιατρική κλινική (στο Friedrichsberg του Αμβούργου). Επωφελούμενη από τη δίμηνη παραμονής της στο ίδρυμα φιλοτέχνησε τότε μια σειρά εξήντα περίπου σχεδίων ("Friedrichsberger Kopfe") με προσωπογραφίες των συνασθενών της και σκηνές από την καθημερινή τους ζωή, σχέδια τα οποία εξέθεσε με επιτυχία την ίδια χρονιά εισπράττοντας κολακευτικές κριτικές.[2]
Μετά την έξοδό της από την ψυχιατρική κλινική άρχισε να συχνάζει στις "κακόφημες" γειτονιές του Αμβούργου συναναστρεφόμενη λαϊκούς ανθρώπους, πότες και ιερόδουλες, φιλοτεχνώντας τα πορτραίτα τους και σκηνές από τους χώρους συνάντησής τους. Ζωγράφισε επίσης πολλές αυτοπροσωπογραφίες της υιοθετώντας χαρακτηριστικά αυτών των ανθρώπων και ταυτιζόμενη με τη μοίρα τους, όπως μπορούμε να δούμε στην "Πότρια αψεντιού" (1931) και στη "Λίσσυ" (1931), το πιο γνωστό ίσως έργο της, μια αυτοπροσωπογραφία της σε στυλ εκδιδόμενης λαϊκής γυναίκας.
Σε κάποια άλλα έργα τής ίδιας περιόδου αποτυπώνεται έκδηλα ο φόβος μιας επικείμενης νέας υποτροπής, η ανησυχητική διαίσθηση μιας επερχόμενης ψυχικής αποδιοργάνωσης: Στην "Αυτοπροσωπογραφία με σκιά" (1931) μια αδιόρατη, σκοτεινή, με χαρακτηριστικά νεκροκεφαλής ανδρική φιγούρα ξεπροβάλλει μέσα από την μελαχρινή της κόμη[3], ενώ στην "Επίθεση" (έργο επίσης του 1931) ένα υβριδικό απειλητικό πλάσμα με πόδια τράγου και φόντο το κόκκινο χρώμα του αίματος ελλοχεύει έτοιμο να επιτεθεί σε ένα περιπλεγμένο, σχεδόν συγχωνευμένο ζευγάρι με παραμορφωμένα δυσανάλογα άκρα.
Συναισθηματικά απομονωμένη, με την αγωνία της να αυξάνεται συνεχώς, χωρίς χρήματα και στέγη, η Ελφρίντε επέστρεψε το 1931 στη Δρέσδη αναζητώντας καταφύγιο στο σπίτι των γονιών της. Όμως ο πατέρας της, μη μπορώντας να αποδεχθεί και να χειριστεί συναισθηματικά την ψυχολογική της κατάσταση -και ίσως και για λόγους οικονομικούς- ζήτησε λίγους μήνες αργότερα τον αναγκαστικό εγκλεισμό της σε ψυχιατρικό ίδρυμα. Και έτσι, το 1932, η Ελφίντε κλείστηκε με τη διάγνωση της "σχιζοφρένειας" στο ψυχιατρείο του Άρνσντορφ (Arnsdorf), όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατό της.
Στο άσυλο συνέχισε για κάποιο διάστημα να ζωγραφίζει, όπως είχε κάνει μερικά χρόνια νωρίτερα και στην ψυχιατρική κλινική του Αμβούργου. Όταν όμως το 1933 την εξουσία κατέλαβαν οι εθνικοσοσιαλιστές, η μοίρα των εγκλείστων πασχόντων άλλαξε ριζικά. Το 1935 η Ελφρίντε χαρακτηρίστηκε από τους ναζιστές ψυχιάτρους του ιδρύματος "ανίατη" (γεγονός που έσπευσε να εκμεταλλευτεί ο πρώην σύζυγός της για να ζητήσει και να λάβει και επίσημα διαζύγιο) και υποβλήθηκε σε αναγκαστική στείρωση, παρά τις έντονες και απεγνωσμένες διαμαρτυρίες της: "Η ασθενής ήταν ασυνάρτητη", σημείωσε απλώς ο ψυχίατρος στον φάκελό της.[4]
Με τη βάναυση βία και την ταπείνωση που υπέστη έχασε πλέον οριστικά κάθε διάθεση και ικανότητα δημιουργίας. Το 1937 η τέχνη της χαρακτηρίστηκε από τους ναζί "εκφυλισμένη" -όπως και η τέχνη των άλλων εξπρεσιονιστών και όλης της σύγχρονης πρωτοπορίας. Πολλά έργα της κατασχέθηκαν και αρκετά καταστράφηκαν. Το καλοκαίρι του 1940 (σε ηλικία 41 χρονών) οδηγήθηκε στο ψυχιατρείο του Ζόνενσταϊν (στην Πίρνα, πόλη κοντά στη Δρέσδη) και εκτελέστηκε μαζί με άλλους πάσχοντες ως "άτομο που δεν αξίζει να ζει" (ο αποτρόπαιος χαρακτηρισμός δινόταν από τους ναζιστές ψυχιάτρους) σε θάλαμο αερίων που είχε στηθεί εκεί γι' αυτόν τον σκοπό. [5]
Το έργο της Elfriede Lohse-Wächtler ξεχάσθηκε για αρκετά χρόνια για να αποκαλυφθεί ξανά τη δεκαετία του 1990 όταν πρώτα στο Αμβούργο και μετά στη Δρέσδη οργανώθηκαν αναδρομικές εκθέσεις της. Σήμερα έργα της (αστικά τοπία, αυτοπροσωπογραφίες, πορτραίτα λαϊκών ή περιθωριακών ανθρώπων) βρίσκονται σε πολλές ιδιωτικές συλλογές και μουσεία, και πολλοί κριτικοί δεν διστάζουν να την κατατάξουν, παρά τη σύντομη καλλιτεχνική της ζωή που δεν πρόλαβε να ξεπεράσει τη δεκαετία, ισάξια του Όττο Ντιξ και των άλλων εξπρεσιονιστών φίλων της.[6]
1. Gerrit Hohendorf, "Η ευθανασία στην περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού. Η ιατρική εξόντωση ιδρυματοποιημένων ασθενών". Στο συλλογικό τόμο: "Αιτία θανάτου: Ευθανασία. Συλλογή Prinzhorn", εκδ. Ίνδικτος, 2011.
2. "Friedrichsberger Kopfe" [Πορτραίτα από το Φρίντρικσμπεργκ]. de.wikipedia.org
3. Thomas Röske, "Expressionism and Insanity" [εξπρεσιονισμός και τρέλλα], Raw Vision Magazine, #45 (2003).
4. Jürgen Schreiber, Richter peintre d'Allemagne - Le drame d'une famille, p.83, édit. Les presses du réel, 2013.
5. Η πατρότητα της ιδέας της εξόντωσης των ψυχικά πασχόντων και των διανοητικά καθυστερημένων δεν ανήκε στους εθνικοσοσιαλιστές. Για παράδειγμα, σε κείμενο του 1920 ("Δια νόμου εξόντωση της άχρηστης ζωής") που είχαν γράψει από κοινού "ο διακεκριμένος νομικός Καρλ Μπίντινγκ και ο ψυχίατρος Άλφρεντ Χόχε", διαβάζουμε: "Θα έρθει ίσως μια μέρα που θα γίνει αποδεκτή η άποψη, πως η εξόντωση ανθρώπων πνευματικώς νεκρών δεν συνιστά έγκλημα, δεν συνιστά μια ενέργεια ανήθικη, δεν συνιστά μια ενστικτώδη κτηνώδη πράξη, αλλά πράξη επιτρεπτή, όσο και επωφελή."[*] Ανάλογες "φιλάνθρωπες" απόψεις είχαν διατυπωθεί κατά το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα και σε άλλες χώρες της Δύσης, ενώ η αναγκαστική στείρωση ψυχασθενών γυναικών εφαρμοζόταν λίγο ή πολύ παντού μέχρι και σχετικά πρόσφατα.
* Gerrit Hohendorf, ό.π.
6. Βιογραφικές πηγές:
• Encyclopædia Britannica, "Elfriede Lohse-Wachtler- Biography". britannica.com
• Sibylle Duda, "Elfriede Lohse-Wachtler". fembio.org
• Deutsche Bank - ArtMag, " The Dresden woman painter Elfriede Lohse-Wächtler (1899–1940)". db-art.info
 |
| "Θέα στο λιμάνι", 1929 Elfriede Lohse-Wächtler |
Η Ελφρίντε Λόζε-Βέχτλερ γεννήθηκε σε μια μεσοαστική οικογένεια της Δρέσδης τον Δεκέμβριο του 1899. Σπούδασε σε σχολή εφηρμοσμένων τεχνών γραφιστική και σχέδιο μόδας, παρακολουθώντας παράλληλα -και παρά τις αντιρρήσεις των γονέων της- μαθήματα σχεδίου και ζωγραφικής στην Σχολή Καλών Τεχνών της Δρέσδης (στο εργαστήρι του Όττο Γκούσμαν). Το 1917 συνδέθηκε με τον κατά δύο χρόνια μεγαλύτερό της ζωγράφο Κόνραντ Φηλιξμύλλερ (Conrad Felixmüller, 1897-1977), ο οποίος έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας το 1918 και ίδρυσε μαζί με τον φίλο του Όττο Ντιξ (το 1919) την εξπρεσιονιστική ομάδα της Δρέσδης ("Gruppe 1919").
 |
| Elfriede Lohse-Wächtler αυτοπροσωπογραφία, 1927 |
Το 1921 παντρεύτηκε τον σχετικά άσημο και χωρίς χρήματα τραγουδιστή χορωδίας Κουρτ Λόζε (Kurt Lohse), τον οποίο είχε γνωρίσει μέσω του Όττο Ντιξ, και το 1925 το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στο Αμβούργο, όταν στον Κούρτ προσφέρθηκε δουλειά σε χορωδία της πόλης. Λίγους μήνες μετά ο Κούρτ απέκτησε ερωμένη και ο γάμος τους διαλύθηκε χωρίς να πάρουν διαζύγιο.
Η Ελφρίντε παρέμεινε στο Αμβούργο. Παρά τα οικονομικά και συναισθηματικά προβλήματα που ακολούθησαν το χωρισμό της κατόρθωσε να δημιουργήσει μέσα στην επόμενη πενταετία έναν σημαντικό αριθμό αναγνωρίσιμων έργων. Το 1928 συμμετείχε μάλιστα σε εκθέσεις της "Νέας Αντικειμενικότητας", του μετα-εξπρεσιονιστικού κινήματος στο οποίο συμμετείχαν και πολλοί φίλοι της από την πρώην εξπρεσιονιστική ομάδα της Δρέσδης.
 |
| "Friedrichsberger Köpfe", 1929 Πορτραίτα ψυχασθενών |
Ωστόσο, η ψυχολογική της κατάσταση παρέμενε ασταθής και το 1929 χρειάστηκε να νοσηλευτεί σε ψυχιατρική κλινική (στο Friedrichsberg του Αμβούργου). Επωφελούμενη από τη δίμηνη παραμονής της στο ίδρυμα φιλοτέχνησε τότε μια σειρά εξήντα περίπου σχεδίων ("Friedrichsberger Kopfe") με προσωπογραφίες των συνασθενών της και σκηνές από την καθημερινή τους ζωή, σχέδια τα οποία εξέθεσε με επιτυχία την ίδια χρονιά εισπράττοντας κολακευτικές κριτικές.[2]
|
|
Μετά την έξοδό της από την ψυχιατρική κλινική άρχισε να συχνάζει στις "κακόφημες" γειτονιές του Αμβούργου συναναστρεφόμενη λαϊκούς ανθρώπους, πότες και ιερόδουλες, φιλοτεχνώντας τα πορτραίτα τους και σκηνές από τους χώρους συνάντησής τους. Ζωγράφισε επίσης πολλές αυτοπροσωπογραφίες της υιοθετώντας χαρακτηριστικά αυτών των ανθρώπων και ταυτιζόμενη με τη μοίρα τους, όπως μπορούμε να δούμε στην "Πότρια αψεντιού" (1931) και στη "Λίσσυ" (1931), το πιο γνωστό ίσως έργο της, μια αυτοπροσωπογραφία της σε στυλ εκδιδόμενης λαϊκής γυναίκας.
|
|
Σε κάποια άλλα έργα τής ίδιας περιόδου αποτυπώνεται έκδηλα ο φόβος μιας επικείμενης νέας υποτροπής, η ανησυχητική διαίσθηση μιας επερχόμενης ψυχικής αποδιοργάνωσης: Στην "Αυτοπροσωπογραφία με σκιά" (1931) μια αδιόρατη, σκοτεινή, με χαρακτηριστικά νεκροκεφαλής ανδρική φιγούρα ξεπροβάλλει μέσα από την μελαχρινή της κόμη[3], ενώ στην "Επίθεση" (έργο επίσης του 1931) ένα υβριδικό απειλητικό πλάσμα με πόδια τράγου και φόντο το κόκκινο χρώμα του αίματος ελλοχεύει έτοιμο να επιτεθεί σε ένα περιπλεγμένο, σχεδόν συγχωνευμένο ζευγάρι με παραμορφωμένα δυσανάλογα άκρα.
Συναισθηματικά απομονωμένη, με την αγωνία της να αυξάνεται συνεχώς, χωρίς χρήματα και στέγη, η Ελφρίντε επέστρεψε το 1931 στη Δρέσδη αναζητώντας καταφύγιο στο σπίτι των γονιών της. Όμως ο πατέρας της, μη μπορώντας να αποδεχθεί και να χειριστεί συναισθηματικά την ψυχολογική της κατάσταση -και ίσως και για λόγους οικονομικούς- ζήτησε λίγους μήνες αργότερα τον αναγκαστικό εγκλεισμό της σε ψυχιατρικό ίδρυμα. Και έτσι, το 1932, η Ελφίντε κλείστηκε με τη διάγνωση της "σχιζοφρένειας" στο ψυχιατρείο του Άρνσντορφ (Arnsdorf), όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατό της.
|
|
Στο άσυλο συνέχισε για κάποιο διάστημα να ζωγραφίζει, όπως είχε κάνει μερικά χρόνια νωρίτερα και στην ψυχιατρική κλινική του Αμβούργου. Όταν όμως το 1933 την εξουσία κατέλαβαν οι εθνικοσοσιαλιστές, η μοίρα των εγκλείστων πασχόντων άλλαξε ριζικά. Το 1935 η Ελφρίντε χαρακτηρίστηκε από τους ναζιστές ψυχιάτρους του ιδρύματος "ανίατη" (γεγονός που έσπευσε να εκμεταλλευτεί ο πρώην σύζυγός της για να ζητήσει και να λάβει και επίσημα διαζύγιο) και υποβλήθηκε σε αναγκαστική στείρωση, παρά τις έντονες και απεγνωσμένες διαμαρτυρίες της: "Η ασθενής ήταν ασυνάρτητη", σημείωσε απλώς ο ψυχίατρος στον φάκελό της.[4]
Με τη βάναυση βία και την ταπείνωση που υπέστη έχασε πλέον οριστικά κάθε διάθεση και ικανότητα δημιουργίας. Το 1937 η τέχνη της χαρακτηρίστηκε από τους ναζί "εκφυλισμένη" -όπως και η τέχνη των άλλων εξπρεσιονιστών και όλης της σύγχρονης πρωτοπορίας. Πολλά έργα της κατασχέθηκαν και αρκετά καταστράφηκαν. Το καλοκαίρι του 1940 (σε ηλικία 41 χρονών) οδηγήθηκε στο ψυχιατρείο του Ζόνενσταϊν (στην Πίρνα, πόλη κοντά στη Δρέσδη) και εκτελέστηκε μαζί με άλλους πάσχοντες ως "άτομο που δεν αξίζει να ζει" (ο αποτρόπαιος χαρακτηρισμός δινόταν από τους ναζιστές ψυχιάτρους) σε θάλαμο αερίων που είχε στηθεί εκεί γι' αυτόν τον σκοπό. [5]
|
|
Το έργο της Elfriede Lohse-Wächtler ξεχάσθηκε για αρκετά χρόνια για να αποκαλυφθεί ξανά τη δεκαετία του 1990 όταν πρώτα στο Αμβούργο και μετά στη Δρέσδη οργανώθηκαν αναδρομικές εκθέσεις της. Σήμερα έργα της (αστικά τοπία, αυτοπροσωπογραφίες, πορτραίτα λαϊκών ή περιθωριακών ανθρώπων) βρίσκονται σε πολλές ιδιωτικές συλλογές και μουσεία, και πολλοί κριτικοί δεν διστάζουν να την κατατάξουν, παρά τη σύντομη καλλιτεχνική της ζωή που δεν πρόλαβε να ξεπεράσει τη δεκαετία, ισάξια του Όττο Ντιξ και των άλλων εξπρεσιονιστών φίλων της.[6]
Μπελόπουλος Χρήστος
Σημειώσεις
1. Gerrit Hohendorf, "Η ευθανασία στην περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού. Η ιατρική εξόντωση ιδρυματοποιημένων ασθενών". Στο συλλογικό τόμο: "Αιτία θανάτου: Ευθανασία. Συλλογή Prinzhorn", εκδ. Ίνδικτος, 2011.
2. "Friedrichsberger Kopfe" [Πορτραίτα από το Φρίντρικσμπεργκ]. de.wikipedia.org
3. Thomas Röske, "Expressionism and Insanity" [εξπρεσιονισμός και τρέλλα], Raw Vision Magazine, #45 (2003).
4. Jürgen Schreiber, Richter peintre d'Allemagne - Le drame d'une famille, p.83, édit. Les presses du réel, 2013.
5. Η πατρότητα της ιδέας της εξόντωσης των ψυχικά πασχόντων και των διανοητικά καθυστερημένων δεν ανήκε στους εθνικοσοσιαλιστές. Για παράδειγμα, σε κείμενο του 1920 ("Δια νόμου εξόντωση της άχρηστης ζωής") που είχαν γράψει από κοινού "ο διακεκριμένος νομικός Καρλ Μπίντινγκ και ο ψυχίατρος Άλφρεντ Χόχε", διαβάζουμε: "Θα έρθει ίσως μια μέρα που θα γίνει αποδεκτή η άποψη, πως η εξόντωση ανθρώπων πνευματικώς νεκρών δεν συνιστά έγκλημα, δεν συνιστά μια ενέργεια ανήθικη, δεν συνιστά μια ενστικτώδη κτηνώδη πράξη, αλλά πράξη επιτρεπτή, όσο και επωφελή."[*] Ανάλογες "φιλάνθρωπες" απόψεις είχαν διατυπωθεί κατά το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα και σε άλλες χώρες της Δύσης, ενώ η αναγκαστική στείρωση ψυχασθενών γυναικών εφαρμοζόταν λίγο ή πολύ παντού μέχρι και σχετικά πρόσφατα.
* Gerrit Hohendorf, ό.π.
6. Βιογραφικές πηγές:
• Encyclopædia Britannica, "Elfriede Lohse-Wachtler- Biography". britannica.com
• Sibylle Duda, "Elfriede Lohse-Wachtler". fembio.org
• Deutsche Bank - ArtMag, " The Dresden woman painter Elfriede Lohse-Wächtler (1899–1940)". db-art.info
Καλησπέρα.Εξαιρετικό το άρθρο σας για τη σπουδαία αυτή καλλιτέχνιδα,την Ελφρίντε Βέχτλερ.Η εξιστόρηση της ζωής της μας δίνει μια πανοραμική εικόνα, απ' τη μια των κοινωνικών αγώνων που πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια της "φιλελεύθερης" Δημοκρατίας της Βαιμάρης,κι απ' την άλλη της εξαθλίωσης που βίωναν οι μάζες στα χρόνια πριν την έλευση της ναζιστικής λαίλαπας.Η Βέχτλερ,προσπάθησε να αποδώσει με την τέχνη της την τεράστια σύγκρουση ανάμεσα στην ελπίδα για μια άλλη κοινωνία και τις σκοτεινές δυνάμεις του μίσους που τελικά κατάπιαν τη Γερμανία και αυτήν την ίδια λίγο αργότερα.
ΑπάντησηΔιαγραφή