Επιλεγμένα αποσπάσματα σε ελεύθερη απόδοση από τη μακροσκελή
συνέντευξη "εφ' όλης της ύλης" που παραχώρησε το 1973 ο Ρόναλντ Λαινγκ
στη Γαλλίδα δημοσιογράφο Elisabeth Antébi και στο περιοδικό Express.
Τίτλος πρωτοτύπου: "Qui est Fou? Interview avec Ronald Laing" [1]
συνέντευξη "εφ' όλης της ύλης" που παραχώρησε το 1973 ο Ρόναλντ Λαινγκ
στη Γαλλίδα δημοσιογράφο Elisabeth Antébi και στο περιοδικό Express.
Τίτλος πρωτοτύπου: "Qui est Fou? Interview avec Ronald Laing" [1]
Μετάφραση / μεταγραφή: Χρήστος Μπελόπουλος
• • • • •
Μετά το κλείσιμο του Κίνγκσλεϋ Χωλ οι δρόμοι τους χώρισαν. Οι θέσεις του Ντέιβιντ Κούπερ πολιτικοποιήθηκαν και ριζοσπαστικοποιήθηκαν ακόμη περισσότερο και το 1972 σταμάτησε οριστικά κάθε επαγγελματική ψυχιατρική δραστηριότητα μη πιστεύοντας πλέον ότι είναι δυνατή οποιαδήποτε ουσιαστική αλλαγή τού συνυφασμένου με την καπιταλιστική κοινωνία ψυχιατρικού συστήματος. (Βλέπε: "Δεν υπάρχουν προσωπικά προβλήματα, όλα τα προβλήματα είναι πολιτικά") Από τη μεριά του ο Ρόναλντ Λαινγκ (ο οποίος δεν είχε αποδεχθεί ποτέ τον όρο "αντιψυχιατρική" -όρο που είχε επινοήσει ο Κούπερ- και μέχρι το τέλος της ζωής του προτιμούσε να δηλώνει απλά "ψυχίατρος") στράφηκε προς τις ανατολικές φιλοσοφίες, τον διαλογισμό και τις "εναλλακτικές" ψυχοθεραπείες (rebirthing).
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για την εποχή της αντιψυχιατρικής, τις αρχές της θεραπευτικής κοινότητας, την ψύχωση και την ψυχανάλυση, αλλά και για τη σχέση του με την "Ανατολή", τα ναρκωτικά, την πολιτική και την οικολογία (αποδομώντας συνειδητά την εικόνα που κάποιοι θαυμαστές του είχαν πλάσει για αυτόν). Άλλωστε, ο Λαινγκ την εποχή εκείνη είχε γίνει ένα είδος "γκουρού" όχι μόνο για τους ακτιβιστές των αντι-ψυχιατρικών κινημάτων, αλλά και για τα κινήματα της αντικουλτούρας, της χειραφέτησης και της Νέας Αριστεράς. Εν κατακλείδι, μια "εφ' όλης της ύλης" ιστορικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη.
Ενότητες της συνέντευξης:
Περί αντιψυχιατρικής - Η σχιζοφρενογόνος οικογένεια - Ο εγκλεισμός: ένα αντιθεραπευτικό μέτρο - Η θεραπευτική κοινότητα του Kingsley Hall - Περί "επικινδυνότητας" των ψυχασθενών - Εναλλακτική ιατρική - Ψυχεδελική εμπειρία και ψύχωση - Περί πολιτικής στράτευσης - Ψυχανάλυση και ψύχωση - Οι φιλοσοφίες της Ανατολής - Περί οικολογίας - Το δικαίωμα στην αυτοκτονία - Τέχνη και τρέλλα• • • • •
Τί είναι αντιψυχιατρική
Elisabeth Antébi (E.A.): Εδώ και πολύ καιρό θεωρείστε ο βασικός εκπρόσωπος, "ο πάπας", της αντιψυχιατρικής. Ποια γνώμη έχετε γι' αυτό;
Ronald Laing (R.L.): Εγώ δεν έχω χρησιμοποιήσει ποτέ αυτήν την έκφραση. Ποτέ! Τη λέξη "αντιψυχιατρική" την επινόησε ο φίλος και συνάδελφός μου Νταίηβιντ Κούπερ, και έκτοτε αυτή καθιερώθηκε. Πίστευε ότι με αυτόν τον τρόπο ταρακουνούσε τον εφησυχασμό του ψυχιατρικού επαγγέλματος. Λειτουργώντας σαν σύνθημα η "αντιψυχιατρική" θα μπορούσε να συμβάλλει, πάντα κατά τον Κούπερ, στην ανάδυση μιας καινούργιας διαφορετικής κατάστασης. Προσωπικά, και παρόλα όσα λέγονται για μένα, δεν ταυτίστηκα ποτέ ούτε με την παραδοσιακή ψυχιατρική αλλά ούτε και με τους αντιψυχίατρους, αν και όπως είναι φυσικό αισθάνομαι εγγύτερα σ' αυτούς.
E.A.: Μπορείτε να μας πείτε τί ακριβώς εννοούμε με τον όρο αντιψυχιατρική;
R.L.: Ένα ευρύτερο πρόγραμμα: Να γκρεμίσουμε τους τοίχους του ασύλου, να αγωνιστούμε ενάντια στη απάνθρωπη απομόνωση του ασθενούς, να αναπτύξουμε τον [κατά την παραδοσιακή ψυχιατρική] δήθεν αδύνατο διάλογο με τον σχιζοφρενή, να τον αφήσουμε να ταξιδέψει μέσα στο παραλήρημά του (με κίνδυνο να χαθεί ή να επανέλθει θεραπευθείς), να αρνηθούμε τις καταπιεστικές και εφήμερες λύσεις (ηρεμιστικά, ηλεκτροσόκ κ.τ.λ.). Να βοηθήσουμε επίσης τους ανθρώπους να καταλάβουν ότι η κοινωνία αποκαλεί "τρελό" όποιον επιλέγει να ακολουθήσει δρόμους διαφορετικούς από αυτούς που η ίδια αναγνωρίζει και αποδέχεται. Αρχίσαμε να μιλάμε για "αντιψυχιατρική" στη δεκαετία του '60 για να χαρακτηρίσουμε τη δουλειά που κάναμε προς αυτήν την κατεύθυνση με τον Aaron Esterson, τον David Cooper και μερικούς άλλους ψυχιάτρους.
E.A.: Φαίνεται πάντως ότι το πρόγραμμα αυτό, όπως το περιγράψατε μόλις τώρα, συνοψίζει πολύ καλά το περιεχόμενο των βιβλίων σας "Ο διχασμένος εαυτός"[3] και "Ο εαυτός και οι άλλοι"[4]. Γιατί λοιπόν αρνείστε το όρο "αντιψυχιατρική";
R.L.: "Αντιψυχιατρική", "αντιθέατρο", "αντικουλτούρα", σε όλους αυτούς τους όρους υπάρχει διάθεση μιας πρόκλησης. Προσωπικά δεν θα ήθελα να προσδώσω αξία στις θέσεις της παραδοσιακής ψυχιατρικής υιοθετώντας μια "αντι-θέση". Ο πολεμικός όρος "αντιψυχιατρική" μπορεί ίσως να ενεργοποιεί πολλούς ανθρώπους, αλλά περιορίζει το πρόβλημα και κάνει να φαίνονται οι θέσεις που υιοθετούμε ως εξαρτώμενες από ένα συγκεκριμένο ψυχιατρικό παρελθόν: εγκαθιστούμε έτσι, ακόμη και αν αντιτιθέμεθα σ' αυτήν, μια σχέση συγγένειας με την παραδοσιακή ψυχιατρική.
Οικογένεια και Ψύχωση
E.A.: Γίνατε διάσημος επίσης καταγγέλλοντας την οικογένεια ως έναν καταπιεστικό μηχανισμό της σύγχρονης κοινωνίας. Λένε μάλιστα ότι ο σκηνοθέτης Κένεθ Λόουτς εμπνεύσθηκε από τις ιδέες σας όταν γύριζε την "Οικογενειακή ζωή"[5]. Πρόκειται και πάλι για μια ακόμη απλοποίηση των ιδεών σας;
R.L.: Κατ' αρχάς δεν καταφέρθηκα ενάντια στην οικογένεια. Δεν είπα ποτέ ότι είναι ένας απαίσιος κοινωνικός θεσμός. Κατήγγειλα τις κοινωνικές εκείνες διαδικασίες που μεταδίδονται μέσω του οικογενειακού συστήματος. Έχετε ένα παράδειγμα στις ένδεκα περιπτώσεις νεαρών σχιζοφρενών που μελετήσαμε με τον Aaron Esterson και παρουσιάσαμε σε ένα βιβλίο δημοσιευμένο το 1963.[6] Στο βιβλίο παραθέτουμε τους διαλόγους που είχαμε όχι μόνο με τους ίδιους τους ασθενείς, αλλά και με τα μέλη της οικογένειάς τους: πατέρα, μητέρα, θείους, θείες, αδελφές, αδελφούς, γιαγιάδες και παππούδες. Με όλα δηλαδή τα κοντινά συγγενικά τους πρόσωπα που κάποια στιγμή φαίνεται να έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους.
Πρόσωπα που κατανέμονται σε βάθος τριών γενιών, και αυτό επειδή συχνά βλέπουμε να αναπαράγονται τα ίδια σενάρια από γενιά σε γενιά. Κολλάνε, για παράδειγμα, σε ένα μικρό αγόρι την εικόνα του παππού που πέθανε όταν αυτό γεννιόταν, του δίνουν το όνομα τού θανόντος και το καθιστούν τρόπον τινά "ζωντανό πορτραίτο" του. Όταν το παιδί παύει πλέον να ανταποκρίνεται στην εικόνα που η οικογένεια έχει προσχηματίσει γι' αυτό, αρχίζουν να το βρίσκουν παράξενο, αλλόκοτο. Το παιδί για να ξεφύγει από τη συλλογική οικογενειακή φαντασίωση καταφεύγει στο εξωπραγματικό και στο φανταστικό. Γίνεται δηλαδή "σχιζοφρενής". Ή, για να δώσουμε ένα άλλο παράδειγμα, μια μητέρα που βλέπει την μέχρι πρότινος υπάκουη δεκατετράχρονη κόρη της να γίνεται αυθάδης και αναιδής, αρχίζει να τη θεωρεί τρελή. Αλλά, η στάση της μητέρας αυτής ίσως είναι η αντανάκλαση, η επανάληψη ενός σεναρίου που παίχτηκε με τη δική της μητέρα είκοσι ή τριάντα χρόνια πρωτύτερα και στο οποίο η ίδια είχε τότε τον ρόλο που κρατά σήμερα η δική της κόρη.
Αυτές οι διαδικασίες καταλήγουν σε "κόμβους", σε αδιέξοδα, σε μπλοκαρίσματα. Κάποιοι φοβούνται να τα αντιμετωπίσουν, δεν έχουν τη δύναμη να τα ξεπεράσουν και τα ανέχονται. Κάποιοι άλλοι όμως αρνούνται να τα βιώσουν. Δυο αντίθετες συμπεριφορές που εμφανίζονται συχνά μέσα στην ίδια οικογένεια: αν δεν βρεθεί τότε κάποια ευελιξία, ένας συμβιβασμός ανάμεσα στα μέλη, ένα modus vivendi, θα υπάρξει σίγουρα ένας χαμένος που θα προσπαθήσει, ίσως, να ξεφύγει από τον ιστό της αράχνης μέσα στον οποίο αισθάνεται πως έχει πιαστεί υιοθετώντας μια σχιζοφρενική στάση, αρνούμενος δηλαδή την πραγματικότητα, αποκοπτόμενος από αυτήν. Αυτό είναι όλο που ήθελα να πω, και είναι ο καιρός να το συνειδητοποιήσουμε. Ποτέ όμως δεν θέλησα να στρέψω τα παιδιά ενάντια στους γονείς τους, ποτέ δεν έγραψα ότι τα πρώτα είναι οι καλοί της ιστορίας, και οι δεύτεροι οι κακοί.
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια, για πρώτη φορά στην ιστορία της Δύσης, η οικογένεια έχει διασπαστεί, έχει κατακερματιστεί. […] Εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα έχοντας εγκαταλείψει τους παλιούς οικογενειακούς δεσμούς ζουν στις μεγάλες πόλεις, χωρίς ρίζες, σε μικρές και απομονωμένες οικογενειακές μονάδες. Μέσα σε τρεις ή τέσσερις γενιές έγιναν φανταστικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα. Οι συνέπειες για την οικογένεια, για τον κοινωνικό θεσμό της οικογένειας, ήταν πολύ μεγάλες. Η επιτυχία ταινιών ή τηλεοπτικών σειρών όπως "Ο θρύλος των Φορσάιτ" [La Saga des Forsythe], "Οι Τιμπώ" [Les Thibault] ή "Οι Μπουσαρντέλ" [Les Boussardel] δείχνουν τη νοσταλγική αναζήτηση των παλιών οικογενειακών αξιών που χάνονται. Δεν νομίζω πως υπάρχει τρόπος στο άμεσο μέλλον να γυρίσουμε πίσω στην παραδοσιακή οικογένεια, να ενώσουμε ξανά τα κομμάτια της οικογένειας. Σήμερα, όποιος θέλει να κάνει παιδιά οφείλει να αντιληφθεί ότι ζούμε σε μια μεταβατική εποχή και να προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί όσο γίνεται καλύτερα την ευελιξία και τις δυνατότητες της σύγχρονης "πλουραλιστικής" αλλά και αντιφατικής κοινωνίας μας, υιοθετώντας μέσα σε αυτές τις συνθήκες έναν τρόπο ζωής όσον το δυνατόν λιγότερο δυσάρεστο.
• • • • •
Η ψύχωση και η αντιθεραπευτική πρακτική του εγκλεισμού
E.A.: Κατά τη διάρκεια της θεραπείας ενός ασθενούς, δίνετε μεγάλη σημασία στο οικογενειακό του πλαίσιο, και η στάση σας αυτή άλλαξε την εικόνα της ψύχωσης. Αυτό είναι το μόνο που σας χωρίζει από την παραδοσιακή ψυχιατρική;
R.L.: Όχι, διότι η παραδοσιακή ψυχιατρική έχει πάντοτε την τάση να υποστηρίζει ότι η ασθένεια θα εξελιχθεί ύπουλα και αναπόφευκτα, θα επιδεινωθεί, και ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο εκτός από το να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε κάπως την κατάσταση του ασθενούς, να ανακουφίσουμε ορισμένα συμπτώματα με τη βοήθεια για παράδειγμα ηρεμιστικών. Η παραδοσιακή ψυχιατρική δεν αντιμετωπίζει ποτέ τις αιτίες της ασθένειας.
Έχει δημιουργηθεί άλλωστε, ως προς εμένα, μια σημαντική παρεξήγηση. Η στάση μου δεν προέρχεται από κάποιο είδος αρρωστημένου ρομαντισμού. Ποτέ δεν ενθάρρυνα κανέναν να γίνει ψυχωτικός. Δεν είπα ποτέ, περιγράφοντας (όσο πιο πιστά μπορούσα) την ψυχωτική εμπειρία, ότι είναι κήπος με τριαντάφυλλα. [Αντιθέτως], η ψύχωση είναι ένας κόσμος τρομακτικός, ένας κόσμος φόβου, σύγχυσης, φρίκης, και απελπισίας. Δεν έψαλλα ποτέ με μαγεμένο αυλό: "Προσέλθετε στον ευτυχισμένο κόσμο της τρέλας, στο μονοπάτι της απελευθέρωσης. Γίνεται τρελοί και θα ξαναγεννηθείτε ανανεωμένοι". Δεν είπα ποτέ στους ανθρώπους να καλλιεργήσουν την τρέλα τους. Αλλά είπα: όταν και αν αυτή επέλθει, αν ένα πλάσμα παγιδευτεί μέσα στην τρέλα, η κοινωνία τότε, και για το δικό της καλό, οφείλει να αναζητήσει έναν κατάλληλο τόπο φιλοξενίας και φροντίδας -και ότι, τις περισσότερες φορές, ο πλέον ακατάλληλος τόπος γι' αυτό είναι το ίδιο το ψυχιατρικό νοσοκομείο.
E.A.: Γιατί;
R.L.: Γιατί αν ήμουν τρελός ή κόντευα να γίνω, αυτός ο τόπος της απομόνωσης και του συνεχούς καταναγκασμού θα με αποτέλειωνε οριστικά.
E.A.: Υπάρχουν όμως και άνθρωποι που ζητάν από μόνοι τους ιατρική βοήθεια…
R.L.: Ναι, σίγουρα κάποιοι άνθρωποι αισθάνονται προστατευμένοι μέσα στους τοίχους του ασύλου, με έναν φύλακα-νοσοκόμο, ένα γιατρό, και τους νοσηλευτές ολόγυρά τους. Πολύ καλά, αυτούς ας τους νοσηλεύσουν! Αλλά η μεγάλη πλειοψηφία δεν βρίσκεται σε αυτήν την κατηγορία!
Η κυρία Μπαζάλια, η γυναίκα του ψυχιάτρου που πραγματοποίησε ένα αντιθεσμικό πείραμα στην Ιταλία, σε ένα ίδρυμα όπου οι ασθενείς περιθάλπονταν με τη θέλησή τους και μπορούσαν να μπαινοβγαίνουν ελεύθερα στο νοσοκομείο, μου διηγήθηκε κάποτε μια ιστορία που μου έκανε μεγάλη εντύπωση: Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, δυο ασθενείς έγκλειστοι σε ένα ψυχιατρικό άσυλο που το προσωπικό αναγκάστηκε να εκκενώσει εξαιτίας των βομβαρδισμών, βρέθηκαν κατά κάποιο τρόπο ελεύθεροι λόγω του πόλεμου. Έζησαν έκτοτε σε ένα χωριό, χωρίς κανείς να ξέρει ποιοι ήταν, και απέδειξαν σε όλους την καλή τους ψυχική υγεία, μη χάνοντας ποτέ την ψυχραιμία τους, ακόμη και στις χειρότερες στιγμές. Ήρθε όμως ξανά κάποια μέρα η ειρήνη, και τότε τους μάζεψαν πάλι και τους έκλεισαν ξανά στο ψυχιατρείο. Γιατί; Το βρίσκεται σωστό εσείς να ξανακλείσουν μέσα αυτούς τους ανθρώπους μόνο και μόνο επειδή κάποια μέρα στο παρελθόν δηλωθήκαν ως τρελοί, ενώ εν τω μεταξύ είχαν αποδείξει σε όλους ότι, ακόμη και αν κάποτε ήταν, δεν ήταν πια;
Τα ψυχιατρικά άσυλα δημιουργήθηκαν για να περιορίζονται βίαια σε αυτά όσοι προκαλούν φόβο με τις ιδέες τους, μόνο και μόνο επειδή δεν είναι όπως οι άλλοι. Αρνούμενοι να δεχτούμε τη διαφορετικότητα, την κατατάσσουμε στην τρέλα. Ο εγκλεισμός στα ψυχιατρεία των συγγραφέων που διαφωνούν με το σοβιετικό καθεστώς αποτελεί τη λογική κατάληξη ενός τέτοιου συστήματος.
• • • • •
Η θεραπευτική κοινότητα στο Kingsley Hall
E.A.: Είναι γι' αυτόν τον λόγο που δημιουργήσατε μια θεραπευτική κοινότητα χωρίς ιεραρχίες και εξαναγκασμούς στο Κίνγκσλεϋ Χωλ (Kingsley Hall);
R.L.: Αναρωτιόμασταν τότε πως θα μπορούσε να βρει κανείς ένα ασφαλές καταφύγιο σε μια μεγάλη πόλη σαν το Λονδίνο. Ένα πνευματικό και ψυχικό ησυχαστήριο στο οποίο θα μπορούσε να προσφύγει και από το οποίο θα μπορούσε να φύγει ελεύθερα όποτε το επιθυμούσε. Την εποχή που δημιούργησα αυτό το ίδρυμα στο Κίνγκσλεϋ Χωλ, υπήρχε, παρά τα ωραία θεωρητικά και ιδεολογικά λόγια, παντελής απουσία κάποιου αληθινού ασύλου, κάποιου ησυχαστηρίου, κάποιου απάνεμου λιμανιού για όσους αισθάνονταν απελπισμένοι και ψυχικά ανίκανοι να αγωνιστούν. Σήμερα (1973) στο Λονδίνο υπάρχουν πέντε νοσοκομειακές δομές που λειτουργούν σύμφωνα με την πολιτική και τις αρχές που πρωτοεφαρμόσθηκαν στο Κίνγκσλεϋ Χωλ.
 |
| Ο Ρόναλντ Λαινγκ στο Κίνγκσλεϋ Χωλ (1965) |
Η νοητική (ψυχική) κατάρρευση δεν είναι αναγκαστικά κάτι απόλυτα αρνητικό για τον ασθενή: μέσα στη σύγχυση που αυτή συνεπάγεται κάποιες άλλες πλευρές [που παρέμειναν κρυμμένες] μπορεί να έρθουν στο φως και να εμπλουτίσουν τη σκέψη και την πνευματική εμπειρία.[7] Δεν θέλω να πω βέβαια ότι πρέπει να γίνει κανείς ψυχωτικός για να το πετύχει αυτό, αλλά ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα θετικά στοιχεία της ψύχωσης-ή τα στοιχεία εκείνα που θα μπορούσαν να γίνουν θετικά.
Δεν είναι σωστό να εξαρτώνται οι ασθενείς από τα ηρεμιστικά, να παίρνουν φάρμακα για μεγάλα χρονικά διαστήματα ή και καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους με το πρόσχημα ότι αυτός είναι δήθεν ο μοναδικός τρόπος για να αποφευχθεί μια νέα κρίση. Με τα φάρμακα καταστέλλονται ενδεχομένως κάποια συμπτώματα, αλλά δεν αντιμετωπίζεται ποτέ η αιτία, η ρίζα του προβλήματος.
• • • • •
Περί επικινδυνότητας των ψυχασθενών
E.A.: Και αν οι ασθενείς γίνουν επιθετικοί; Αν έρθουν να σας επιτεθούν;
R.L.: Θα καλούσα την αστυνομία! Ακόμη και οι χίπις ζητούν την προστασία της αστυνομίας. Αν μου επιτεθούν προσωπικά, θα προστατέψω την προσωπική μου ζωή. Δεν μπορούμε να φροντίσουμε κάποιον όταν μας επιτίθεται. Χρειάζεται πρώτα να τον εμποδίσουμε να κάνει κακό για να μπορέσουμε να τον περιθάλψουμε.
Όταν ένας ασθενής απειλεί την κοινωνία, αυτό δημιουργεί ίσως μια δύσκολη κατάσταση. Αλλά δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι, όπως ο σχιζοφρενής είναι λιγότερο ενεργός σεξουαλικά, έτσι και οι επιθετικές του παρορμήσεις είναι λιγότερο έντονες από αυτές ενός φυσιολογικού ανθρώπου. Συγκρίνοντας τους σχιζοφρενείς με τους φυσιολογικούς παρατηρούμε ότι οι δεύτεροι διαπράττουν πολύ περισσότερες βίαιες πράξεις από τους πρώτους. Δεν θα έλεγα βέβαια το ίδιο για τους παρανοϊκούς. […]
• • • • •
Για μια εναλλακτική ιατρική
E.A.: Τί είναι για σας ένας καλός γιατρός;
R.L.: Ονειρεύομαι μια ιατρική γνώση η οποία, όπως και στην αρχαιότητα, θα περιελάμβανε αφενός τη γνώση των νοητικών, των συγκινησιακών και ανατομικών δομών, τη γνώση των φυσιολογικών και των βιοχημικών διαδικασιών, και αφετέρου τη σχέση όλων αυτών των παραγόντων με τις κοινωνικές διεργασίες. Όταν ένας γιατρός της εποχής του Ιπποκράτη επισκεπτόταν ένα χωριό, περίμεναν από αυτόν να είναι γνώστης του κλίματος της περιοχής, των κυρίαρχων ανέμων, των διακυμάνσεων της θερμοκρασίας, της περιρρέουσας υγρασίας. Περίμεναν επίσης να γνωρίζει το τοπικό κοινωνικό σύστημα, την οικονομία της περιοχής, τις αστρολογικές επιδράσεις. Ο γιατρός όφειλε να λάβει υπόψη του το συνολικό εξωτερικό πλαίσιο πριν ασχοληθεί με το σώμα του αρρώστου, πριν μάθει αν είχε πυρετό, αν έτρεμε, αν έβγαζε ήχους παράξενους. Ήταν αδιανόητο και να σκεφθεί κανείς ότι ο γιατρός θα έριχνε απλώς ένα γρήγορο βλέμμα στον ασθενή χωρίς να λάβει υπόψη του όλα τα παραπάνω δεδομένα. Η ιατρική απάντηση, η προτεινόμενη θεραπεία, δεν εξαρτιόταν μόνο από τις εμφανείς εκδηλώσεις της αρρώστιας, αλλά και από τον περίγυρο, το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούσαν οι άνθρωποι. Αυτός είναι ένας παράγοντας που οι σημερινοί γιατροί μαθαίνουν να αγνοούν. Εκπαιδεύονται μέσα σε ένα πλαίσιο απίστευτης επαγγελματικής τύφλωσης, σύμφυτης σχεδόν με το επάγγελμά τους.
Ιδιαίτερα οι ψυχίατροι οφείλουν να απορρίψουν αυτήν τη στάση. Αλλιώς, λειτουργούν όπως κάποιος που θα αντιμετώπιζε έναν πελάτη που επανέρχεται, ξανά και πάλι ξανά, με μαυρισμένο πάντα μάτι, σαν να επρόκειτο για κάποιο αιματολογικό ελάττωμα, αρνούμενος να λάβει υπόψη του την αιτία για την οποία το μάτι τού ανθρώπου παραμένει μαύρο: Κάποιος στέκεται πίσω από την πόρτα και κάθε φορά που ο δυστυχής περνάει του δίνει μια γροθιά. Ο γιατρός δεν βλέπει τη γροθιά, βλέπει μόνο το μαύρισμα και νομίζει πως πρόκειται για ένα εκ γενετής ελάττωμα! […]
• • • • •
Περί ναρκωτικών
E.A.: Ανάμεσα στο γιατρό και τον ασθενή ορθώνεται το εμπόδιο της αρρώστιας, της ψύχωσης. Κυριαρχεί η εντύπωση ότι τα ναρκωτικά είναι για σας ένας τρόπος για να καταργηθεί το εμπόδιο αυτό, για να καταστεί δυνατή η επικοινωνία, και σας κατηγορούν συχνά ότι ταυτίζεται το ψυχωτικό βίωμα με την ψυχεδελική εμπειρία. (Βλέπε: Οι πειραματισμοί του Ρόναλντ Λαινγκ με το LSD στα χρόνια του '60)
R.L.: Ακούστε, λαμβάνω συνεχώς σωρούς γραμμάτων. Διάφοροι άνθρωποι μου στέλνουν ποιήματα, ιστορίες, βιβλία, σχέδια ή αφηγήματα για τις εμπειρίες που βίωσαν. Ιδίως οι Αμερικανοί. Πολλοί από αυτούς έχουν πάρει LSD και πολλοί από αυτούς είναι ψυχωτικοί. Λαμβάνω ιδιαίτερα γράμματα από ασθενείς έγκλειστους σε ψυχιατρικά νοσοκομεία οι οποίοι με ρωτάν αν μπορώ να τους βγάλω από εκεί πέρα, όπου κανείς δεν κατανοεί αυτό που πραγματικά βιώνουν. Επαναλαμβάνουν συχνά πως η ασθένεια τους μοιάζει με κακό "ταξίδι" που προκλήθηκε από ναρκωτικά. Τα ναρκωτικά είναι λοιπόν ένα μέσο για να προσεγγίσουμε όσο πιο πιστά γίνεται το σχιζοφρενικό βίωμα. Αυτή είναι η μοναδική τους χρησιμότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι δύο εμπειρίες ταυτίζονται.
Πολλοί ασθενείς αναγνωρίζουν σε αυτά που γράφω τα δικά τους βιώματα τους, τη δική τους εμπειρία. Αυτοί λοιπόν είναι χωρίς αμφιβολία οι καλύτεροι κριτές για να πουν αν έχω δίκαιο ή άδικο. Καλύτεροι σίγουρα από τους ψυχιάτρους. Μόνον όσοι διέσχισαν μια ψυχωτική κρίση και επανήλθαν από αυτήν έχουν το κύρος και τη γνώση να μιλήσουν για τη σχιζοφρένεια, αυτήν την περίφημη ασθένεια που κανείς δεν μπορεί να ορίσει επακριβώς, αυτήν την ασθένεια που εγκλωβίζει τον ασθενή μέσα σε έναν τρομακτικό εσωτερικό κόσμο. Αυτό που σας ζητώ είναι να ακούσουμε τι λένε όλοι αυτοί. Αν λένε πράγματι ότι ο καθρέφτης που τους τείνω είναι λιγότερο ψεύτης από τον καθρέφτη που οποιοσδήποτε άλλος ψυχίατρος τους έχει δείξει μέχρι τώρα, τότε για μένα αυτό και μόνο έχει σημασία, αυτοί είναι οι μοναδικοί κριτές μου.
E.A.: Όμως τα ναρκωτικά, το LSD, είναι επικίνδυνα. Μπορούμε λοιπόν να τα προτείνουμε στους ασθενείς;
R.L.: Εγώ ποτέ δεν είπα να παίρνει ο κόσμος ναρκωτικά. Δεν φλέρταρα ποτέ με την ιδέα να μυήσουμε κάποιον στο LSD, όπως κάνει ο Timothy Leary, που ωστόσο είναι φίλος μου και που -παρεμπιπτόντως- έχει συλληφθεί ξανά στην Καλιφόρνια.[8]
• • • • •
Περί πολιτικής
E.A.: Η Νέα Αριστερά σας βλέπει σαν έναν από τους ηγέτες της. Τοποθετεί το πορτραίτο σας δίπλα στα πορτραίτα του Μαρκούζε και του Βίλχελμ Ράιχ.
R.L.: Οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα να βλέπουν στο πρόσωπο μου ό,τι θέλουν. Είναι ελεύθεροι. Όπως ελεύθερος είμαι και εγώ να μην παίρνω και να μην έχω πάρει ποτέ κάποια συγκεκριμένη [πολιτική] θέση. Παρατηρώ απλώς την ανθρώπινη φύση και τις κοινωνικές, οικονομικές και γεωφυσικές συνθήκες που διέπουν τη ζωή των ανθρώπων. Προσπαθώ να επικοινωνήσω αυτό που βλέπω στους άλλους. Δεν ορμώ με το κεφάλι μπροστά να αλλάξω τη φύση των πραγμάτων, χωρίς πρώτα να σκεφτώ πως αυτό θα μπορούσε να γίνει. Αναγγέλλω μόνο τις αλήθειες που ανακαλύπτω. Αν αυτή η στάση φαίνεται επαναστατική, τότε εντάξει, είμαι σύμφωνος.
E.A.: Λένε ωστόσο ότι οι αγώνες που διεξάγεται είναι παρόμοιοι με τους αγώνες του Χέρμπερτ Μαρκούζε.
R.L.: Καθόλου. Προσωπικά είμαι ιδιαίτερα ατομικιστής. Όσο για τις ιδέες του Βίλχελμ Ράιχ, στις οποίες αναφερθήκατε προηγουμένως, θα έλεγα ότι είναι συχνά αμφισβητήσιμες. Και άλλωστε, όπως ξέρετε, πέθανε τρελός. Και επίσης, παρά την ιδεολογική μου συγγένεια με το Σαρτρ, δεν νιώθω την ανάγκη να κινητοποιηθώ, όπως εκείνος, σε μια προσπάθεια διατήρησης ή καταστροφής των υπαρχόντων δομών. [...]
• • • • •
Ψύχωση και ψυχανάλυση
E.A.: Μπορείτε να μας πείτε ποια ήταν η θέση του Φρόυντ για τη σχιζοφρένεια.
R.L.: Δύσκολο να το πούμε. Διαβάζοντας τον Φρόυντ βλέπουμε ότι οι περισσότεροι υστερικοί ασθενείς που ο ίδιος περιέγραφε θα θεωρούνταν σήμερα σχιζοφρενείς. Από την άλλη, ο Φρόυντ διαχώριζε ήδη όσους υπέφεραν, από "νεύρωση μεταβίβασης" [δηλαδή υστερία ή ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση, από αυτούς που υπέφεραν από "ναρκισσιστική νεύρωση", δηλαδή από κάποια ψύχωση].[9]
 |
| Η Mary Barnes, η διάσημη ασθενής του Λαινγκ, στο δωμάτιο της στο Κίνγκσλεϋ Χωλ |
Οι θεωρίες του Φρόυντ για την "ναρκισσιστική νεύρωση" ήρθαν να ενισχύσουν τις απόψεις της γαλλικής σχολής: Ο ασθενής απορροφάται τελείως από τις εσωτερικές του ονειροπολήσεις, τις σκέψεις του, τις νοητικές εικόνες, τις αναμνήσεις και τα όνειρα του· δεν εκδηλώνει ενδιαφέρον για τον εξωτερικό κόσμο· δεν υπάρχει χώρος για αγάπη και συναισθηματικό δέσιμο με τους άλλους. Βρίσκεστε μπροστά σε κάποιον που έχει εγκλωβιστεί μέσα στον δικό του σύστημα, στο δικό του κόσμο, που αδυνατείτε να τον προσεγγίσετε.
Ως ένα βαθμό λοιπόν ο Φρόυντ ευθύνεται για τη στάση που υιοθέτησαν οι ψυχίατροι απέναντι στους ψυχωτικούς, αλλά είναι κυρίως επειδή οι θέσεις του παραμορφώθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως άλλοθι από φυγόπονους και αφελείς ανθρώπους: Η δυσκολία επικοινωνίας των ψυχωτικών που ο ίδιος περιέγραφε έγινε η εύκολη δικαιολογία για να μην έχει κανείς καμιά απολύτως προσωπική σχέση με τους σχιζοφρενείς. Υπάρχουν μάλιστα και αυτοί που ισχυρίζονται ότι κάθε προσπάθεια πλησιάσματος των σχιζοφρενών τους διαταράσσει ακόμη περισσότερο, αποβαίνει εις βάρος τους. Δεν απομένει λοιπόν παρά να καταφύγουμε στα ψυχοφάρμακα, στα ηλεκτροσόκ ή σε παρόμοιες μεθόδους.
• • • • •
Οι φιλοσοφίες της Ανατολής
E.A.: Πριν δύο χρόνια πήγατε στην Κεϋλάνη. Διάφορες φήμες κυκλοφόρησαν τότε για το ταξίδι σας αυτό. Ποιος ήταν τελικά ο σκοπός του ταξιδιού σας στην Ανατολή;
R.L.: Ήταν ένα ταξίδι που το είχα σχεδιάσει πριν από πολλά χρόνια, αλλά δεν θέλησα να φύγω πριν ολοκληρωθεί το πείραμα που είχαμε ξεκινήσει στο Κίνγκσλεϋ Χωλ. Στη Κεϋλάνη έμεινα έξι μήνες, και επτά μήνες στην Ινδία, μαζί με την οικογένειά μου επιζητώντας να ξεκουραστώ. Πολλοί άνθρωποι βέβαια έχουν σήμερα μια ιδέα ρομαντική για την Κεϋλάνη και για την Ινδία. Εγώ, το μόνο που έκανα εκεί ήταν να εξασκηθώ σε ορισμένες πρακτικές διαλογισμού, και τον περισσότερο καιρό μου τον περνούσα χωρίς να κάνω απολύτως τίποτα. Δεν είχα εκεί κάποια θεία φώτιση· καμιά "αυτοπραγμάτωση"· δεν βρήκα την Απάντηση ούτε και κάποιον Ινδό για να μου δώσει ένα μήνυμα να μεταφέρω στη Δύση!
E.A.: Πιστεύεται ότι η Δύση έχει πολλά να μάθει από τη σοφία της Ανατολής;
R.L.: Ο κόσμος όλος βρίσκεται σήμερα στα ράφια των βιβλιοθηκών: Το Ζεν της Κίνας του 14ου αιώνα, οι πέντε σύγχρονες σχολές Ζεν της Ιαπωνίας, και ένας Θεός μόνο ξέρει πόσες πρακτικές διαλογισμού, βουδισμού, ινδουισμού κ.τ.λ. Θα βρείτε επίσης την δυτική παράδοση της αλχημείας, των προσευχών, της έκστασης, όλη τη χριστιανική μυστική παράδοση, όλα αυτά μαζί στα ίδια ράφια. […] Για μένα, όλες αυτές τις γνώσεις που μας άφησαν οι σοφοί της κάθε εποχής δεν είναι "δυτικές" ή "ανατολικές". Είναι απλά ο κόσμος […] Το θέμα δεν είναι να "στραφούμε προς την Ανατολή". Άλλωστε ένα βιβλίο δεν γίνεται περισσότερο ενδιαφέρον απλά και μόνον επειδή γράφτηκε ανατολικότερα από το Σουέζ.
Η Ανατολή ήταν για μένα, το επαναλαμβάνω, ο κατάλληλος τόπος για να μπορέσω να ξεκουραστώ, να βρω ανάπαυση, σωματική και πνευματική. Μου έκανε καλό λοιπόν που βρέθηκα σε ένα μέρος μακριά από το δικό μας κοινωνικό σύστημα, σε ένα χώρο όπου δεν είχα καμιά υπευθυνότητα και με τον οποίο μπορούσα να έχω την ελάχιστη δυνατή σχέση. Αλλά φυσικά αυτοί οι τόποι δεν είναι ευεργετικοί για όλους τους ανθρώπους, για τους ανθρώπους που ζούνε στα μέρη αυτά: Την εποχή που ήμουν εκεί υπήρξε εξέγερση με 6.000 νεκρούς και 12.000 συλληφθέντες που κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
• • • • •
Περί οικολογίας
E.A.: Αισθάνεστε να σας αφορούν οι σύγχρονοι αγώνες για την προστασία του περιβάλλοντος, την ενέργεια, τη μόλυνση;
R.L.: Δεν είναι φανατικά στρατευμένος σε παρόμοιες υποθέσεις. Σκέφτομαι βέβαια "Τι φρίκη!", αλλά το συναίσθημα αυτό αντισταθμίζεται από την ιδέα ότι, όπως και να 'χει, τίποτε δεν μπορεί να διαρκέσει αιώνια. Ό,τι γεννιέται έχει ένα τέλος. Δεν μπορώ να φανταστώ κανένα σενάριο που δεν θα κατέληγε κάποια στιγμή στην εξαφάνιση όλων των ανθρώπων, μέχρι τον τελευταίο. Η ανθρωπότητα βαδίζει αναπόφευκτα προς ένα τελικό σημείο, και κάποια μέρα αυτό θα συμβεί. […] Το ανθρώπινο είδος είναι ένα είδος θνητό, όπως και όλα τα άλλα. [...] Τίποτα δεν είναι εδώ για πάντα. Τα πάντα εμφανίζονται και εξαφανίζονται. Και τα άστρα ακόμη θα υπάρξουν για κάποιες εκατοντάδες, ή χιλιάδες, ή εκατομμύρια χρόνια. Όχι όμως για πάντα. Ούτε τα βουνά δημιουργήθηκαν για πάντα, ούτε ο ουρανός, ούτε οι ωκεανοί. Η ίδια η Γη μια μέρα θα εξαφανιστεί, όπως και εσείς. Ποια η διαφορά αν είμαστε στο μέσο, ή στην αρχή, ή στο τέλος του δράματος που παίζουμε.
E.A.: Με την ίδια λογική ποια σημασία έχει αν οι άνθρωποι είναι ή όχι τρελοί; Γιατί λοιπόν τους βοηθάτε; Γιατί τους φροντίζετε;
R.L.: Δεν ξέρω αν βοηθώ πραγματικά τους ανθρώπους. Η ιδέα που είχα, κάποτε, να μπορέσω να βοηθήσω τον κόσμο έχει πλέον εξανεμισθεί. Το να τους συναντώ κάθε μέρα είναι μέρος της εξέλιξης της γενικής σκηνής για την οποία μόλις σας μίλησα. Όσο για αν τους προσφέρω ή όχι βοήθεια, έχω πάψει εδώ και πολύ καιρό να αναρωτιέμαι γι' αυτό. [...]
• • • • •
Περί αυτοκτονίας
E.A.: Στα έργα σας σπάνια αναφέρεστε στην αυτοκτονία…
R.L.: Δεν έχω κανένα λόγο να πω στους ανθρώπους: "αυτοκτονείτε" ή "μην αυτοκτονείτε". Δεν θα σταματούσα κανέναν που θα ήθελε να σκοτωθεί, εκτός και αν το επιχειρούσε μπροστά στην πόρτα του σπιτιού μου. Υπάρχει ένα κινέζικο παλιό γνωμικό που λέει πως το χειρότερο κακό που μπορείς να κάνεις στον μεγαλύτερο εχθρό σου είναι να σκοτωθείς μπροστά στην πόρτα του. Αν κάποιος θέλει να σκοτωθεί θα προτιμούσα να πάει να το κάνει αλλού, η απόφασή του δεν με αφορά. Είναι δικαίωμά του…
• • • • •
Τέχνη και τρέλα
E.A.: Πιστεύετε ότι, στην κοινωνία μας, η απόσταση που χωρίζει τον καλλιτέχνη από τον "τρελό" όπως εσείς τον έχετε ορίσει, είναι πάρα πολύ μικρή;
R.L.: Δεν είναι ακριβώς έτσι. Ο Σάμουελ Μπέκετ έγραψε το τελευταίο του έργο ακούγοντας μια φωνή που του το υπαγόρευε, ένα ψίθυρο ή τις κραυγές μιας γυναίκας. Το έγραψε υπό αυτήν την επήρεια. Με τη βοήθεια και του θεάτρου μπόρεσε ίσως, να απαλλαγεί από αυτό το κομμάτι της τρέλας και να μεταδώσει στους άλλους, να μοιραστεί μαζί τους μια ουσιαστική εμπειρία. Πράγμα που δεν μπορεί να κάνει ένας ψυχωτικός.
[...]
--------------------------------
Σχετικές αναρτήσεις:
• Ο "Σύνδεσμος Φιλαδέλφεια" και η θεραπευτική κοινότητα στο Kingsley Hall• Ρόναλντ Λαινγκ : Η εμβληματική μορφή της βρετανικής αντιψυχιατρικής
• Ντέιβιντ Κούπερ: Τί είναι η αντιψυχιατρική;
Σημειώσεις
1. Elizabeth Antébi, "Qui est Fou? Interview avec Ronald Laing", L'Express du 23-29 Juillet, 1973.
Πηγή: http://www.antebiel.com/reporter/expresslaing.html
• Αποσπάσματα από το πρώτο μέρος της συνέντευξης μεταφράστηκαν και δημοσιεύτηκαν, με τίτλο "Ποιος είναι φρενοβλαβής" τον Οκτώβριο του 1980 στο πρώτο τεύχος του αντεργκράουντ περιοδικού "Ανοιχτή πόλη" (χωρίς να αναφέρεται ως πηγή το γαλλικό περιοδικό Εξπρές).
Πηγή: http://www.antebiel.com/reporter/expresslaing.html
• Αποσπάσματα από το πρώτο μέρος της συνέντευξης μεταφράστηκαν και δημοσιεύτηκαν, με τίτλο "Ποιος είναι φρενοβλαβής" τον Οκτώβριο του 1980 στο πρώτο τεύχος του αντεργκράουντ περιοδικού "Ανοιχτή πόλη" (χωρίς να αναφέρεται ως πηγή το γαλλικό περιοδικό Εξπρές).
2. Roland Laing - David Cooper, Λόγος και Βία: Δέκα χρόνια φιλοσοφίας του Σαρτρ, εκδόσεις. Πράξις, 1983.
3. Ρόναλντ Λαινγκ, Ο διχασμένος εαυτός: Υπαρξιακή μελέτη της ψυχοδιανοητικής υγείας και αρρώστιας, εκδόσεις Καστανιώτη, 1975.
4. Ρόναλντ Λαινγκ, Ο εαυτός και οι άλλοι, εκδόσεις Καστανιώτη, 1976.
5. Ken Loach, "Family life" [Οικογενειακή ζωή], 1971.
Η ταινία, βασιζόμενη στις αντιψυχιατρικές ιδέες του Ρόναλντ Λαινγκ, καταγγέλλει τον κατασταλτικό ρόλο της ψυχιατρικής και την καταστροφική για τον ασθενή χρήση ηρεμιστικών και ηλεκτροσόκ. Πρόκειται για την ιστορία μιας νεαρής κοπέλας που ζει σε ένα εργατικό προάστιο του Λονδίνου μαζί με την "φυσιολογική" οικογένεια της, με τους γονείς της που την "έχουν μεγαλώσει σωστά", την αγαπούν και θέλουν μόνο το καλό της, δηλαδή να ζήσει όπως ακριβώς έζησαν και οι ίδιοι. Μέσα σ' αυτήν την ατμόσφαιρα η κοπέλα αρχίζει να ασφυκτιά, πνίγεται, νιώθει πως κανείς δεν την καταλαβαίνει. Οδηγείται στο ψυχιατρείο και υποβάλλεται σε "θεραπείες" με φάρμακα και ηλεκτροσόκ που τη βυθίζουν ολοένα και περισσότερο σε μια χωρίς επιστροφή οδύνη.
6. Ρόναλντ Λαινγκ - Ααρών Έστερσον, Η ψυχική υγεία, η τρέλα και η οικογένεια: Οικογένειες σχιζοφρενών, εκδόσεις Ράππα, 1975.
7. «Γνωρίζω πως ο άνθρωπος που λέγεται ότι παραληρεί, μπορεί στο παραλήρημά του να λέει την αλήθεια -και αυτό, όχι διφορούμενα ή μεταφορικά, αλλά στην κυριολεξία- και πως το παραφρονημένο μυαλό του σχιζοφρενικού αφήνει να μπει μέσα του φως, που δεν μπαίνει στο άθικτο, αλλά "κλειστό", μυαλό πολλών υγειών ανθρώπων. Ο Ιεζεκιήλ κατά τη γνώμη του Γιάσπερς ήταν σχιζοφρενικός.»
("Ο διχασμένος εαυτός", σελ. 34. ό.π.)
8. Timothy Leary, (1920-1996): Αμερικανός ψυχολόγος, ερευνητής και καθηγητής στα Πανεπιστήμια του Μπέρκλεϋ και του Χάρβαρντ, υπέρμαχος της χρήσης ψυχοτρόπων (ψυχεδελικών) ουσιών (όπως η μεσκαλίνη και το ελ ες ντι) με στόχο την διεύρυνση της αντίληψης και της ανθρώπινης συνείδησης. Οι ιδέες του συνδέθηκαν στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 με τα κινήματα των χίππις και της αντικουλτούρας και τον έφεραν σε αντιπαράθεση με τις αμερικανικές αρχές. Συνελήφθη και φυλακίστηκε για κατοχή ναρκωτικών ουσιών. (Για κατοχή παράνομων παραισθησιογόνων ουσιών συνελήφθη το 1977 και ο ίδιος ο Λαινγκ.)
9. Νεύρωση μεταβίβασης / Ναρκισσιστική νεύρωση
«Σε σχέση με τις ναρικισσιστικές νευρώσεις [=το σύνολο των λειτουργικών ψυχώσεων], οι νευρώσεις μεταβίβασης [=αγχώδης υστερία, σωματομετατρεπική υστερία, ιδιοψυχαναγκαστική νεύρωση] χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι η libido μετατίθεται πάντοτε πάνω σε πραγματικά ή φαντασιακά αντικείμενα, αντί να αποσύρεται προς το Εγώ.»
(Λεξικό της ψυχανάλυσης των Ζαν Λαπλάνς και Ζαν-Μπερτράν Πονταλίς)
(Λεξικό της ψυχανάλυσης των Ζαν Λαπλάνς και Ζαν-Μπερτράν Πονταλίς)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου