Προς τα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα ο Ιπποκράτης, επηρεασμένος από τις απόψεις του Εμπεδοκλή, διατύπωσε την περίφημη "θεωρία των χυμών". Η θεωρία αυτή, αναδιατυπωμένη και συστηματοποιημένη κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα από τον Γαληνό και συμπληρωμένη αργότερα από του Άραβες γιατρούς και τους γιατρούς του μεσαίωνα, κυριάρχησε στην ιατρική σκέψη σχεδόν μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα.
Σύμφωνα με την "θεωρία των χυμών" το αίμα, το φλέγμα, η μέλαινα (μαύρη) χολή και η κίτρινη χολή είναι τα τέσσερα βασικά στοιχεία, οι τέσσερις βασικοί "χυμοί" του ανθρωπίνου σώματος. Στους τέσσερις αυτούς χυμούς αντιστοιχούν τέσσερις βασικές ιδιότητες (ή δύο ζεύγη ποιοτικών ιδιοτήτων): ψυχρό - θερμό, υγρό - ξηρό. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, όταν το σώμα είναι υγιές, ποσοτικά μεταξύ των τεσσάρων χυμών υπάρχει αρμονική ισορροπία, αρμονική ανάμειξη ή "κράση" (ευκρασία), και κάθε χυμός βρίσκεται σε χαρακτηριστική ποιοτική κατάσταση: Το αίμα, για παράδειγμα, είναι θερμό και υγρό και η μέλαινα χολή ψυχρή και ξηρή. Όταν, όμως, κάτω από την επίδραση εξωτερικών παραγόντων η φυσιολογική ποιοτική κατάσταση κάποιου χυμού μεταβάλλεται, ή διαταράσσεται η ποσοτική ισορροπία μεταξύ των τεσσάρων χυμών (δυσκρασία), τότε εμφανίζονται συμπτώματα αρρώστιας.
Το σχήμα αυτό αφορούσε όλες τις ασθένειες, και τις σωματικές και αυτές που σήμερα ονομάζονται "ψυχικές ". Η επιληψία, για παράδειγμα, οφειλόταν σε υπερβολική συγκέντρωση φλέγματος, η μελαγχολία σε συγκέντρωση μαύρης χολής και η μανία σε υπερεπάρκεια αίματος ή κίτρινης χολής. Καθήκον του γιατρού ήταν να βοηθήσει κάθε φορά τον οργανισμό να ξαναβρεί τις χαμένες του ισορροπίες, απομακρύνοντας τους περιττούς χυμούς και τα κατάλοιπα της πέψης που θα μπορούσαν να προκαλέσουν νέες ανισορροπίες. Προς το σκοπό αυτό συστήνονταν καυτά ή κρύα μπάνια, γίνονταν αφαιμάξεις ή κλύσματα και χορηγούνταν εμετικά και καθάρσια (ή ενίοτε και "φτερνιστικά"!).[2] Ο μαύρος ελλέβορος, τον οποίο σύμφωνα με τον μύθο είχε χρησιμοποιήσει ο μάντης-θεραπευτής Μελάμποδας για να θεραπεύσει τις κόρες του βασιλιά Προίτου από την μανία που τις είχε καταλάβει, ήταν το κατ' εξοχήν εμετικό και καθαρτικό που χρησιμοποιούταν σε περιπτώσεις επιληψίας, μανίας και μελαγχολίας αδιαλείπτως από την κλασσική αρχαιότητα μέχρι σχεδόν τις αρχές του 19ου αιώνα.
1. Το έργο έχει αποδοθεί και στον Κάρελ Άλλαρντ (Carel Allard ή Carolus Allaerdt, 1648-1709). Όπως και στην ανάλογη γκραβούρα του Τεοντόρ ντε Μπρύ ("Ο τρελός γιατρός"), η γκραβούρα του ανώνυμου καλλιτέχνη, ή του Άλλαρντ, σατιρίζει ταυτόχρονα και τις θεραπείες της επίσημης ιατρικής που σχετίζονταν με την "θεωρία των χυμών" και τις θεραπείες των κομπογιαννιτών της εποχής που εκμεταλλευόμενοι τις περί τρέλλας αφελείς λαϊκές δοξασίες ισχυρίζονταν, για παράδειγμα, ότι μπορούσαν να την θεραπεύσουν αφαιρώντας χειρουργικά από το κεφάλι τού πάσχοντος τους λεγόμενους "λίθους της τρέλας". ("Η εκτομή του λίθου της τρέλας")
2. Claude Quetel & Pierre Morel, Les fous et leurs médecins de la Renaissance au XXe siècle, "Les évacuants", p. 79-83, ed. Hachette, 1979.
Σύμφωνα με την "θεωρία των χυμών" το αίμα, το φλέγμα, η μέλαινα (μαύρη) χολή και η κίτρινη χολή είναι τα τέσσερα βασικά στοιχεία, οι τέσσερις βασικοί "χυμοί" του ανθρωπίνου σώματος. Στους τέσσερις αυτούς χυμούς αντιστοιχούν τέσσερις βασικές ιδιότητες (ή δύο ζεύγη ποιοτικών ιδιοτήτων): ψυχρό - θερμό, υγρό - ξηρό. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, όταν το σώμα είναι υγιές, ποσοτικά μεταξύ των τεσσάρων χυμών υπάρχει αρμονική ισορροπία, αρμονική ανάμειξη ή "κράση" (ευκρασία), και κάθε χυμός βρίσκεται σε χαρακτηριστική ποιοτική κατάσταση: Το αίμα, για παράδειγμα, είναι θερμό και υγρό και η μέλαινα χολή ψυχρή και ξηρή. Όταν, όμως, κάτω από την επίδραση εξωτερικών παραγόντων η φυσιολογική ποιοτική κατάσταση κάποιου χυμού μεταβάλλεται, ή διαταράσσεται η ποσοτική ισορροπία μεταξύ των τεσσάρων χυμών (δυσκρασία), τότε εμφανίζονται συμπτώματα αρρώστιας.
 |
| Θεραπείες της τρέλας (1720) [1] Σατιρική γκραβούρα ανωνύμου καλλιτέχνη Κρατικό Μουσείο Ολλανδίας (Ρεικσμουζέουμ) |
Το σχήμα αυτό αφορούσε όλες τις ασθένειες, και τις σωματικές και αυτές που σήμερα ονομάζονται "ψυχικές ". Η επιληψία, για παράδειγμα, οφειλόταν σε υπερβολική συγκέντρωση φλέγματος, η μελαγχολία σε συγκέντρωση μαύρης χολής και η μανία σε υπερεπάρκεια αίματος ή κίτρινης χολής. Καθήκον του γιατρού ήταν να βοηθήσει κάθε φορά τον οργανισμό να ξαναβρεί τις χαμένες του ισορροπίες, απομακρύνοντας τους περιττούς χυμούς και τα κατάλοιπα της πέψης που θα μπορούσαν να προκαλέσουν νέες ανισορροπίες. Προς το σκοπό αυτό συστήνονταν καυτά ή κρύα μπάνια, γίνονταν αφαιμάξεις ή κλύσματα και χορηγούνταν εμετικά και καθάρσια (ή ενίοτε και "φτερνιστικά"!).[2] Ο μαύρος ελλέβορος, τον οποίο σύμφωνα με τον μύθο είχε χρησιμοποιήσει ο μάντης-θεραπευτής Μελάμποδας για να θεραπεύσει τις κόρες του βασιλιά Προίτου από την μανία που τις είχε καταλάβει, ήταν το κατ' εξοχήν εμετικό και καθαρτικό που χρησιμοποιούταν σε περιπτώσεις επιληψίας, μανίας και μελαγχολίας αδιαλείπτως από την κλασσική αρχαιότητα μέχρι σχεδόν τις αρχές του 19ου αιώνα.
Χρήστος Μπελόπουλος
Σχετική ανάρτηση: "Ο τρελός γιατρός" του Theodor de Bry. Σατιρική απεικόνιση των ιατρικών αντιλήψεων και των λαϊκών δοξασιών περί τρέλλας στην εποχή της Αναγέννησης
Σημειώσεις
1. Το έργο έχει αποδοθεί και στον Κάρελ Άλλαρντ (Carel Allard ή Carolus Allaerdt, 1648-1709). Όπως και στην ανάλογη γκραβούρα του Τεοντόρ ντε Μπρύ ("Ο τρελός γιατρός"), η γκραβούρα του ανώνυμου καλλιτέχνη, ή του Άλλαρντ, σατιρίζει ταυτόχρονα και τις θεραπείες της επίσημης ιατρικής που σχετίζονταν με την "θεωρία των χυμών" και τις θεραπείες των κομπογιαννιτών της εποχής που εκμεταλλευόμενοι τις περί τρέλλας αφελείς λαϊκές δοξασίες ισχυρίζονταν, για παράδειγμα, ότι μπορούσαν να την θεραπεύσουν αφαιρώντας χειρουργικά από το κεφάλι τού πάσχοντος τους λεγόμενους "λίθους της τρέλας". ("Η εκτομή του λίθου της τρέλας")
2. Claude Quetel & Pierre Morel, Les fous et leurs médecins de la Renaissance au XXe siècle, "Les évacuants", p. 79-83, ed. Hachette, 1979.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου