«Οι καπιταλιστές θέλουν ευχαριστημένους τους εργάτες και τις εργάτριες που εκμεταλλεύονται, όπως οι αγρότες θέλουν ευχαριστημένους τις αγελάδες τους!»
(Chris Harman, "Καπιταλισμός ζόμπι")
Για τον Μάρτιν Σέλιγκμαν[1], (ιδρυτή της θετικής ψυχολογίας, της "επιστήμης της ευτυχίας") και τους οπαδούς του, η θλίψη ή η δυστυχία που ενδεχομένως νιώθουμε δεν οφείλεται κατά κανόνα στις περιστάσεις της ζωής, στις αντιξοότητες και τις πιέσεις που υφιστάμεθα, αλλά στον υποκειμενικό τρόπο που τις προσλαμβάνουμε, στη "λανθασμένη" ή στην υπερβολική σημασία που τις προσδίδουμε. Δεν είναι αναγκαίο, λοιπόν, να προσπαθήσουμε να τις αλλάξουμε. "Η απόπειρα αλλαγής των εξωτερικών περιστάσεων, γράφει, αποδεικνύεται συνήθως μη πρακτικό και πολυδάπανο εγχείρημα". Αυτό που πραγματικά χρειάζεται και μπορούμε σίγουρα να αλλάξουμε, μας λένε οι οπαδοί της θετικής ψυχολογίας, είναι ο τρόπος που έχουμε μάθει να αντιδρούμε σ' αυτές, ο τρόπος που αφηνόμαστε να μας επηρεάζουν ψυχολογικά. Μπορούμε λοιπόν να εργαστούμε για την "αυτοβελτίωσή" μας, την "αυτομεταμόρφωσή" μας, την "ανάπτυξη της προσωπικότητας και της εσωτερικότητας" μας. Να αποκτήσουμε μεγαλύτερη "ψυχική ανθεκτικότητα", να "αποφεύγουμε τα αρνητικά συναισθήματα", να "σκεφτόμαστε θετικά". Να αναζητούμε τη θετική πλευρά οποιασδήποτε κατάστασης, όσο θλιβερής κι αν είναι, να χαμογελάμε ό,τι και αν μας συμβεί!
"Ο λόγος περί ψυχικής ανθεκτικότητας και θετικότητας προάγει τον κονφορμισμό και νομιμοποιεί την ύπαρξη υπόρρητων ιεραρχιών και ιδεολογιών", σχολιάζουν η Έβα Ιλλούζ και ο Έντγκαρ Καμπάνας στο βιβλίο τους "Ευτυχιοκρατία".[2] Αν και σε ορισμένες περιπτώσεις οι τεχνικές της θετικής ψυχολογίας ("η αναπλαισίωση του αρνητικού με όρους θετικότητας ή η επίδειξη μιας θετικής αυτοεικόνας") θα μπορούσαν ενδεχομένως να θεωρηθούν χρήσιμες για κάποιους ανθρώπους σε δύσκολες στιγμές, "ο λόγος περί θετικότητας είναι προβληματικός", σημειώνουν οι συγγραφείς, επειδή -και αυτό συμβαίνει τις περισσότερες φορές- μετακυλίει στους ανθρώπους την ευθύνη για τις κακοτυχίες και τις αντικειμενικές τους αδυναμίες· η ευτυχία, όπως και η δυστυχία, παρουσιάζονται ως ζητήματα προσωπικής επιλογής και, συνεπώς, "όσοι επιλέγουν να μην παίξουν το παιχνίδι της χαράς προκαλούν την υπόνοια ότι επιθυμούν την κακοτυχία τους" και, άρα, είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι γι' αυτήν.
Θύματα εκμετάλλευσης ή διακρίσεων, φτωχοί, άνεργοι, χρεοκοπημένοι, εθισμένοι, άρρωστοι, μοναχικοί, καταθλιπτικοί αν νιώθουν δυστυχείς, "αν δεν βιώνουν πιο ευτυχισμένες και ικανοποιητικές ζωές", αυτό συμβαίνει, σύμφωνα με τους θετικούς ψυχολόγους, διότι δεν έχουν καταβάλει αρκετά σκληρή προσπάθεια,"διότι δεν συντόνισαν τη διάθεση και τη στάση τους σε θετική συχνότητα", και διότι, "όταν πέφτουν στα βαθιά", εξακολουθούν να μην σκέφτονται θετικά και αφήνονται να κατακλυστούν από αρνητικά συναισθήματα, θλίψη, πικρία, φθόνος, μίσος, οργή, μνησικακία -συναισθήματα που επιπλέον σε ένα άλλο επίπεδο "δεν παράγουν παρά άσκοπες, ανώφελες και υπερβολικές αξιώσεις κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής", όπως δεν διστάζουν φανερά να υποστηρίξουν οι επιφανείς της θετικής ψυχολογίας αποκαλύπτοντας τις ιδεολογικές τους καταβολές και ταυτίσεις.
Και είναι βέβαια αληθές ότι χωρίς τον κινητήριο μοχλό των αρνητικών συναισθημάτων δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνική και ατομική δράση ενάντια στην καταπίεση ούτε επιθυμία και σύλληψη εναλλακτικών και απελευθερωτικών τρόπων ζωής. "Η λαϊκή διαμαρτυρία και η κοινωνική αλλαγή παράγονται από τη συσσώρευση πολλών οργισμένων και πικραμένων πολιτών... Αξιώνοντας τη μετατροπή αυτών των συναισθημάτων σε θετικά, οι θετικοί ψυχολόγοι δεν απαλείφουν απλώς την προσωπική και κοινωνική τους λειτουργικότητα, αλλά συνάμα τους αποστερούν την ουσιώδη πολιτική τους φύση."
Αντιστεκόμαστε! "Η γνώση και η δικαιοσύνη, αντί της ευτυχίας, παραμένουν ο ηθικός προορισμός της ζωής μας."
Σ. Κ.
1. Το 2014, ο Σέλιγκμαν κατηγορήθηκε από τον ειδικό σε θέματα ασφαλείας και μυστικών υπηρεσιών δημοσιογράφο των Τάιμς της Νέας Υόρκης Τζέιμς Ρίζεν (James Rizen) ότι συμμετείχε, όπως και άλλοι ψυχολόγοι της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (APA), σε προγράμματα βασανιστηρίων της CIA.
2. Edgar Cabanas & Eva Illouz, "Ευτυχιοκρατία - πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τη ζωή μας" [Happycracy], εκδ. Πόλις, 2020 κ 2021.
* Ο Έντγκαρ Καμπάνας είναι ψυχολόγος, καθηγητής στο ιδιωτικό Πανεπιστήμιο Καμίλο Χοσέ Θελά (UCJC) της Μαδρίτης και η Έβα Ιλλούζ κοινωνιολόγος, καθηγήτρια στην Ανωτάτη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών (EHESS) του Παρισιού και στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου