Το 1963 ο Βέλγος ποιητής και ζωγράφος Ανρί Μισώ (1899-1984) σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Ερίκ Ντυβιβιέ[1] δημιούργησαν την ταινία "Images du monde visionnaire" ['Εικόνες του οραματικού κόσμου'], διάρκειας 34 λεπτών, βασισμένη εξ ολοκλήρου στις εμπειρίες του Μισώ με την μεσκαλίνη και την κάνναβη. Η ταινία ήταν μια παραγωγή της ελβετικής φαρμακευτικής εταιρείας Sandoz η οποία την εποχή εκείνη ενδιαφερόταν να καταδείξει τις απελευθερωτικές οραματικές επιπτώσεις των ψυχοδηλωτικών ουσιών και τις αναλογίες και ομοιότητές των ψυχεδελικών οραμάτων με τις ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις των ψυχικά πασχόντων.[2] Ενδιαφέρον που γίνεται περισσότερο κατανοητό αν θυμηθούμε ότι στα εργαστήρια της Sandoz ο χημικός Άλμπερτ Χόφμαν (Albert Hofmann) συνέθεσε το 1938 το LSD, το οποίο από τις αρχές του 1950 η εταιρεία το προωθούσε με την εμπορική ονομασία Delysid σε ψυχιάτρους και ψυχοθεραπευτές "για να διευκολυνθεί η έκφραση καταπιεσμένων βιωμάτων και συναισθημάτων" κατά τη διάρκεια ψυχαναλυτικών θεραπειών.[3] Οι ουσίες αυτές άρχισαν να απαγορεύονται προς τα τέλη του 1960, όταν οι κυβερνήσεις των δυτικών χωρών θορυβήθηκαν από τη μεγάλη διάδοση τους μεταξύ της νεολαίας και τη σύνδεσή τους (με την επήρεια και των κηρυγμάτων του Τίμοθυ Λήρυ[4]) με τα κινήματα του εμπνεόμενου από τις ανατολικές φιλοσοφίες μυστικισμού, της αντικουλτούρας, της αμφισβήτησης και της επανάστασης.[5]
Ο Ανρί Μισώ (ο οποίος τα προηγούμενα χρόνια είχε δείξει ενδιαφέρον για τον αιθέρα, το όπιο και το χασίς, όπως άλλωστε διαφαίνεται στα έργα του "Εκουαδόρ" (1929)[6] και "Ανήσυχη νύχτα" (1935), άρχισε από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 να πειραματίζεται με τη μεσκαλίνη[7] και διάφορες άλλες ψυχεδελικές ουσίες.
Το 1955 έλαβε από κοινού μεσκαλίνη με τον συγγραφέα Ζαν Πολάν και την ποιήτρια Εντίτ Μπουασονά (προϊόν αυτής της κοινής εμπειρίας ήταν τα κείμενα: "Άθλιο θαύμα",του Μισώ· "Αναφορά για μια εμπειρία", του Πολάν· "Μεσκαλίνη", της Μπουασονά), ενώ το 1958 πήρε μεσκαλίνη μαζί με τη σουρεαλίστρια ποιήτρια και ζωγράφο Ούνικα Τσυρν (Unica Zürn), γεγονός που ενδεχομένως να επέσπευσε την κατάρρευση της εύθραυστης ψυχικής της ισορροπίας. Ο Μισώ παρουσίασε τις εμπειρίες του, τις οπτασίες και τα οράματά του με τη μεσκαλίνη και σε επόμενα βιβλία του, όπως στο "Ταραγμένο άπειρο" (1957) και στη "Γνώση μέσα από τις αβύσσους", καθώς και σε μια σειρά σχεδίων και ζωγραφιών που εξέθεσε το 1956 και 1957 στο Παρίσι και το 1959 στην Φρανκφούρτη. Οι πειραματισμοί του κράτησαν για μια δεκαετία περίπου οπότε και σταμάτησε με συμβουλή του γιατρού του.
Η ταινία χωρίζεται σε δύο μέρη: Στο πρώτο, με μουσική επένδυση του σύγχρονου Γάλλου συνθέτη Ζιλμπέρ Αμύ (Gilbert Amy), γίνεται προσπάθεια αναπαράστασης των προκαλούμενων από τη μεσκαλίνη οραμάτων, στο δεύτερο των παραισθήσεων και ψευδαισθήσεων που προκαλούνται από το χασίς. Ο Μισώ δεν έμεινε απόλυτα ευχαριστημένος από το αποτέλεσμα της ταινίας. «Ακόμη και σε μια ταινία ανώτερη», τον ακούμε να λέει στην αρχή της ταινίας, «σκηνοθετημένη με όλα τα αναγκαία μέσα, με όλα όσα χρειάζονται για μια ιδιαίτερη παραγωγή, οφείλω να τονίσω εκ των προτέρων ότι οι εικόνες θα ήταν ανεπαρκείς. Οι εικόνες έπρεπε να ήταν πιο αστραποβόλες, πιο ασταθείς, πιο περίπλοκες, πιο άστατες, πιο φευγαλέες, πιο τρεμάμενες, πιο περιπλεγμένες, πιο παραμορφωμένες, απείρως πιο ευμετάβλητες, πιο έντονα όμορφες, πιο τρομερά έγχρωμες, πιο επιθετικές, πιο ανόητες, πιο παράξενες. Όσον αφορά την ταχύτητα της ταινίας θα έπρεπε να ήταν τόσο υψηλή ώστε όλες οι σκηνές να κρατούσαν 50 δευτερόλεπτα.» Ο Μισώ υπογραμμίζει επίσης τη μεγάλη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα μεσκαλινικά οράματα και στις οραματικές εικόνες, τις ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις που προκαλούνται από το χασίς, διαφορά που διαπιστώνει εύκολα και ο θεατής της ταινίας. Οι ψευδαισθήσεις που προκαλούνται από το χασίς «είναι υπερβολικά επιμήκεις», με συνεχείς ασυνήθιστες, παράξενες μεταμορφώσεις, και συνοδεύονται συχνά από ήχους και μουσικές σε αντίθεση με τις μεσκαλινικές εμπειρίες που εκτυλίσσονται κατά κανόνα μέσα στη σιωπή.
Χρήστος Μπελόπουλος
Εικόνες του οραματικού κόσμου [Images du monde visionnaire]
-----------------------------------
Σχετικές αναρτήσεις:
• Ronald Laing: Η ψυχεδελική εμπειρία και η ψύχωση• Σαμανισμός και τρέλα
Σημειώσεις
1. Ο Ερίκ Ντυβιβιέ (Éric Duvivier, 1928-2018) ήταν γνωστός κυρίως ως σκηνοθέτης και παραγωγός ιατρικών ντοκιμαντέρ τα οποία δημιούργησε για λογαριασμό μεγάλων ιατρικών ερευνητικών κέντρων και φαρμακοβιομηχανιών, όπως η ελβετική Sandoz. Από τα 700 και πλέον ιατρικά ντοκιμαντέρ που γύρισε αρκετά αφορούσαν θέματα της ψυχιατρικής: "Ο κόσμος του σχιζοφρενή", ""Αυτοπροσωπογραφία ενός σχιζοφρενούς", "Ένα ψευδαισθητικό παραλήρημα", "Φοβία παρόρμησης", "Η υστερία, λόγος του σώματος", "Η ψυχωτική τέχνη", "Τα χρόνια της τρέλας του Συλβαίν Φουσκό", κ.α.
2. Οι ψυχοδηλωτικές ουσίες και τα ψυχοδηλωτικά φάρμακα αναφέρονται συχνά και ως ψυχεδελικά, ψευδαισθησιογόνα, ψυχοδυσλεπτικά και ενθεογόνα. Οι τελευταίες ονομασίες δείχνουν την αρνητική ή θετική στάση των ομιλητών απέναντι στις ουσίες αυτές.
3. Κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 αρκετοί ψυχίατροι της θεσμικής και ακαδημαϊκής ψυχιατρικής σε όλον τον κόσμο, όπως και οι Βρετανοί αντιψυχίατροι Ρόναλντ Λαινγκ και Ντέιβιντ Κούπερ, πειραματίσθηκαν με διάφορες ψυχοδηλωτικές ουσίες (Ελ-Ες-Ντι, μεσκαλίνη, ψιλοκυβίνη υδροχλωρική κεταμίνη κ.τ.λ. ) χορηγώντας τες σε διάφορες κατηγορίες ψυχικών πασχόντων. Ένας από τους πρωτοπόρους ήταν και ο ψυχίατρος Αθανάσιος Καυκαλίδης ο οποίος βασιζόμενος στις παρατηρήσεις του και στην κλινική του εμπειρία δημιούργησε μια δική του ψυχοθεραπευτική θεωρία και μέθοδο την οποία ονόμασε "αυτοψυχογνωσία". (Βλέπε: Αθανάσιος Καυκαλίδης, "Η γνώση της μήτρας. Αυτογνωσία και ψυχοδηλωτικά φάρμακα", εκδ. Ολκός, 1980, και "Η δύναμη της μήτρας και η υποκειμενική “αλήθεια”", εκδ. Ελεύθερος Τύπος, 1987.)
4. Timothy Leary, (1920-1996): Αμερικανός ερευνητής και καθηγητής στα Πανεπιστήμια του Μπέρκλεϋ και του Χάρβαρντ, υπέρμαχος της χρήσης ψυχοτρόπων (ψυχεδελικών) ουσιών (όπως η μεσκαλίνη και το ελ ες ντι) με στόχο την διεύρυνση της αντίληψης και της ανθρώπινης συνείδησης. Οι ιδέες του συνδέθηκαν στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 με τα κινήματα των χίππυς και της αντικουλτούρας και τον έφεραν σε αντιπαράθεση με τις αμερικανικές αρχές. Στα ελληνικά είχαν εκδοθεί τα βιβλία του "Ψυχεδελικές εμπειρίες" (εκδ. Ανάδρασις, 1998), "Σχεδιασμός θανάτου" (εκδ. Ελληνικά γράμματα, 1999), "Η πολιτική της έκστασης" (εκδ. Διεθνής Βιβλιοθήκη, 2007).
5. Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά το 2017, υπάρχει προσπάθεια και από τη μεριά της επίσημης ψυχιατρικής και της φαρμακοβιοχηχανίας παράλληλα με το Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies (MAPS) και άλλες οργανώσεις, όπως η γαλλική La société psychédélique française, για άρση της απαγόρευσης των ψυχοδηλωτικών φαρμάκων και την ένταξή τους στο φαρμακευτικό οπλοστάσιο της ψυχιατρικής. Ήδη το MDMA (μεθυλενεδιοξυμεθαμφεταμίνη), η ενεργός ουσία του ναρκωτικού "extasy" (που κατατάσσεται επίσης και στα παραισθησιογόνα) προτείνεται για τη "θεραπεία" της διαταραχής μετατραυματικού στρές, ενώ η κεταμίνη (εσκεταμίνη) έχει πάρει έγκριση ως "αντικαταθλιπτικό" πρώτα στις ΗΠΑ και μετά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. (Στον ίδιο δρόμο βρίσκεται και η ψιλοκυβίνη).
Όπως όμως υπογραμμίζουν η καθηγήτρια ψυχιατρικής Τζοάννα Μόνκριφ και ο Μαρκ Χόροβιτς σε επιστολή τους στην επιθεώρηση British Journal of Medecine τον Οκτώβριο του 2019 με τίτλο "Εσκεταμίνη για τη θεραπεία της ανθεκτικής κατάθλιψης: Θέτοντας τα συμφέροντα των φαρμακευτικών εταιρειών υπεράνω του δημόσιου καλού",[a] οι έρευνες δεν φαίνεται να αποδεικνύουν ότι η εσκεταμίνη είναι πράγματι περισσότερο αποτελεσματική έναντι της κατάθλιψης από ό,τι είναι τα placebo, τα εικονικά δηλαδή φάρμακα, (όπως άλλωστε συμβαίνει και με όλες τις ουσίες που κυκλοφορούν από τις φαρμακευτικές εταιρείες ως "αντικαταθλιπτικά[b]).
a. Joanna Moncrieff - Mark Horowitz, "Esketamine for treatment resistant depression: Putting drug company interests over the public good". British Journal of Medecine.
b. Irving Kirsch, Το φαινόμενο πλασέμπο και η κατασκευή του μύθου των αντικαταθλιπτικών.
6. Henri Michaux, Εκουαδόρ -ταξιδιωτικό ημερολόγιο, εκδ. Άγρα, 2001.
7. Η μεσκαλίνη εξάγεται από τον κάκτο πεγιότλ ή πεγιότ (ή παρασκευάζεται συνθετικά), έναν κάκτο του Μεξικού που χρησιμοποιούσαν οι σαμάνοι των φυλών Ταραχουμάρα (Tarahumara) και Χουιτσόλ (Huichol) κατά τη διάρκεια των μυητικών ιεροτελεστιών τους. Εκτός από τον Μισώ υπήρχαν βέβαια και πολλοί άλλοι συγγραφείς και καλλιτέχνες, όπως ο Άλντους Χάξλεϋ και ο Αντονέν Αρτώ που πειραματίσθηκαν την ίδια περίπου εποχή ή λίγο νωρίτερα με το πεγιότλ και τη μεσκαλίνη και περιέγραψαν τις οραματικές τους εμπειρίες σε διάφορα έργα τους.[a] Ανάμεσά τους και ο Σπύρος Μελάς, ο υποστηρικτής της μεταξικής δικτατορίας, που σε ηλικία 80 ετών συνάντησε το πεγιότλ, ενθουσιάσθηκε και έγραψε ένα βιβλίο για την εμπειρία του με αυτό.[b]
a. Aldus Huxley, Οι πύλες της αντίληψης, εκδ. Κάκτος, 1981.
Antonin Artaud, Η χώρα των μάγων, εκδ. Αιγόκερως, 2017.
b. Σπύρος Μελάς Πεγιότλ. Πρώτη έκδοση (με πρόλογο Άρη Δικταίου), εκδ. Φέξη, 1961.
Ειναι λεβιθες . Σκουλήκια που απειλούν όραση ,λογικό ..
ΑπάντησηΔιαγραφήΕίναι τρομακτική η εικόνα..