 |
Τζέικομπ Λώρενς (Jacob Lawrence), "Κατάθλιψη ['Depression'], 1950 |
Ο ζωγράφος Τζέικομπ Λώρενς (1917-2000), ένας από τους σημαντικότερους Αφροαμερικανούς ζωγράφους του 20ου αιώνα, έγινε κυρίως γνωστός για τις σειρές έργων του μέσα από τις οποίες αφηγήθηκε την ιστορία των Αφροααμερικανών, τους αγώνες τους για επιβίωση, αξιοπρέπεια και ελευθερία. Η πιο γνωστή από τις σειρές αυτές είναι η σειρά "Μετανάστευση" (The migration series). Αποτελείται από 60 πίνακες [1] και διηγείται τη μαζική μετακίνηση μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο εκατοντάδων χιλιάδων Αφροαμερικανών από τις αγροτικές και έντονα ρατσιστικές πολιτείες του αμερικανικού Νότου στις εκβιομηχανισμένες και πιο φιλελεύθερες πολιτείες του Βορρά. Η σειρά εκτέθηκε το 1941 σε γκαλερί της Νέας Υόρκης και έκανε αμέσως γνωστό τον Λώρενς στο ευρύτερο αμερικανικό κοινό. Ο Λώρενς ήταν τότε μόνο 24 χρονών.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1949, και ενώ ήταν ήδη αναγνωρισμένος καλλιτέχνης, νοσηλεύτηκε οικειοθελώς στην ιδιωτική ψυχιατρική κλινική Χίλσαϊντ (Hillside Hospital) στο Κουίνς της Νέας Υόρκης με τη διάγνωση της κατάθλιψης. Η κλινική Χίλσαϊντ απευθυνόταν κατά κανόνα στη λευκή κοινωνία και δεχόταν μόνον ήπια ή οξέα περιστατικά που κρίνονταν "θεραπεύσιμα" και πρόθυμα να συμμετάσχουν ενεργά στις προτεινόμενες θεραπευτικές διαδικασίες. Προσέφερε ψυχοθεραπεία ψυχαναλυτικού τύπου, εργοθεραπεία και δυνατότητες δημιουργικής έκφρασης μέσω τεχνών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων (εργαστήριο ζωγραφικής, γλυπτικής, κεραμικής, υφαντουργίας, κηπευτικές εργασίες, μουσική, θέατρο, χορός) παράλληλα όμως με χορήγηση ψυχοφαρμάκων αλλά και αμφιλεγόμενων σπασμοθεραπειών (θεραπεία με ινσουλινικό κώμα, σπασμοθεραπεία με χορήγηση cardiazolol, ηλεκτροσπασμοθεραπεία [2]). Ο Λώρενς έγινε δεκτός, αν και μαύρος, με τη μεσολάβηση του εμπόρου τέχνης που προωθούσε τους πίνακές του.
Παρέμεινε στην κλινική για εννέα μήνες και φαίνεται πως είχε μια καλή συνεργασία με τον ψυχίατρο-ψυχαναλυτή που τον παρακολουθούσε. Δεν νοσηλεύτηκε ποτέ ξανά και δεν βίωσε άλλο επεισόδια σοβαρής κατάθλιψης μέχρι το τέλος της ζωής του. Αργότερα θα χαρακτήριζε την περίοδο της κατάθλιψης και της θεραπείας του ως μια από τις σημαντικότερες στη ζωή του: "Κέρδισα πολλά. Το σημαντικό ήταν πως μπόρεσα να εμβαθύνω στην προσωπικότητα και στη ζωή μου… Μου ανοίχτηκε ένας εντελώς καινούργιος δρόμος. Ήταν μια πολύ θετική εμπειρία", θα πει σε συνέντευξή του το 1961. [3]
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην κλινική, παρατηρώντας την οδύνη των άλλων πασχόντων, τον αγώνα τους και την πορεία τους προς την ίαση δημιούργησε ένδεκα πίνακες (Hospital Series) που εκτέθηκαν το 1950, λίγους μήνες μετά το εξιτήριό του, σε γκαλερί της Νέας Υόρκης και σήμερα βρίσκονται διασκορπισμένοι σε διάφορα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές.
Στον πίνακα "Κατάθλιψη" ('Depression') [εικ. 1] αποτυπώνεται το βίωμα της κατάθλιψης, ένα βίωμα οικείο και στο ίδιο. Σε πρώτο πλάνο τρεις "ασθενείς" σιωπηλοί, μοναχικοί, χωρίς διάθεση επικοινωνίας, κλεισμένοι στον εαυτό τους, με σκυμμένα κεφάλια και παγωμένα σώματα, σέρνουν χωρίς σκοπό και ελπίδα αργά τα βήματά τους, σχεδόν ακίνητοι, μέσα σε ένα αφιλόξενο και άδειο χώρο. Στο βάθος μια ακόμη μοναχική φιγούρα καθισμένη, σκυφτή με χέρια σταυρωμένα, παρατημένη στη θλίψης της. Δίπλα, μια κίτρινη μαργαρίτα μαραίνεται μέσα σε ένα ποτήρι με λιγοστό νερό.
 |
Τζέικομπ Λώρενς (Jacob Lawrence), "Καταστολή" ['Sedation'], 1950 |
Στον πίνακα "Καταστολή" ('Sedation') [εικ. 2], οι τρόφιμοι μέσα σε ένα αποπνικτικό, χωρίς διαφυγή χώρο, ομογενοποιημένοι, παθητικοί και άβουλοι περιμένουν να πάρουν τα φάρμακά τους. Δεν υπάρχει η παραμικρή κίνηση, δεν υπάρχει δράση ούτε ανθρώπινη επαφή ούτε ελπίδα. Ο πίνακας μπορεί να ιδωθεί ως μια καταγγελία της θεσμικής ψυχιατρικής που με τις "αντικειμενικές", βίαιες και απρόσωπες πρακτικές της ναρκώνει και αναισθητοποιεί τους ασθενείς, καταστέλλει τις δυνατότητες αυτοίασης τους και τους εγκλωβίζει στην οδύνη και την απελπισία τους· μετατρέπει τα βραχύβια συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα σε χρόνιες καταστάσεις και αναπηρίες. [4]
Εντύπωση που ενισχύεται ακόμη περισσότερο όταν ο πίνακας "Καταστολή" συγκριθεί με τους επόμενους πίνακες της σειράς "Νοσοκομείο", στους οποίους οι τρόφιμοι της κλινικής απεικονίζονται σε δημιουργικές και συλλογικές ψυχοθεραπευτικές δραστηριότητες. Τα χρώματα εδώ είναι πιο έντονα και φωτεινά· υπάρχει κίνηση, δράση, κοινωνικότητα, αλληλοεπίδραση. Ο αγώνας ενάντια στην "ψυχική ασθένεια", την ψυχική οδύνη και απελπισία μπορεί να κερδηθεί, μας λέει έμμεσα ο Λώρενς με τη σειρά "Νοσοκομείο" (οι πίνακες της οποίας πρέπει να ειδωθούν ως ενιαίο έργο), όχι με την απομόνωση των πασχόντων, την ψυχιατρική καταστολή, τον "χημικό ζουρλομανδύα" των ψυχοφαρμάκων, αλλά με την ψυχοθεραπευτική συ-ζήτηση, την αποδοχή και ενθάρρυνση της ελεύθερης προσωπικής έκφρασης, την τέχνη, τη συλλογική δράση. Ένα μήνυμα ελπίδας βγαλμένο μέσα από την προσωπική του εμπειρία.
|
|
||||
|
|
Ντίνος Χατζηαθανασίου
ΨυχοΑντιΜαχίες
Σημειώσεις
1. Οι πίνακες της σειράς "Μετανάστευση" βρίσκονται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (MoMA) και στο Συλλογή Φίλιπς (Phillips Collection ) στην Ουάσινγκτον. Μπορείτε να δείτε όλους τους πίνακες μαζί στη σελίδα: https://lawrencemigration.phillipscollection.org/the-migration-series
2. Για το οδυνηρό βίωμα των ασθενών που υποβαλλόταν σε αυτές τις θεραπείες, βλέπε:
- για την σπασμοθεραπεία με χορήγηση cardiazol/metrazol την μαρτυρία της Leonora Carrington στο αυτοβιογραφικό της αφήγημα "Αποκάτω" (https://belopoulos.blogspot.com/2021/05/leonora-carrington-down-below.html#apospasmata).
- για την ηλεκτροσπασμοθεραπεία τις επιστολές του Antonin Artaud προς τον ψυχίατρό του (https://belopoulos.blogspot.com/2017/11/LettreAuxMedecins-ChefsDesAsilesDeFous.html).
3. Tanya Sheehan. "A Different Kind of Struggle - Jacob Lawrence’s Hospital Series and the Politics of Art as Therapy", The Art Bulletin, vol. 106, issue 2, 2024: https://doi.org/10.1080/00043079.2024.2296279 .
4. Robert Whitaker· τα ψυχιατρικά φάρμακα και η αύξηση των ψυχικών ασθενειών. Μακροπρόθεσμες συνέπειες μιας αμφίβολης βραχυπρόθεσμης αποτελεσματικότητας: https://belopoulos.blogspot.com/2021/12/Robert-Whitaker-psychiatric-drugs.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου