"Κριτική ψυχιατρική": σύγχρονο ρεύμα αμφισβήτησης της βιολογικής ψυχιατρικής το οποίο υιοθετεί και αναδιατυπώνει πολλούς από τους προβληματισμούς της αντιψυχιατρικής των δεκαετιών του 1960 και 1970 χωρίς να ταυτίζεται μαζί της.[1]
Ο όρος "κριτική ψυχιατρική" [critical psychiatry] εμφανίσθηκε στην αγγλόφωνη επιστημονική βιβλιογραφία στις αρχές της δεκαετίας του 1980[2], και έγινε ευρύτερα γνωστός όταν το 1999 μια ομάδα πανεπιστημιακών και ψυχιάτρων που εργάζονταν στη δημόσιο τομέα της Μεγάλης Βρετανίας, αντιδρώντας στην πρόθεση της κυβέρνησης να νομοθετήσει τον ισόβιο εγκλεισμό των ατόμων στα οποία θα δινόταν η διάγνωση τής "Σοβαρής και Επικίνδυνης Διαταραχής Προσωπικότητας" (DSPD), ιατρο-ποινική κατηγορία που δεν συμπεριλαμβανόταν σε κανένα επίσημο διαγνωστικό σύστημα, συνήλθαν στο Μπράντφορντ (Bradford) και ίδρυσαν το Δίκτυο Κριτικής Ψυχιατρικής.[3]
Μεταξύ των σημαντικών εκπροσώπων του δικτύου συγκαταλέγονται οι Patrick Bracken (Πάτρικ Μπράκεν), Joanna Moncrieff (Τζοάνα Μόνκριφ), Duncan Double (Ντάνκαν Νταμπλ), ο Sami Timimi (Σάμι Τιμίμι) και ο Philip Thomas (Φίλιπ Τόμας).
Η κριτική ψυχιατρική δεν αποδέχεται ότι οι αιτίες των ψυχικών παθήσεων είναι μόνον ή πρωτίστως ενδοατομικές, δηλαδή βιολογικές ή ψυχολογικές. Αντιθέτως υποστηρίζει την κοινωνική αιτιολογία των διαταραχών αυτών, θεωρεί ότι οι ψυχικές διαταραχές σχετίζονται άμεσα με τις βαθιές ανισότητες και διακρίσεις που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.
Κατά συνέπεια, υποστηρίζουν τα μέλη του κριτικού ρεύματος, η ψυχιατρική (αντί να νομιμοποιεί υπό το πρόσχημα της επιστημονικής ουδετερότητας το υπάρχον κοινωνικο-οικονομικό σύστημα και να γίνεται φύλακας των κυρίαρχων πολιτισμικών προτύπων συμπεριφοράς) οφείλει να δίνει ιδιαίτερη προσοχή και πρωταρχική βαρύτητα στην προσωπική ιστορία, τη βιωματική εμπειρία και το λόγο των πασχόντων, βοηθώντας παράλληλα τις κοινωνικές ομάδες (και την πολιτική εξουσία) να συνειδητοποιήσουν τα κοινωνικά αίτια της ψυχικής ασθένειας και την αναγκαιότητα υιοθέτησης πολιτικών με στόχο την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και των αποκλεισμών.
Το αγγλικό Δίκτυο της κριτικής ψυχιατρικής αποτελείται αποκλειστικά από ψυχιάτρους, οι οποίοι ωστόσο επιδιώκουν ενεργά τον διάλογο και τη συνεργασία με ενώσεις χρηστών ή "επιζώντων" της ψυχιατρικής, όπως το "Δίκτυο των ανθρώπων που ακούνε φωνές" [4], και ενθαρρύνουν στην πράξη τους ψυχικά πάσχοντες να συμμετέχουν στις αποφάσεις που τους αφορούν. Υιοθετώντας απόψεις του Μισέλ Φουκώ αποδέχονται ότι οι πάσχοντες είναι κάτοχοι μιας πολύτιμης βιωματικής γνώσης και ότι ο λόγος τους έχει τουλάχιστον την ίδια αξία με το λόγο των επαγγελματιών και εμπειρογνωμόνων της ψυχικής υγείας (μεταψυχιατρική).[5]
Στις Ηνωμένες Πολιτείες έντονες κριτικές θέσεις ενάντια στο βιο-ιατρικό μοντέλο της σύγχρονης ψυχιατρικής διατυπώνει εδώ και πολλά χρόνια ο Πίτερ Μπρέγκιν (Peter Breggin)[6] και το Διεθνές κέντρο για τη μελέτη της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας [7] που ο ίδιος ίδρυσε το 1972 και διηύθυνε για τριάντα χρόνια, καθώς και ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων που προέρχονται από το χώρο της κλινικής ψυχιατρικής, της ψυχολογίας, των νευροεπιστημών, της φιλοσοφίας και των κοινωνικών επιστημών. (βλέπε: Η αμφισβήτηση τής κυρίαρχης ψυχιατρικής και του Διαγνωστικού της εγχειριδίου)
Οι συγγραφείς καταγγέλλουν τις στενές (και επικίνδυνες) σχέσεις της φαρμακευτικής βιομηχανίας με την πανεπιστημιακή ιατρική έρευνα, τους εθνικούς οργανισμούς φαρμάκου και την καθημερινή πρακτική των ψυχιάτρων. Αμφισβητούν επίσης την πολυδιαφημισμένη αποτελεσματικότητα των ψυχοτρόπων, αναδεικνύουν τις ολέθριες συνέπειες της μακρόχρονης χρήσης τους για την υγεία και την κοινωνική ζωή των πασχόντων, και προτείνουν εναλλακτικά μοντέλα αντιμετώπισης της ψυχικής οδύνης και δυσφορίας.
Παρόμοιες θέσεις αναπτύχθηκαν και στη Γαλλία από τον Φιλίπ Πινιάρ (Philippe Pignarre)[8] και παλαιότερα από τον Εντουάρ Ζαριφιάν (Édouard Zarifian, 1941-2007).[9]
Ο Φίλιπ Τόμας (Philip Thomas) σε ένα άρθρο του με τίτλο "Τι είναι η κριτική ψυχιατρική"[10], αν και αποδέχεται ότι υπάρχουν πολλές συγκλίσεις με την αντιψυχιατρική της δεκαετίας του 1960 και 1970, απορρίπτει την ταύτιση των δύο ρευμάτων. "Η κριτική ψυχιατρική δεν είναι αντιψυχιατρική", δηλώνει εμφαντικά.
Πράγματι, η κριτική ψυχιατρική, σε αντίθεση με την αντιψυχιατρική, δεν αμφισβητεί την ύπαρξη της ψυχικής ασθένειας και δεν υιοθετεί αντιδιαγνωστικές θέσεις -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δέχεται τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM και την α-θεωρητική του προσέγγιση. Αναγνωρίζει επίσης την ενδεχόμενη σημασία της βιολογικής διάστασης, χωρίς να αποδέχεται την πρωτοκαθεδρία του βιολογικού παράγοντα, και είναι λιγότερο απορριπτική στη χορήγηση ψυχοτρόπων φαρμάκων.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Βρετανό κοινωνιολόγο Νίκολας Ρόουζ (Nicolas Rose), το ποιο ριζοσπαστικό στοιχείο της αντιψυχιατρικής δεν ήταν η άρνηση της ψυχικής ασθένειας ούτε η επιθυμία κατάργησης της ψυχιατρικής, αλλά η υποδοχή και αποδοχή του υποκειμενικού λόγου των πασχόντων και η αποκατάσταση, όπως θα έλεγε και ο Μισέλ Φουκώ, του διακοπέντος από την ασυλιακή ψυχιατρική διαλόγου μεταξύ τρέλας και λογικής.[11] Στο καίριο αυτό ζήτημα κριτική ψυχιατρική και αντιψυχιατρική ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα.
Άλλωστε και ο ίδιος ο Ντέιβιντ Κούπερ (ο οποίος έπλασε και καθιέρωσε τον όρο "αντιψυχιατρική"[13]) από τις αρχές ήδη της δεκαετίας του 1980 υποστήριζε, απογοητευμένος από την τροπή που έπαιρναν τα πράγματα, ότι προκειμένου να παραμείνει πειστικό το αντιψυχιατρικό κίνημα ήταν αναγκαίο να αποστασιοποιηθεί από τον ακραίο ριζοσπαστικό και καταγγελτικό λόγο που δεν είχε πλέον πέραση στο ευρύ κοινό. Αν θέλουμε -έλεγε σε μια διάλεξη που έδωσε στο παρισινό Πανεπιστήμιο της Βενσέν- να εισακουστούμε και να διαδώσουμε τις αντιψυχιατρικές ιδέες μέσα στα υπάρχοντα ρεφορμιστικά, φιλελεύθερα ή σοσιαλδημοκρατικά συστήματα, οφείλουμε αναγκαστικά να χρησιμοποιήσουμε τους κανόνες του επιστημονικού λόγου, να διατυπώσουμε επιχειρήματα τεκμηριωμένα και σύμφωνα με την καθιερωμένη επιστημονική ρητορική.[14]
Σημειώσεις
1. Ο όρος "κριτική ψυχιατρική" παραπέμπει στην "κριτική θεωρία" της σχολής της Φρανκφούρτης και ιδιαίτερα στα γραπτά του Μαξ Χορκχάιμερ.
2. D. Ingleby, Critical Psychiatry: The Politics of mental Health, Penguin Books,1981.
3. "Critical Psychiatry Network (CPN)": http://www.criticalpsychiatry.co.uk/
• "Critical Psychiatry Website": https://archive.uea.ac.uk/~wp276/psychiatryanti.htm
4. "Hearing Voices Network": http://www.hearing-voices.org/
Ελληνικό τμήμα: http://www.hearingvoices.gr/index.php/el
5. M. Santiago Delefosse, A. Gonin Nicole, C.S. Sautter, Naissance d’une psychiatrie critique anglo-saxonne, perspectives et limites [Η γέννηση της αγγλοσαξωνικής κριτικής ψυχιατρικής, προοπτικές και όρια], EMC (Elsevier Masson SAS, Paris), Psychiatrie, 37-957-A-70, 2011.
• P. Bracken, Ph. Thomas, "Postpsychiatry: a new direction for mental health" [Μεταψυχιατρική: μια νέα κατεύθυνση για την ψυχική υγεία], BMJ, 322; 724-727, 2001.
6. Peter Breggin: http://breggin.com/
"Center for the Study of Empathic Therapy, Education & Living": http://www.empathictherapy.org/
7. "International Center for the Study of Psychiatry and Psychology (ICSPP)": http://www.icspp.org/
8. Ph. Pignarre, Πως η κατάθλιψη έγινε επιδημία, εκδ.USP, 2007.
9. É. Zarifian, Le prix du bien-être. Psychotropes et société [Το τίμημα της ευδαιμονίας. Ψυχοτρόπα φάρμακα και κοινωνία], éd. Odile Jacob, 1996.
10. Ph. Thomas, What is Critical Psychiatry? [Τι είναι η κριτική ψυχιατρική;], Jan. 2013.
• Ph. Thomas, Critical psychiatry in the UK: A personal view, [Η κριτική ψυχιατρική στο Ηνωμένο Βασίλειο].
11. N. Rose, "Foucault, Laing et le pouvoir psychiatrique" [Ο Φουκώ, ο Λαινγκ και η ψυχιατρική εξουσία], Sociologie et sociétés, p. 113-131, vol. 38, n° 2, 2006.
12. É. Rudinesco: παρουσίαση του άρθρου του Philip Thomas "Why Neuroscience Cannot Explain Madness" [Γιατί οι νευροεπιστήμες δεν εξηγούν την τρέλα]. CIFPR on line
13. D. Cooper, Psychiatry and Anti-Psychiatry (1967).
[Ελληνική μετάφραση: Ψυχιατρική και Αντιψυχιατρική (1975), εκδ. Ράππα].
14. J. Lesage de la Haye, La mort de l'asile. Histoire de l'antipsychiatrie [Ο θάνατος του ψυχιατρικού ασύλου. Ιστορία της αντιψυχιατρικής], p. 68-69, éditions libertaires, 2010.
Η βρετανική κριτική ψυχιατρική
 |
| "Κριτική ψυχιατρική" Duncan Double |
Μεταξύ των σημαντικών εκπροσώπων του δικτύου συγκαταλέγονται οι Patrick Bracken (Πάτρικ Μπράκεν), Joanna Moncrieff (Τζοάνα Μόνκριφ), Duncan Double (Ντάνκαν Νταμπλ), ο Sami Timimi (Σάμι Τιμίμι) και ο Philip Thomas (Φίλιπ Τόμας).
Βασικές θέσεις της κριτικής ψυχιατρικής
Οι θέσεις της "κριτικής ψυχιατρικής" δεν είναι ενιαίες (όπως άλλωστε δεν ήταν ενιαίες και οι θέσεις της παλαιάς αντιψυχιατρικής). Μεταξύ των ψυχιάτρων που συμμετέχουν στο δίκτυο υπάρχουν διαφορές και αποκλίσεις. Όλοι τους όμως στέκονται κριτικά απέναντι στο βιοϊατρικό μοντέλο της σύγχρονης ψυχιατρικής, στις πρακτικές που απορρέουν από αυτό και στην επιστημονικοφανή ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών που καθιερώθηκε από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία με τις διαδοχικές εκδόσεις του υπερτιμημένου "Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών" (DSM). |
| "Ο μύθος της χημικής ίασης" Joanna Moncrief |
Κατά συνέπεια, υποστηρίζουν τα μέλη του κριτικού ρεύματος, η ψυχιατρική (αντί να νομιμοποιεί υπό το πρόσχημα της επιστημονικής ουδετερότητας το υπάρχον κοινωνικο-οικονομικό σύστημα και να γίνεται φύλακας των κυρίαρχων πολιτισμικών προτύπων συμπεριφοράς) οφείλει να δίνει ιδιαίτερη προσοχή και πρωταρχική βαρύτητα στην προσωπική ιστορία, τη βιωματική εμπειρία και το λόγο των πασχόντων, βοηθώντας παράλληλα τις κοινωνικές ομάδες (και την πολιτική εξουσία) να συνειδητοποιήσουν τα κοινωνικά αίτια της ψυχικής ασθένειας και την αναγκαιότητα υιοθέτησης πολιτικών με στόχο την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και των αποκλεισμών.
 |
| Μεταψυχιατρική P. Bracken, P. Thomas |
Η κριτική της κυρίαρχης ψυχιατρικής εκτός της Βρετανίας
Στις Ηνωμένες Πολιτείες έντονες κριτικές θέσεις ενάντια στο βιο-ιατρικό μοντέλο της σύγχρονης ψυχιατρικής διατυπώνει εδώ και πολλά χρόνια ο Πίτερ Μπρέγκιν (Peter Breggin)[6] και το Διεθνές κέντρο για τη μελέτη της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας [7] που ο ίδιος ίδρυσε το 1972 και διηύθυνε για τριάντα χρόνια, καθώς και ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων που προέρχονται από το χώρο της κλινικής ψυχιατρικής, της ψυχολογίας, των νευροεπιστημών, της φιλοσοφίας και των κοινωνικών επιστημών. (βλέπε: Η αμφισβήτηση τής κυρίαρχης ψυχιατρικής και του Διαγνωστικού της εγχειριδίου)
 |
| "Τοξική ψυχιατρική" Peter Breggin |
Παρόμοιες θέσεις αναπτύχθηκαν και στη Γαλλία από τον Φιλίπ Πινιάρ (Philippe Pignarre)[8] και παλαιότερα από τον Εντουάρ Ζαριφιάν (Édouard Zarifian, 1941-2007).[9]
Κριτική ψυχιατρική και αντιψυχιατρική
Ο Φίλιπ Τόμας (Philip Thomas) σε ένα άρθρο του με τίτλο "Τι είναι η κριτική ψυχιατρική"[10], αν και αποδέχεται ότι υπάρχουν πολλές συγκλίσεις με την αντιψυχιατρική της δεκαετίας του 1960 και 1970, απορρίπτει την ταύτιση των δύο ρευμάτων. "Η κριτική ψυχιατρική δεν είναι αντιψυχιατρική", δηλώνει εμφαντικά.
 |
| Η ψυχιατρικοποίηση της παιδικής ηλικίας Sami Timimi |
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Βρετανό κοινωνιολόγο Νίκολας Ρόουζ (Nicolas Rose), το ποιο ριζοσπαστικό στοιχείο της αντιψυχιατρικής δεν ήταν η άρνηση της ψυχικής ασθένειας ούτε η επιθυμία κατάργησης της ψυχιατρικής, αλλά η υποδοχή και αποδοχή του υποκειμενικού λόγου των πασχόντων και η αποκατάσταση, όπως θα έλεγε και ο Μισέλ Φουκώ, του διακοπέντος από την ασυλιακή ψυχιατρική διαλόγου μεταξύ τρέλας και λογικής.[11] Στο καίριο αυτό ζήτημα κριτική ψυχιατρική και αντιψυχιατρική ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα.
Η κριτική ψυχιατρική ως νέο-αντιψυχιατρικό κίνημα
Στο ίδιο πνεύμα η ιστορικός της ψυχιατρικής και ψυχαναλύτρια Ελισάβετ Ρουντινέσκο (Élisabeth Roudinescο) θεωρεί την κριτική ψυχιατρική άμεσο κληρονόμο της αντιψυχιατρικής, με παρόμοιους προβληματισμούς και στόχους, παρά τις -σύμφωνες με το πνεύμα της σημερινής εποχής- εμφανείς διαφορές στο ύφος και τη διατύπωση.[12] |
| "Madness Network News" (Η.Π.Α., 1972-1986) Αντιψυχιατρικό περιοδικό που εκδιδόταν από συλλογικότητα πρώην χρηστών της ψυχιατρικής |
Χρήστος Μπελόπουλος
---------------------------------------
Σχετικές αναρτήσεις:
Σημειώσεις
1. Ο όρος "κριτική ψυχιατρική" παραπέμπει στην "κριτική θεωρία" της σχολής της Φρανκφούρτης και ιδιαίτερα στα γραπτά του Μαξ Χορκχάιμερ.
2. D. Ingleby, Critical Psychiatry: The Politics of mental Health, Penguin Books,1981.
3. "Critical Psychiatry Network (CPN)": http://www.criticalpsychiatry.co.uk/
• "Critical Psychiatry Website": https://archive.uea.ac.uk/~wp276/psychiatryanti.htm
4. "Hearing Voices Network": http://www.hearing-voices.org/
Ελληνικό τμήμα: http://www.hearingvoices.gr/index.php/el
5. M. Santiago Delefosse, A. Gonin Nicole, C.S. Sautter, Naissance d’une psychiatrie critique anglo-saxonne, perspectives et limites [Η γέννηση της αγγλοσαξωνικής κριτικής ψυχιατρικής, προοπτικές και όρια], EMC (Elsevier Masson SAS, Paris), Psychiatrie, 37-957-A-70, 2011.
• P. Bracken, Ph. Thomas, "Postpsychiatry: a new direction for mental health" [Μεταψυχιατρική: μια νέα κατεύθυνση για την ψυχική υγεία], BMJ, 322; 724-727, 2001.
6. Peter Breggin: http://breggin.com/
"Center for the Study of Empathic Therapy, Education & Living": http://www.empathictherapy.org/
7. "International Center for the Study of Psychiatry and Psychology (ICSPP)": http://www.icspp.org/
8. Ph. Pignarre, Πως η κατάθλιψη έγινε επιδημία, εκδ.USP, 2007.
9. É. Zarifian, Le prix du bien-être. Psychotropes et société [Το τίμημα της ευδαιμονίας. Ψυχοτρόπα φάρμακα και κοινωνία], éd. Odile Jacob, 1996.
10. Ph. Thomas, What is Critical Psychiatry? [Τι είναι η κριτική ψυχιατρική;], Jan. 2013.
• Ph. Thomas, Critical psychiatry in the UK: A personal view, [Η κριτική ψυχιατρική στο Ηνωμένο Βασίλειο].
11. N. Rose, "Foucault, Laing et le pouvoir psychiatrique" [Ο Φουκώ, ο Λαινγκ και η ψυχιατρική εξουσία], Sociologie et sociétés, p. 113-131, vol. 38, n° 2, 2006.
12. É. Rudinesco: παρουσίαση του άρθρου του Philip Thomas "Why Neuroscience Cannot Explain Madness" [Γιατί οι νευροεπιστήμες δεν εξηγούν την τρέλα]. CIFPR on line
13. D. Cooper, Psychiatry and Anti-Psychiatry (1967).
[Ελληνική μετάφραση: Ψυχιατρική και Αντιψυχιατρική (1975), εκδ. Ράππα].
14. J. Lesage de la Haye, La mort de l'asile. Histoire de l'antipsychiatrie [Ο θάνατος του ψυχιατρικού ασύλου. Ιστορία της αντιψυχιατρικής], p. 68-69, éditions libertaires, 2010.
 |
| Βιβλιογραφία κριτικής ψυχιατρικής, κριτικής ψυχολογίας |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου